Ο Μιχάλης Διαλυνάς είναι αιχμάλωτος σε μια χώρα με χρώματα μαγικά, περίεργα πλάσματα και πορφυρές μάσκες. Σαν τρίτος αδερφός Γκριμ φτιάχνει ρομάντζα και ηρωικές ιστορίες με τη πιο γκροτέσκα κατάληξη, ξεκλειδώνει μυστικά τη κερκόπορτα των πιο αιματοβαμμένων μύθων και τους ντύνει με αστείους χαρακτήρες, εφήμερους ήρωες και ερωτικά πλασμένες υπάρξεις. Υποψήφιος για πολλά βραβεία στο επερχόμενο ComicDom Con Athens 2011, εργατικός και υπεύθυνος, ταλαντούχος και πολυπράγμονας, ο Μ. Διαλυνάς, μας ξεναγεί στο μαγικό όσο και ξεχασμένο βασίλειο των ελληνικών κόμιξ.
Ας ξεκινήσουμε με τα πρακτικά. Τι είναι το Comicdom-Con Athens 2011;
Είναι το μοναδικό, πλέον, φεστιβάλ κόμικς στην Ελλάδα. Παλιότερα υπήρχε η Βαβέλ, πλέον μόνο αυτό συντηρεί τα Ελληνικά Κόμικς. Διοργανώνεται για έκτη συνεχή χρονιά και παρουσιάζει ολόκληρη την ελληνική παραγωγή κόμικς, σε συνδυασμό με ομιλίες, εκθέσεις, παρουσιάσεις, workshops, bazaar, προβολές κλπ.
Μίλησέ μας για τους καλεσμένους του φεστιβάλ.
Α, έχουμε επίσης, τον μεγαλύτερο καλλιτέχνη του κόσμου! Σοβαρά..! Έχουμε τον Chris Ware!Με το Comicdom, πέρα από τους έλληνες κομιξάδες, φέρνουμε μεγάλη γκάμα καλλιτεχνών από το εξωτερικό. Ευρωπαίοι καλλιτέχνες, κομίστες της underground και όπως πάντα κάποιος καλλιτέχνης που ασχολείται με τα υπερηρωϊκά κόμικς. Αυτός ο καλλιτέχνης συγκεκριμένα, πάντα θα είναι το κύριο γεγονός. Ο κόσμος θα έρθει γι αυτόν. Πέρσι είχαμε φέρει τον John Romita που είχε σχεδιάσει το Kick Ass, και είχε γίνει χαμός. Φέτος ήταν να έρθει ένας άλλος καλλιτέχνης από Marvel/DC, όμως μας ακύρωσε τελευταία στιγμή. Οπότε, είναι η πρώτη χρονιά που θα είμαστε ορφανοί από σουπερηρωικό καλλιτέχνη. Θα έχουμε ωστόσο τον David Prudhomme από τη Γαλλία που έχει κάνει το «Ρεμπέτικο», τη Sonia Leong που ειδικεύεται στα manga, και άλλους πολλούς.
Τον ποιόν;
Τον Chris Ware! Είδες; Το απίστευτο, είναι ότι είναι τόσο μεγάλο όνομα, και όμως δεν τον ξέρει κανένας στη Ελλάδα (καλή ώρα)! Είναι το πρότυπό μου. Είναι λίγο underground, αλλά είναι καταπληκτικός. Καταθλιπτικός αλλά εξαιρετικά παραγωγικός. Έχει πάνω από 20 βιβλία, τεράστια σε μέγεθος. Είχε ψηφιστεί πριν μερικά χρόνια ως ο κορυφαίος καλλιτέχνης του αιώνα. Έχει πάρει γύρω στα 30 Eisner βραβεία! Ίσως να πάω για να μου υπογράψει μία ξύλινη μινιατούρα του που έχω...
Άκουσα ότι στη φετινή ComicDom θα έχει και έκθεση Batman.
Ο Batman είναι ο χαρακτήρας που κάθε σκιτσογράφος θα φτιάξει έστω και μία φορά στη ζωή του.Πράγματι, θα έχει έκθεση με τις πιο σπάνιες σελίδες. Και εγώ τυχαίνει να ζωγραφίζω batman, συνήθως όταν θέλω να ξεσκάσω από τη δουλειά. Κάθε φορά βγαίνει διαφορετικός. Είναι γοητευτικό ,βλέπεις, το παιχνίδι της σκιάς. Πρέπει κανείς να παίξει με το σχήμα του, δεν πρέπει να είναι ρεαλιστικός στη μορφή. Πρέπει να δημιουργεί μυστήριο, μία υπερβατική αίσθηση..
