Στους σουηδούς ακαδημαϊκούς που δίνουν το Νόμπελ Λογοτεχνίας αρέσει να κάνουν εκπλήξεις. Ο Μοντιανό πήρε το Νόμπελ και όχι ο Ροθ ή ο Μουρακάμι που ήταν φαβορί. Πώς αυτός ο σχετικά άγνωστος Γάλλος συγγραφέας, με σταθερούς αναγνώστες από χρόνια, ο οποίος δεν έκανε ποτέ μπεστ σέλλερ, το κατάφερε;
Ωστόσο, ο Μοντιανό έχει μεταφραστεί σε 36 γλώσσες και οι αναγνώστες του έχουν μια διακριτική εμμονή με τα βιβλία του από την αρχή της καρριέρας του, όταν άρχισε να δημοσιεύει διηγήματα σε ηλικία 23 ετών, το 1968. Η καρριέρα του είναι μακρά, δημιουργική, σταθερή, αθόρυβη –με εξαίρεση το Βραβείο Γκονκούρ που πήρε το 1978.
Τα βιβλία του μουρμουρίζουν, δεν φωνάζουν
Τα Νόμπελ διάλεξαν στο πρόσωπο του Μοντιανό την καθαρή λογοτεχνία. Ο ίδιος και τα έργα του μουρμουρίζουν, δεν μιλούν κατηγορηματικά. Οι φαν του μάλιστα διερωτώνται τι θα κάνει ο Πατρίκ Μοντιανό όταν κληθεί να βγάλει λόγο στη Στοκχόλμη. Θα μπορέσει να τελειώσει τις φράσεις του; Η θα μιλάει ως συνήθως, σαν να τα έχει χαμένα, σαν να μη βρίσκει τις λέξεις, χειρονομώντας; Θα μπορέσει να βρει ένα κοστούμι στα μέτρα του αυτή τη φορά για να ντύσει το 1.88 ύψος του;
Ακόμη και οι εχθροί του Μοντιανό τον συμπαθούν, τόσο η δέσμευσή του απέναντι στη λογοτεχνία είναι ειλικρινής.
Ενα Προυστ της εποχής μας
Το Βραβείο Νόμπελ διευκρινίζει ότι βραβεύεται «για την τέχνη της μνήμης με την οποία αφηγείται την ανθρώπινη μοίρα και αποκαλύπτει τον κόσμο στη γερμανική κατοχή». Χωρίς να μπορεί να συγκριθεί φυσικά με τον Μαρσέλ Προυστ –επειδή οι φράσεις του είναι σύντομες, αρνείται την ψυχολογική ανάλυση- η αναζήτηση του Μοντιανό, η οποία ξετυλίγεται σε 30 μυθιστορήματα και 40 βιβλία-αφορά τον χαμένο χρόνο.
Θα λέγαμε έναν τρύπιο χρόνο του οποίου ο συγγραφέας προσπαθεί να ξαναπιάσει τις κλωστές. Ενας χρόνος φλου και θολός, τον οποίο προσπαθεί να ορίσει, χωρίς να τον κρίνει, ο οποίος γυρνάει γύρω από ονόματα, από δρόμους του Παρισιού, δρόμους της παιδικής του ηλικίας και της νιότης του και οι οποίοι επιστρέφουν από βιβλίο σε βιβλίο. Είναι ένας κόσμος εικόνων και αισθήσεων που γυρίζει σαν μια ταινία νουάρ, με ύποπτα πρόσωπα, σαν μια αγωνιώδης αναζήτηση που δεν καταλήγει πουθενά.
