Τα αρχοντικά Ζάππα αποκτούν ξανά ζωή -Ενα κομμάτι ιστορίας ανοιχτό και πάλι για τον κόσμο [εικόνες]

Μία βόλτα σε ένα κομμάτι της ιστορίας θα μπορεί να κάνει ο κόσμος, καθώς τα αρχοντικά του Ευάγγελου και του Κωνσταντίνου Ζάππα, αποκτούν ξανά ζωή. Τα κτίσματα, που βρίσκονται στην ιδιαίτερη πατρίδα των δύο εθνικών ευεργετών, το Λάμποβο Αργυροκάστρου στην Αλβανία, γίνονται πάλι προσβάσιμα για τους επισκέπτες.

Από τον Ιούνιο του 1944, όταν Αλβανοί εθνικιστές με τη στήριξη Γερμανών τα πυρπόλησαν και τα κατέστρεψαν ολοσχερώς, η αμέλεια αλλά και η φύση άφησαν επίσης τα σημάδια τους στα γκρεμισμένα αρχοντικά, που κινδύνευαν να καταρρεύσουν.

Μετά από ενέργειες των υπουργείων Εξωτερικών και Πολιτισμού της Ελλάδας, έγιναν αναστηλώσεις, μπήκε περίφραξη και κατασκευάστηκαν δρόμοι με σεβασμό στην αρχιτεκτονική των κτιρίων, όπως και τοποθετήθηκαν επιγραφές και αντικαταστάθηκε η ξύλινη γκρεμισμένη πόρτα. Πρόκειται για την πρώτη φάση αναστύλωσης, ενώ χρειάζονται να γίνουν αρκετά ακόμη, όπως για παράδειγμα να τοποθετηθεί μία σκεπή, προκειμένου να μην πέσουν οι τοίχοι.





Πρόκειται για ολόκληρο συγκρότημα, αφού πέρα από τα δύο αρχοντικά, του Ευάγγελου Ζάππα και του μεγαλύτερου αδερφού του Αθανάσιου και του ξάδελφού τους Κωνσταντίνου, υπήρχαν εκεί μεταξύ άλλων ξενώνας, ναός, σχολείο υφαντικής, το Ζάππειο Παρθεναγωγείο. Σε εκτέλεση της διαθήκης του Ευάγγελου Ζάππα, από τον εξάδελφό του Κωνσταντίνο, δημιουργήθηκαν Ζάππεια παρθεναγωγεία και σε πολλά ακόμη σημεία στη γύρω περιοχή.

Η μαρμάρινη επιγραφή στο αρχοντικό των Κωνσταντίνου και Αθανάσιου Ζάππα αναφέρει ότι ολοκληρώθηκαν το 1870. Προτού πυρποληθούν, τον Ιούνιο του 1944, φαίνεται πως λεηλατήθηκαν. Απόδειξη αυτού αποτελούν τα απομεινάρια μαρμάρινων αρχαιοκλασικών στηλών, κιόνων, επιγραφών κ.λπ. Επί κομμουνιστικού καθεστώτος, τα αρχοντικά μετατράπηκαν σε αποθήκες, πρώτα του γεωργικού συνεταιρισμού και μετά της κρατικής γεωργικής επιχείρησης. Σε αυτά στεγάζονταν από παραγωγές μέχρι και ζώα.

Το σχολείο υφαντουργικής συνέχισε τη λειτουργία του-όχι πλέον ως ελληνικό, όπως όριζαν οι εθνικοί ευεργέτες- αλλά για να μάθουν αλβανικά και να μυηθούν στην κομμουνιστική ιδεολογία, τα παιδιά των συγχωριανών τους. Το δε κτίριο του Ζάππειου Παρθεναγωγείου, μετατράπηκε σε σπίτι Πολιτισμού, στην υπηρεσία κι αυτό της κομμουνιστικής ιδεολογίας. Σήμερα, και τα δύο έχουν περάσει στα χέρια κατοίκων του χωριού. Το 1967 ο ναός καταστράφηκε, για να χτιστεί σχεδόν εκ θεμελίων από τον Αρχιεπίσκοπο Αναστάσιο, στα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης στην Αλβανία.





Στη δεκαετία του 1970, ανακαλύφθηκε εντελώς τυχαία από εξόριστο Έλληνα μειονοτικό από την περιοχή της Άνω Δρόπολης, στο Λάμποβο, το υπόγειο μαυσωλείο με τους τάφους των ευεργετών Ευάγγελου και Κωνσταντίνου Ζάππα, γεγονός που έγινε αντικείμενο εκμετάλλευσης για νέα λεηλασία. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση με τις μαρμάρινες προτομές των ευεργετών στο μαυσωλείο, που αφού κλάπηκαν, φυλάσσονταν σε σπίτι κατοίκου του χωριού. Το 1989, λίγο προτού πέσει το καθεστώς, ήρθαν και τις πήραν με τη βία άνθρωποι των αλβανικών μυστικών υπηρεσιών, από τα χέρια των οποίων πουλήθηκαν. Το μαυσωλείο ισοπεδώθηκε.





Ο Ευάγγελος Ζάππας γεννήθηκε το 1800 στο Λάμποβο Αργυροκάστρου. Πολέμησε με τους Σουλιώτες στην Επανάσταση του 1821, υπό τις διαταγές του Μάρκου Μπότσαρη. Το 1831 εγκαταστάθηκε στο Βουκουρέστι, εργάστηκε σκληρά και δημιούργησε μεγάλη περιουσία. Το 1856 προσέφερε χρηματικό ποσό για να υλοποιηθεί η πρόταση του Παναγιώτη Σούτσου για την επανίδρυση των Ολυμπιακών Αγώνων. Στη διαθήκη του, άφησε όλη του την περιουσία στην Επιτροπή των Ολυμπίων (1858) και για την ίδρυση Μεγάρου Εκθέσεων (το Ζάππειο Μέγαρο). Κληροδότησε ένα ετήσιο εισόδημα 700 χιλιάδων χρυσών δραχμών για τη χρηματοδότηση του Ζαππείου Μεγάρου, ενώ προσέφερε το συνολικό κόστος για την οργάνωση των πρώτων σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων (1896).

Ο Κωνσταντίνος Ζάππας γεννήθηκε το 1814 και εκείνος στο Λάμποβο Αργυροκάστρου. Σε ηλικία 17 ετών πήγε στο Βουκουρέστι, συνεργάστηκε με τον ξάδερφό του Ευάγγελο Ζάππα και δημιούργησαν μεγάλη περιουσία. Το 1875 ίδρυσε το Ζάππειο Παρθεναγωγείο στην Κωνσταντινούπολη. Ακολούθησε η ίδρυση Ζάππειων Παρθεναγωγείων στη Λέκλη, στο Λάμποβο, στην Ανδριανούπολη, στις Φέρες, στην Πρεμετή, στους Φιλιάτες, στη Δροβιάνη, στο Δέλβινο και στη Νιβάνη. Καθιέρωσε υποτροφίες για να εκπαιδεύονται ελληνόπουλα σε γεωργικά σχολεία της Ευρώπη και κληροδότησε στο Ελληνικό Δημόσιο απέραντες εκτάσεις στις Παραδουνάβιες ηγεμονίες. Ως εκτελεστής της διαθήκης του Ευάγγελου Ζάππα φρόντισε να οικοδομηθεί το Ζάππειο Μέγαρο, του οποίου ο θεμέλιος λίθος τέθηκε το 1874, ενώ το έργο αποπερατώθηκε το 1888.

Φωτογραφίες: ΑΠΕ/ΜΠΕ