Γιατί όμως τόση μανία με τα σουπερ-ηρωικά κόμιξ;
ο κόσμος δεν ήταν έτοιμος να δεχτεί μία ελληνική δουλειά. Ο κόσμος γενικά θέλει το σουπερηρωικό του! Θυμάμαι, είχαμε βγάλει το τόμο Blast Comics από τη Giganto. Ήταν ιδέα του Κυριαζή (Μανιφέστο, στο 9). “Φόρος τιμής στη χρυσή υπερηρωική εποχή των κόμιξ”. Πολλοί δημιουργοί με ένα χαρακτήρα ο καθένας, έφτιαχναν ιστορίες οι οποίες στο τέλος συνενώθηκαν. Κι όμως, δεν πήγε καλά! Ακόμη και αν όλοι διαβάζουν Spiderman, Batman,
Γιατί στην Ελλάδα τα κόμικς είναι τόσο πίσω από το βιβλίο;
Ίσως επειδή είμαστε λίγοι καλλιτέχνες και αν δεν υπάρχει κάποιο μεγάλο όνομα σε συγγραφέα κλπ. Επίσης δεν σε διαφημίζει κανένας.
Με το Logicomix όμως τι έγινε;
Πέρα από τη δουλειά που κρύβει πίσω του το κόμικς -7 χρόνια δουλειάς δεν είναι και λίγα!- ρόλο έπαιξε και το ίδιο όνομα του συγγραφέα. Ο Δοξιάδης είχε ήδη σημαντικό συγγραφικό έργο και ήταν αναγνωρίσιμος.
Δεν ήταν όμως μια αρχή για να πλησιάσει το κοινό τα ελληνικά κόμικς;
«Είμαστε μια εκδοτική και θέλουμε ένα κόμικς στυλ Logicomix, έχουμε προσλάβει ένα γεωγράφο, έναν μαθηματικό…» Δεν πάει έτσι ρε παιδιά!Όχι, δυστυχώς σταμάτησε εκεί. Πολύς κόσμος ,μάλιστα, προσπάθησε να μιμηθεί τη πατέντα του Δοξιάδη. Φαντάσου με έπαιρναν τηλέφωνο και έλεγαν:
Τα βιβλία σου θα τα βρούμε σε βιβλιοπωλεία:
Πρέπει να ψάξεις πολύ… Βιβλία μου θα βρεις σε επιλεγμένα βιβλιοπωλεία (βλ. Πρωτοπορία, Metropolis κ.α.) και φυσικά σε κομιξάδικα.
Από τα κομιξάδικα της Αθήνας, ποιο ξεχωρίζεις;
Ψωνίζω από Tilt. Εκεί βρίσκεις διαφορετικά πράγματα. Υπάρχει επίσης το Solaris, αυτό είναι πιο εμπορικό. Έχει όλα τα Marvel ,DC και τα Manga. Τέλος, το Comicon με όλη τη συλλογή της ΜΑΜΜΟΥΘ και πολλές γαλλικές και ιταλικές εκδόσεις.
Τι έχεις να μου πεις για τις μεγάλες εκδοτικές του εξωτερικού;
Η Marvel και η DC είναι πολυεθνικές, που για να μπεις πρέπει να προσπαθήσεις πολύ σκληρά. Είναι διαφημιστικές εταιρίες που προωθούν προϊόν. Που και που μπορεί να βγάλουν κάποιες αξιόλογες ιστορίες, όμως μην περιμένεις ποτέ ότι θα αφήσουν κανένα σημαντικό ήρωα να πεθάνει για πολύ καιρό (βλ. Captain America). Εγώ προτιμώ τη Dark Horse.
Είχες προσπαθήσει ποτέ να μπεις σε DC/Marvel; Θα εικονογραφούσες τη Wonder Woman;
Όχι, δεν θα θελα να τη κάνω τη Wonder Woman! Όμως η αλήθεια είναι ότι έχω δώσει βιογραφικό στη DC. Εκεί μοιάζει πολύ με τη διαφήμιση. Σου δίνουν σενάριο, εργολαβία και πρέπει να το ετοιμάσεις σε συγκεκριμένο χρονικό διάστημα.