Γιός Εβραίου μαυραγορίτη και δοσίλογου
Ο Πατρίκ Μοντιανό γεννήθηκε το 1945 «γιός ενός Εβραίου και μιας Φλαμανδής που γνωρίστηκαν στο Παρίσι, στην Κατοχή», όπως γράφει ο ίδιος. Δεν έζησε τον πόλεμο και ωστόσο ο πόλεμος αποτελεί την καρδιά του λογοτεχνικού του έργου. Συλλογική μνήμη και προσωπικά τραύματα συναντώνται στο λογοτεχνικό πεδίο. Ερευνώντας το παρελθόν του,, του οποίου δεν μπορεί να βρει τα μυστικά, ο αφηγητής (ο οποίος γράφει συχνά σε πρώτο πρόσωπο) πλησιάζει σε σκοτεινές ζώνες, στη μαύρη αγορά (το επάγγελμα του πατέρα του) και στην παρουσία της «γαλλικής Γκεστάπο» της οδού Λοριστόν.
Το 1997 δημοσιεύει το έργο Dora Bruder, στο οποίο πλανώνται τα φαντάσματα της εξαφάνισης. Ο ίδιος είναι μανιώδης ερευνητής οδηγών, αρχείων και παλιών χειρογράφων. «Μελετώντας παλιές εφημερίδες, τον Δεκέμβριο του 1988, έπεσα στο νούμερο της 31ης Δεκεμβρίου 1941 της Paris Soir, όπου υπήρχε η αγγελία αναζήτησης της Dora Bruder. Αυτή η αγγελία με συγκλόνισε βαθιά. Φανταζόμουν αυτούς τους γονείς που έχασαν τα ίχνη της κόρης τους την τελευταία ημέρα του χρόνου. Και ήξερα το μέρος που μένουν, γνώρισα το τετράγωνο. Ηταν στο σινεμά Ορνανό 43, δίπλα στο 41, λεωφόρος Ορνανό» έλεγε ο ίδιος σε συνέντευξή του.
Το παρελθόν της Γαλλίας είναι πλούσιο σε ιστορίες που μένουν κρυφές, ακατανόητες και ακατονόμαστες.
Χάρη στον Serge Klarsfeld, δικηγόρο, πρόεδρο της Ενωσης των παιδιών των Εβραίων της Γαλλίας που πήγαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, ανακαλύπτει αργότερα ότι η Ντόρα Μπρούντερ είναι Εβραία και βρίσκει τις φωτογραφίες της οικογένειάς της.
Η εγκατάλειψη στο έργο του
Εκτός από την γερμανική κατοχή, ο πόλεμος της Αλγερίας και η υπόθεση Μπεν Μπάρκα τριγυρίζουν στην συλλογική μνήμη αλλά και στη μνήμη του Μοντιανό. Σκηνοθετεί συνεχώς το Παρίσι, δεξιά όχθη για την εποχή του πολέμου, αριστερή όχθη για τις δεκαετίες 50 και 60. Γι'αυτό είναι ένας τόσο σημαντικός και αγαπημένος συγγραφέας. Μετουσιώνει τα βάσανα μιας κοινωνίας, μιας χώρας και τα ανακατεύει με τα δικά του.
Ο άλλος λόγος για τον οποίο τον λατρεύουν οι αναγνώστες του είναι ο τρόπος με τον οποίο μιλάει για την εγκατάλειψη. Ενώ ο πατέρας του τυχαίνει μιας όλο και καλύτερης μεταχείρισης με τα χρόνια, για τη μητέρα του γράφει στο βιβλίο Un pedigree, εντελώς αυτοβιογραφικό (2005):
«Ηταν μια όμορφη κοπέλα με ξερή καρδιά. Ο αρραβωνιαστικός της [ο πατέρας του] της είχε χαρίσει ένα σκυλάκι αλλά δεν ασχολιόταν καθόλου μαζί του, το έδινε σε άλλους για να το προσέχουν, όπως έκανε αργότερα μαζί μου. Το σκυλάκι αυτοκτόνησε πηδώντας από το παράθυρο. Το βλέπω σε δυό-τρεις φωτογραφίες που απέμειναν και πρέπει να ομολογήσω ότι με συγκινεί αφάνταστα και ότι αισθάνομαι πολύ κοντά του».
