Γιατί οι Ρώσοι χαμογελούν λιγότερο από τους Δυτικούς

Στη Ρωσία,το χαμόγελο δεν έχει την έννοια της ευγένειας και του σεβασμού. Αντίθετα με τους Δυτικούς που αισθάνονται σχεδόν υποχρεωμένοι να χαμογελάσουν για να φανούν ευγενείς και πολιτισμένοι. Για παράδειγμα, οι Ρώσοι συγγραφείς χαρακτηρίζουν το αμερικανικό χαμόγελο «ψεύτικο και περίεργο».

Ο Μαξίμ Γκόρκι έγραφε «το μόνο πράγμα που βλέπει κανείς στα πρόσωπα των αμερικανών είναι τα δόντια τους». Οι σύγχρονοι κωμικοί στη Ρωσία αποκαλούν αυτό το χαμόγελο «μόνιμο» (Mikhail Zadornov) και το θεωρούν «το αποτέλεσμα μιας ηλεκτρικής εκκένωσης» (Mikhail Zhvanetsky).

Σε τουριστικό επίπεδο, το χαμόγελο έχει αναμφισβήτητα λειτουργία ευγενίας. Μια κινεζική παροιμία λέει «όποιος δεν ξέρει να χαμογελά δεν μπορεί να κρατήσει μια επιχείρηση». Στην Ιαπωνία, στα μεγάλα καταστήματα, νεαρές γυναίκες τοποθετούνται μπροστά στις σκάλες για να χαμογελούν και να υποκλίνονται σε κάθε πελάτη -2.5000 χαμόγελα και υποκλίσεις την ημέρα...

Σε ορισμένους πολιτισμούς, το χαμόγελο χρησιμοποιείται για να περιφρουρηθεί ο ακροατής από τη λύπη που μπορεί να αισθανθεί από μια ιστορία που του αφηγούμαστε. Ετσι, ο Ilya Ehrenbourg (1891-1967 αναφέρει στα απομνημονεύματά του έναν Κινέζο που του ανακοίνωσε τον θάνατο της γυναίκας του με το χαμόγελο.

Στην κουλτούρα συμπεριφοράς των Ρώσων, το χαμόγελο σεβασμού δεν είναι αποδεκτό, έχει μάλιστα μια εντελώς διαφορετική έννοια. Οι Ρώσοι αντιδρούν με καχυποψία και αποστροφή όταν δέχονται ένα χαμόγελο σεβασμού. Η έκφραση στα ρωσικά «χαμογελάει από σεβασμό» εμπεριέχει ένα αίσθημα περιφρόνησης απέναντι στο εν λόγω πρόσωπο.
Το «κολημμένο χαμόγελο» σε ορισμένους δυτικούς αποκαλείται από τους Ρώσους «χαμόγελο υπηρεσίας» και θεωρείται άσχημο χαρακτηριστικό της προσωπικότητας, μια έκφραση κακής πίστης, απόκρυψης πραγματικών αισθημάτων.



Στη Ρωσία δεν χαμογελάμε σε αγνώστους

Τα χαμόγελα απευθύνονται κυρίως σε γνωστά άτομα. Οταν κάποιος άγνωστος χαμογελάσει σε έναν Ρώσο η απάντηση είναι «γνωριζόμαστε;».
Δεν είναι παράδοση να απαντάει κάποιος σε ένα χαμόγελο με χαμόγελο. Οταν χαμογελάσετε σε έναν Ρώσο θα αναρωτηθεί γιατί αυτό συμβαίνει. Και αν το χαμόγελο δεν έχει λόγο και αιτία τότε θα θεωρήσει ότι είστε ψεύτης ή κάτι κρύβετε. Δεν είναι φυσιολογικό να χαμογελάσει κάποιος όταν συναντά ένα βλέμμα. Αντίθετα, ένας Ρώσος θα γυρίσει το κεφάλι, χωρίς να εκφράσει αισθήματα. Επίσης, δεν θα χαμογελάσει βλέποντας μικρά παιδιά ή ζώα.