Πώς αντιμετωπίζουν το κομίστα οι μεγάλες αυτές εταιρίες;
Όλοι σε αντιμετωπίζουν σαν ένα παιδάκι που του αρέσει να φτιάχνει κόμικς. Το να σου δώσουν δουλειά δεν είναι αναγνώριση του ταλέντου σου, τόσο, όσο χάρη που σου κάνουν να προσέξουν τη δουλειά σου. Από τη δουλειά σου ζεις;
Όχι. Είναι πολύ λίγα τα λεφτά που βγάζεις από τα κόμικς.
Τι άλλες δουλειές κάνεις λοιπόν;
Εικονογραφώ βιβλία και δουλεύω στη διαφήμιση. Μπορεί να κάνω δηλαδή, το σενάριο καρέ-καρέ μίας διαφήμισης σε σκίτσα, για να το δει ο πελάτης. Μπορεί να φτιάχνω λογότυπα για διαφημίσεις, και πάει λέγοντας.
Αυτό συνεπάγεται ότι αλλάζεις και το στυλ της ζωγραφικής σου;
Ναι. Ένα θετικό στοιχείο είναι ότι μπορώ να αλλάζω το στυλ μου. Ειδικά στις διαφημίσεις το κάνω πολύ ρεαλιστικό γιατί ο πελάτης θέλει να καταλάβει ακριβώς τι συμβαίνει. Η αλήθεια είναι ότι έχω χαθεί ανάμεσα στα διάφορα στυλ που υιοθετώ κάθε τόσο. Το προσωπικό μου στυλ, ίσως να ναι αυτό που θα δεις στο καινούριο κόμιξ που κυκλοφόρησα.
Το Swan Songs 2;
Ακριβώς. Τα Swan Song είναι αυτοτελείς ιστορίες. Πολύς κόσμος έμεινε με πολλά ερωτηματικά από το πρώτο τεύχος. Δεν κατάλαβε τι έγινε. Το δεύτερο τεύχος του Swan Songs έρχεται να εξηγήσει έναν από τους χαρακτήρες που εμφανίζονται στην ιστορία. Πάει σε άλλη εποχή, Μεσαίωνα. Οι ιστορίες όπως θα δεις, είναι κύκνεια άσματα, οπότε είναι φυσικό το τέλος να ναι μακάβριο..
Ναι, το έχω παρατηρήσει αυτό! Οι ιστορίες σου τελικά έχουν happy end;
Πρόσφατα παρατήρησα ότι δεν έχουν! Μόνο λίγες καταλήγουν σε κάποιο αίσιο τέλος και αυτό είναι και πάλι αμφιλεγόμενο. Μόνο στο «Snitch and Snatch» υπήρχε ένα πολύ κλασσικό happy end, γι αυτό και το ξαναγράφω! Αυτή τη φορά με διαφορετική κατάληξη! Δυσκολεύομαι ωστόσο να βρω τη σωστή ιστορία. Βλέπεις υπάρχουν τόσες χιλιάδες πιθανές ιστορίες, τόσες δυνατές ανατροπές, τόσα που θες να διηγηθείς, που είναι δύσκολο να βρεις τη ΜΙΑ ιστορία και όχι τη παραλλαγή αυτής. Ακόμη δοκιμάζω, ψάχνω να τη βρω. Ίσως να είναι αυτή του καινούριου «Snitch and Snatch».
Έχεις εμμονές; Στο σύμπαν του Μ. Διαλυνά υπάρχουν ήρωες που επαναλαμβάνονται;
Υπάρχουν ήρωες που τους συναντάς σε περισσότερες από μία ιστορίες, όπως το διαολάκι ο Crumble. Αν μιλούσα για κάποια εμμονή μου θα έλεγα μάλλον τα αντικείμενα. Το ένα βιβλίο μου άλλωστε λέγεται «Trinkets», δηλαδή τα μπιχλιμπίδια. Με γοητεύουν πολύ οι μάσκες, τα όπλα κλπ. Γι αυτό και τα συναντάς συχνά πυκνά στις ιστορίες μου.