O πατέρας Αλμπέρ και η μητέρα του Λουίζα, ασήμαντη ηθοποιός
Η μητέρα στην ταινία Erotissimo (1968)
Η εμμονή με τις διευθύνσεις
Στα βιβλία του επιστρέφουν πάλι και πάλι οι διευθύνσεις της νεανικής του ηλικίας. Μέσα από αυτές αφηγείται ένα μέρος της παιδικής του ηλικίας, μακριά από τους γονείς του, στα ιδρύματα όπου τον εγκατέλειπαν. Η λογοτεχνική του γεωγραφία στέκεται συχνά στη Γέφυρα Κοντί, όπου βρισκόταν ένα από τα ιδρύματα όπου έμενε στην περιοχή γύρω από το Παρίσι.
Στην πραγματική του ζωή ο Πατρίκ Μοντινό γνώρισε έναν αδελφό, τον Ρούντι, δύο χρόνια νεότερο, ο οποίος πέθανε από λευχαιμία σε ηλικία 10 ετών. «Μόνο ο αδελφός μου, η γυναίκα μου και οι κόρες μου είναι πραγματικές» έγραφε τον Μάιο του 2013 στον τόμο «Quatro» που συγκεντρώνει δέκα από τα μυθιστορήματά του.
Το λογοτεχνικό σύμπαν του Μοντιανό είναι μελωδικό και μελαγχολικό. Από τα ιδρύματα στις κοπάνες, από ένα προσωρινό καταφύγιο ως την δύσκολη επιβίωση, η θλιβερή εφηβεία του Μοντιανό τελειώνει ένα βράδυ του Ιουνίου 1967 στο Παρίσι «σε ένα μικρό διαμέρισμα κάποιου που δεν ξαναβρήκα ποτέ το όνομά του», στην πλατεία Ντανκούρ, στη δεξιά όχθη του Σηκουάνα.
«Εκείνο το βράδυ ένιωσα ελαφρύς για πρώτη φορά στη ζωή μου. Η απειλή που βάρυνε πάνω μου όλα αυτά τα χρόνια, αναγκάζοντάς με να ζω μέρα με τη μέρα, διαλύθηκε στον παρισινό αέρα».
Η ζωή του
Είναι γιός του Αλμπέρ Μοντιανό και της Λουίζα Colpijn, μιας βελγίδας ηθοποιού που έφθασε στο Παρίσι το 1942. Ο παππούς του ήταν Εβραίος της Αλεξάνδρειας, γεννημένος στη Θεσσαλονίκη. Ο πατέρας του Αλμπέρ μετά από μερικά χρόνια στο Καράκας, εγκαταστάθηκε στο Παρίσι, ως αντικέρ. O ίδιος ο πατέρας του μεγάλωσε εγκαταλειμμένος από την μητέρα του και γνώρισε σε ηλικία 30 ετών την βελγίδα-φλαμανδή Λουίζα, η οποία δούλευε ως ηθοποιός στην εταιρεία ταινιών Κοντινεντάλ, την οποία είχαν ιδρύσει οι Ναζί.
Aριστερά με τον αδελφό του, στο μέσο η μητέρα του, δεξιά με την τραγουδίστρια Φρανσουάζ Αρντί
Ο πατέρας, μαυραγορίτης στα νιάτα του, προσπάθησε να κάνει καριέρα στο πετρέλαιο και στις τράπεζες, βρέθηκε με μια μπουτίκ που πουλούσε κάλτσες και αρώματα πριν τον πόλεμο, στο Παρίσι. Όταν άρχισε η ισχύ του νόμου εναντίον των Εβραίων, τον Οκτώβριο του 1940, δεν δηλώθηκε στην αστυνομία. Κατόρθωσε να ξεφύγει από όλα τα μπλόκα και τους κινδύνους ως Εβραίος και κατά τη διάρκεια του πολέμου κατόρθωσε να γίνει εφοδιαστής των SS στο Παρίσι και έκανε μια μικρή περιουσία.
