Ταξίδι μέσα στο χρόνο με... διαβατήριο -Ντοκουμέντα Ελλήνων ταξιδιωτών ξαναγράφουν την Ιστορία [εικόνες]

Θα μπορούσε ένα διαβατήριο και άλλα αντίστοιχα ταξιδιωτικά έγγραφα να αποτελέσουν πηγές καταγραφής της νεοελληνικής Ιστορίας; Την απάντηση φιλοδοξεί να δώσει μια νέα έκθεση στην οποία παρουσιάζονται αντίστοιχα έγγραφα που δια- βαίνουν τη νεότερη Ελλάδα και την γραφειοκρατία της.Διαβατήριο: δια-βαίνω (ο όρος διαβατήριο προέρχεται από τα αρχαιοελληνικά "διαβατήρια"-θυσίες που τελούνταν πριν διαβεί κανείς τα σύνορα της χώρας ή όταν επέστρεφε- και αποδίδει την ευρεία έννοια της μετάβασης από ένα κράτος σε ένα άλλο) αλλά και ... passport: pass-port (περνώ από ένα λιμάνι σε ένα άλλο), αλλά και το εξελληνισμένο πάσσο (pass=περνώ).

«Διαβατήρια άδειες και πάσα από τις συλλογές του ΕΛΙΑ» είναι ο τίτλος της έκθεσης που θα φιλοξενήσει από την επόμενη Παρασκευή 19 Σεπτεμβρίου το βιβλιοπωλείο του ΜΙΕΤ στη Θεσσαλονίκη.

Πρόκειται ουσιαστικά για μια ενδοσκόπηση στις πλούσιες δια-βάσεις της ελληνικής Ιστορίας μέσα από σπαράγματα (σπάνια και ειδικά) αυτών των εγγράφων: μια καταγραφή που δια-βαίνει τη νεότερη Ελλάδα και την γραφειοκρατία της .

Γιατί... άλλα ταξιδιωτικά έγγραφα χρειάζονταν οι Έλληνες στη διάρκεια των πρώτων χρόνων από την ίδρυση του νέου ελληνικού κράτους (1821), διαφορετικά ταξιδιώτες όπως ο... Άρης Αλεξάνδρου στην περίοδο της ελληνικής δικτατορίας και διαφορετικές ήταν οι έγγραφες άδειες και τα πάσα, με τα οποία επιτρεπόταν το ταξίδι μέσα στα όρια της ελληνικής επικράτειας σε κρίσιμες περιόδους, όπως ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος ή η Κατοχή.

Ο όρος διαβατήριο -σημειώνουν οι διοργανωτές της έκθεσης που παρουσιάστηκε ήδη πέρσι στην Αθήνα- προέρχεται από τα αρχαιοελληνικά «διαβατήρια» - θυσίες.

Τα ταξιδιωτικά έγγραφα χρησιμοποιήθηκαν και χρησιμοποιούνται για τη μετακίνηση κυρίως μεταξύ κρατών, αλλά και από ένα οποιοδήποτε μέρος σε ένα άλλο, αναλόγως το ιστορικό πλαίσιο και στόχο την ασφάλεια των κρατών, την προστασία των ταξιδιωτών, αλλά και η ταυτοποίησή τους.

Ετσι, ξεκινώντας στο πλαίσιο της έκθεσης από το πρώτο έγγραφο της περιόδου του πρώτου έτους της Επανάστασης του 1821 και φτάνοντας ως το διαβατήριο του Άρη Αλεξάνδρου από τη δικτατορία του 1967, παρακολουθεί κανείς την εξέλιξη των ταξιδιωτικών εγγράφων, που άλλες φορές αφορούν σημαντικά πρόσωπα (όπως ο Στέφανος Στρέιτ, ο Αλέξανδρος Διομήδης, ο Sir Frederick Adam, η Διδώ Σωτηρίου) και σημαντικές πτυχές της ιστορίας, ίσως όχι πάντα τόσο γνωστές (όπως η Ηγεμονία της Σάμου, η Αυτόνομη Βόρεια Ήπειρος, η Προσωρινή Κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης).

Επίσης, παρακολουθεί τόπους της ελληνικής διασποράς που ανθούσαν τον 19ο αι., όπως η Οδησσός, η Μερσίνα, το Γαλάτσι, και τη δυναμική των αντίστοιχων προξενείων, τα οποία άλλες φορές αναβαθμίζονταν και άλλες υποβαθμίζονταν, αποκαλύπτοντας την πολιτικοοικονομική και κοινωνική σημασία των πόλεων αυτών σε συγκεκριμένες περιόδους για το ελληνικό κράτος.

Ιδιαίτερη σημασία έχουν, τέλος, οι διάφορες άδειες και τα πάσα, με τα οποία επιτρεπόταν το ταξίδι μέσα στα όρια της ελληνικής επικράτειας σε κρίσιμες περιόδους.

Η έκδοση διαβατηρίων, αρχικά, αποτελούσε αρμοδιότητα του υπουργού Επικρατείας και Εξωτερικών, τα οποία υπέγραφε με εντολή του ο γενικός γραμματέας του υπουργείου. Μετά το 1833, η αρμοδιότητα αυτή μεταφέρθηκε στους νομάρχες και δύο χρόνια μετά αποδόθηκε στους αστυνόμους και τους δημάρχους σε περίπτωση απουσίας τους. Αυτόνομη υπηρεσία διαβατηρίων θεσμοθετήθηκε μόλις τη δεκαετία του 1920, από τη δικτατορία Πάγκαλου, η οποία βρισκόταν στις νομαρχίες, αλλά υπαγόταν στα υπουργεία Εξωτερικών και Εσωτερικών. Μόλις το 1964 τέθηκαν προϋποθέσεις για την έκδοση διαβατηρίου (εγγραφή στα δημοτικά μητρώα, αστυνομική ταυτότητα, φορολογική ενημερότητα και ο ενδιαφερόμενος να έχει ψηφίσει στις τελευταίες βουλευτικές εκλογές).

Τα διαβατήρια μέχρι τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο δεν ήταν παρά ένα φύλλο χαρτί, που στην αριστερή στήλη έφερε γραμμένα τα στοιχεία του κατόχου του στα ελληνικά και στη δεξιά ξενόγλωσσα. Έφερε μάλιστα υδατογράφημα ή τη σφραγίδα του προξενείου ή της νομαρχίας που το εξέδιδε. Παράλληλα, η χρονική και γεωγραφική ισχύς των ταξιδιωτικών εγγράφων διέφερε. Άλλοτε ήταν για ένα μόνο έτος, άλλοτε για ένα μόνο ταξίδι. Άλλοτε ίσχυε για προορισμούς στην Ευρώπη, άλλοτε μόνο για μία πόλη, ενώ έως τον μεσοπόλεμο στα ταξιδιωτικά έγγραφα αναγράφονταν και ο σκοπός του ταξιδιού.

Η έκθεση θα εγκαινιαστεί την Παρασκευή 19 Σεπτεμβρίου 2014, στις 20:00, στον εκθεσιακό χώρο του Βιβλιοπωλείου του ΜΙΕΤ στη Θεσσαλονίκη (Τσιμισκή 11) και θα διαρκέσει έως το Σάββατο 8 Νοεμβρίου 2014, με ελεύθερη είσοδο για το κοινό.