Σε τι συνθήκες σκιτσογραφείς; Ακούς μουσική;
Πιτζάμες, καφές, το γατί στα πόδια. Συνήθως δεν ακούω μουσική, προτιμώ τη βαβούρα μιας τηλεοπτικής σειράς. Αν ακούσω κάτι αυτό θα’ ναι post rock, χωρίς λόγια, για να μην αποσπώμαι. Δίνει τη κατάλληλη ατμόσφαιρα. Επίσης βοηθάνε τα soundtrack. Τις προάλλες που έπρεπε να τελειώσω μέσα στη προθεσμία το κόμικς, άκουγα σε επανάληψη το Heartbeat από το soundtrack του 28 Days later, μόνο και μόνο για να αγχώνει και να μην χάνω το ρυθμό μου! Πλέον βάζω αυστηρό πρόγραμμα για να τελειώσω τη δουλειά μου. Μπορεί να μη φάω μέχρι να τελειώσω.. Δεν είναι η χαρά της ζωγραφικής, είναι κανονική δουλειά υπό πίεση.
Κατά πόσο όμως λειτουργεί το μεράκι και φαντασία κάτω από πίεση, παραγγελία κλπ;
Δύσκολα. Κοίτα, το καινούριο τεύχος βγήκε μέσα σε 3 βδομάδες. Έφτασα σε σημείο να βγάζω 3-4 σελίδες την ημέρα.
Πώς νοιώθεις γι αυτό;
Κουρασμένος. Πολύ. Δεν το είχα ξανακάνει. Όταν ήμουν στην AKTO ήμουν πολύ χαρούμενος να βγάζω 1 σελίδα τη βδομάδα. Και έλεγε ο καθηγητής μου τότε ότι πρέπει να φτάσω στο σημείο να βγάζω 1 σελίδα την ημέρα και μου φαινόταν ακατόρθωτο. Όταν μπήκα στη διαφήμιση ανέβηκαν οι ταχύτητές μου. Έφτασα τις 3 σελίδες την ημέρα.
Πως είναι για έναν φευγάτο καλλιτέχνη να δουλεύει στη διαφήμιση;
Υπάρχει απόκλιση στο τρόπο σκέψης. Πρέπει να οργανωθείς και να συμβιβαστείς! Όταν προσλαμβάνεις ένα δημιουργικό άτομο να σου κάνει μία δουλειά πρέπει να το αφήνεις ελεύθερο. Στην Ελλάδα, συμβιβάζεσαι με το πελάτη. Πετάς τη καλύτερη δουλειά σου, για να τη προσαρμόσεις σε αυτά που έχει στο νου του ο πελάτης. Γιατί να προσλάβεις τότε το καλλιτέχνη; Γιατί να επέμβεις στη δουλειά του;
Υπάρχει εικαστική παιδεία στην Ελλάδα;
Δυστυχώς, δεν έχει καθόλου εικαστική παιδεία η χώρα μας: «Α, κόμιξ, εννοείς μίκυ μάους, δηλαδή είναι για παιδάκια; Μήπως είναι Αρκάς;». Τι περιμένεις μετά; Ποιος να εκτιμήσει τα εικονογραφημένα βιβλία. Και από τη στιγμή που όλοι λένε. Πρέπει να καταλάβει ο κόσμος πως υπάρχουν ενήλικα κόμιξ, που ποικίλλουν τόσο όσο και τα βιβλία. Δεν είναι όλα τα μυθιστορήματα, «Μάικ ο Φασολάκης, θα σε γαργαλήσω». Υπάρχουν κόμικς πολιτικά, μυστηρίου, εικαστικά και πόσα άλλα που απλά αγνοούμε.
Μεγάλωσα με Ντόναλτ Ντακ και Λούκι Λουκ. Σήμερα μεγαλώνουν με Μάικ ο Φασολάκης και Patty. Υπάρχουν ελληνικά παιδικά κόμικς; Καλαίσθητα κόμιξ για παιδιά;
οι εκδοτικοί όμως είναι πολύ δύσκολοι. Ακούνε κόμικς και φρικάρουν. Παιδικά κόμικς δεν υπάρχουν στην Ελλάδα. Είχε γίνει πέρσι μια συζήτηση στο συνέδριο της ComicDom, ότι θα έπρεπε να βγάλουμε και παιδικά κόμικς ,Φέτος ο Tomek βγάζει το πρώτο ελληνικό παιδικό κόμικς. Θα είναι η πρώτη κίνηση.