Η ζωή στα ιδρύματα
Όταν γεννήθηκε ο Πατρίκ Μοντιανό (1945) τον παρέδωσαν στους Βέλγους παπούδες του, οι οποίοι ήρθαν να μείνουν στο Παρίσι για το σκοπό αυτό και ο μικρός Πατρίκ έμαθε έτσι τα φλαμανδικά. Στη συνέχεια η μητέρα του τον εγκαταλείπει σε μια επαρχιακή πόλη, στην παραμάνα του, μαζί με τον αδελφό του. Αργότερα τον εγκαταλείπει στο σπίτι μιας φίλης της γιατί η ίδια κάνει θεατρικές περιοδείες. Η φίλη συλλαμβάνεται για κλοπή και ο Πατρίκ Μοντιανό κλείνεται σε κέντρο για παιδιά. Η απουσία του πατέρα, για τον οποίο ακούει θολές και περίεργες ιστορίες, η στάση της μητέρας και ο θάνατος του αδελφού του από λευχαιμία, σημαδεύουν για πάντα τον μελλοντικό συγγραφέα.
Μεταφέρεται επί χρόνια από ίδρυμα σε ίδρυμα, γνωρίζει την πείνα και την εγκατάλειψη. Ο πατέρας επανεμφανίζεται το 1961, ζευγάρι με μια νεαρή ιταλίδα, την οποία παντρεύεται και ζουν στον πρώτο όροφο του σπιτιού.
Η μητέρα του γνωρίζει τον διάσημο συγγραφέα Ρεμόν Κενό, ο οποίος αναλαμβάνει να στηρίξει τον 15χρονο Πατρίκ και του κάνει ιδιαίτερα μαθήματα. Φεύγει από το σχολείο και εγκαταλείπει τις σπουδές αλλά η μητριά του αρνείται να τον δεχθεί στο σπίτι και επιστρέφει στο σπίτι της μητέρας του.
Γράφεται και ξεγράφεται στο πανεπιστήμιο της Σορβόννης, προτιμάει να μελετάει μόνος. Η εφηβεία του είναι γεμάτη απίστευτες και σκληρές περιπέτειες και σε ηλικία 18 ετών αποφασίζει ότι δεν θα ξαναδεί ποτέ τον πατέρα του.
Περιέργως μπαίνει σε έναν κύκλο συγγραφέων-σταρ της εποχής και αρχίζει να γράφει. Στη γραφή βρίσκει τη λύτρωση.
Ο δικός του Μάης του 68
Γράφει το πρώτο του μυθιστόρημα το 1968 (Η Πλατεία Λ'Ετουάλ), ενώ στο Παρίσι οι φοιτητές κάνουν επανάσταση και «γράφουν» τον δικό τους Μάη του 68. Εκείνος στο βιβλίο του ξεθάβει τα πτώματα του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και λύνει τους λογαριασμούς του με τον αντισημητισμό των Γάλλων καταρρίπτοντας, από τους πρώτους, τον μύθο μιας δήθεν αντιστασιακής Γαλλίας. Αναχρονιστικός συγγραφέας; Εκτός τόπου και χρόνου; Για καιρό, αυτή η ρετσινιά του είχε κολήσει.
Το 1970 παντρεύεται την Ντομινίκ Zehrfuss, κόρη διάσημου αρχιτέκτονα και αποκτά δύο κόρες. Γράφει για τον γάμο του:
«Εχω μια καταστροφική ανάμνηση της ημέρας του γάμου μας. Εβρεχε. Ενας πραγματικός εφιάλτης. Κουμπάροι μας ήταν ο Ρεμόν Κενό και ο Αντρέ Μαλρό. Αρχισαν να μαλώνουν για τον Ντιμπουφέ, και εμείς στεκόμασταν εκεί σαν να παρακολουθούσαμε έναν αγώνα τένις. Θα ήταν ωραίο να είχαμε μια φωτογραφία από το γάμο μας, αλλά το μόνο άτομο που είχε μηχανή ξέχασε να βάλει φιλμ. Ετσι, η μόνη φωτογραφία που μας απέμεινε είναι μια με την πλάτη γυρισμένη, κάτω από μια ομπρέλα».
Η κόρη του Μαρί, τραγουδίστρια