Η φύση του ρωσικού χαμόγελου

Το ρωσικό χαμόγελο γίνεται αποκλειστικά με τα χείλη. Το πάνω μέρος των χειλιών δεν θα ανοίξει για να δείξει τα δόντια. Το αμερικανικό χαμόγελο, όπου φαίνονται και τα 32 δόντια, είναι για την ρωσική κουλτούρα δυσάρεστο, χυδαίο και αποκαλείται «αλογίσιο». Για να υπάρξει ένα τέτοιο χαμόγελο πρέπει οι σχέσεις να είναι προσωπικές και τρυφερές και οι Δυτικοί δεν περηφανεύονται για τέτοια πράγματα, πιστεύουν οι Ρώσοι.
Ενα από τα πρώτα σοκ που δέχεται ένας Ρώσος όταν φτάνει σε μια «χαμογελαστή χώρα» είναι να διαπιστώσει ότι όλοι χαμογελούν συνέχεια. Από μια μεριά αυτό δείχνει ευχάριστο και ευγενικό και δίνει την αίσθηση ότι οι άνθρωποι είναι φιλικοί και αξιολάτρευτοι. Ομως, μετά από μερικές ημέρες και εβδομάδες η ψευδαίσθηση διαλύεται και η κουλτούρα των λατίνων θολώνει. Οι εφευρέτες του στυλ «ψυχρός και απόμακρος» που είναι οι Ρώσοι αντιλαμβάνονται σιγά σιγά ότι οι Δυτικοί μπορεί να χαμογελούν με τα μάτια σε κάποιον τον οποίο μισούν και σιχαίνονται. Συνειδητοποιεί ότι η δυτική κοινωνία έχει προσβληθεί από το σύνδρομο της οξυμένης υποκρισίας -και αυτό δεν το κάνει να χαμογελάει περισσότερο.

Το χαμόγελο είναι έκφραση καλής διάθεσης και υποτίθεται ότι είναι ειλικρινές. Ασυνείδητα οι Ρώσοι δεν χαμογελούν παρά μόνο όταν είναι πραγματικά σε καλή διάθεση και περυτριγυρισμένοι από ανθρώπους που αγαπούν. Το χαμόγελο πρέπει να έχει μια πραγματική αιτία. Να μην είναι ψεύτικο. Υπάρχει και μια ρωσική παροιμία που λέει «το γέλιο χωρίς λόγο δείχνει έναν βλάκα».

Τα υπολείμματα της σοβιετικής εποχής

Δεν συνηθίζεται ούτε στα παιδιά να χαμογελάνε στο μάθημα. Οι ενήλικες μαθαίνουν στα παιδιά τους ότι «δεν γελάμε χαζά, να είσαι σοβαρός στο σχολείο ακόμη και όταν οι ενήλικες σου απευθύνουν τον λόγο». Οι δάσκαλοι συνηθίζουν να λένε «θα γελάσεις αργότερα, προς το παρόν δούλευε!»
Δεν συνηθίζεται επίσης να χαμογελάμε στην υπηρεσία. Το πρώτο σοκ που ζει κάποιος μόλις φθάσει στη Ρωσία είναι η υποδοχή στο αεροδρόμιο. Οι τελωνιακοί και το προσωπικό του αεροδρομίου δείχνουν ψυχροί και δυσάρεστοι. Στην πραγματικότητα κάνουν τη δουλειά τους απέναντι σε αγνώστους, η εργασία δεν έχει τίποτα το αστείο. Παραμένουν σοβαροί κάνοντας τη δουλειά τους. Αυτό αφορά τους πωλητές, τους σερβιτόρους και κάθε άλλο επάγγελμα.
Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η εντελώς ολοκληρωτική πολιτική των κομμουνιστών επί 70 χρόνια δεν καλλιτέρευσε τα πράγματα στην σκέψη του ρωσικού λαού. Σήμερα για να πετύχει η Ρωσία από το εργατικό δυναμικό της να χαμογελάσει πρέπει να κυρωθεί νόμος. Το φυσικό χαμόγελο στην δουλειά είναι αδύνατο.


Το άρθρο είναι του Iosif Sternin καθηγητή Φιλολογίας στο δημόσιο Πανεπιστήμιο του Voronej και δημοσιεύτηκε στο σάιτ drugie.ru.