Εσύ θα έφτιαχνες κάτι αντίστοιχο;
Σκιτσογραφικά τα κόμικ μου μπορούν να είναι παιδικά. Θεματολογικά δεν είναι, θα μπορούσα όμως να το αλλάξω αυτό. Όμως πρέπει να βρεθούν οι κατάλληλες συνθήκες για να το επιχειρήσω.
Είναι αλήθεια ότι θα διδάξεις σε σχολεία, τεχνικές κόμικς;
Μετά το ComicDom θα πάω στη Χάλκη, στην άγονη γραμμή, και θα κάνω μαθήματα storytelling στα παιδάκια του νησιού. Με κάλεσε η Λήδα Τσενέ από τη Comicdom. Η πρωτοβουλία αυτή γίνεται αρκετά χρόνια τώρα. Προσωπικά, ανυπομονώ. Γενικότερα, όμως, θέλουμε να κάνουμε Workshops, για όσους θέλουν να μάθουν κάτι παραπάνω για τα κόμιξ· για το πώς μπορείς να διηγηθείς μια ιστορία σε καρέ.
Θεωρείς ότι ο έλληνας που αγοράζει κόμικς είναι ενοχικός; Βλέπω κόσμο στα ράφια με τα κόμικς, και τα αγοράζει σαν να ναι παράνομα, λες και φοβάται τι θα πουν γι αυτόν οι υπόλοιποι.
Ισχύει αυτό που λες, και να φανταστείς ότι είμαστε μερικά μόνο χιλιόμετρα μακριά από την Ιταλία, μια από τις μεγαλύτερες χώρες σε παραγωγή κόμιξ στην Ευρώπη. Εκεί όλοι ζουν με κόμιξ. Όλοι διαβάζουν στο δρόμο. Είναι κομμάτι της κουλτούρας τους, βλέπεις.
Πως βλέπεις την Αθήνα.
Μου αρέσει. Μου αρέσει να είμαι άγνωστος μεταξύ αγνώστων. Έχει τις ομορφιές της.
Θα έκανες κάτι για να την ομορφύνεις ως εικονογράφος; Θα έβαφες πολυκατοικίες;
Θα ήθελα αλλά αυτό είναι άλλη ιστορία. Η αλήθεια είναι ότι θα δυσκολευόμουν να ζωγραφίσω σε μεγάλη επιφάνεια τη στιγμή που έχω συνηθίσει το Α4. Επίσης δεν είμαι street artist. Εκείνοι είναι περισσότερο του ghetto και όχι των εκδόσεων. Τώρα τελευταία είναι σε μεγάλη άνοδο το street art, όπως πριν κάποια χρόνια ήταν τα κόμικς. Υπάρχουν οι καλοί καλλιτέχνες στο τομέα αυτό, που παρακολουθώ με ενδιαφέρον τη δουλειά τους, όπως για παράδειγμα ο Taxis και ο Βασμουλάκης. Υπάρχουν όμως και αυτοί που κάνουν απλά tag το όνομά τους και βρωμίζουν τη πόλη.
Πώς πάνε τα πράγματα στην Ελλάδα τελικά, όσον αφορά τα κόμικς;
Μάλλον καλύτερα. Χρειαζόμαστε περισσότερα περιοδικά, περισσότερα φεστιβάλ, περισσότερο δημοσιότητα, όμως υπάρχουν καλά δείγματα και μπορούμε να συνεχίσουμε.
O Μιχάλης Διαλυνάς μόλις κυκλοφόρησε το νέο του κόμικς «Swan Songs: Fleeting Feathers», από την COMICDOM>PRESS. Θα τον βρεις στο φεστιβάλ κόμικς της Comicdom-Con Athens 2011. Παρασκευή, Σάββατο και Κυριακή (08-10 Απριλίου αντίστοιχα). Μασσαλίας 22, Αθήνα.
Επίσης:
- Επισκέψου τη προσωπική σελίδα του Μιχάλη στο www.woodencrown.com
- Δες το αναλυτικό πρόγραμμα της ComicDom στο http://www.comicdom-con.gr/2011/03/27/comicdom-con-athens-2011-schedule/