«Η ζωή στην Αθήνα του Περικλή δεν ήταν τίποτε άλλο από θρησκεία, φόβος και βία, όπως αποκαλύπτεται από μια δεύτερη ανάγνωση της Ζωφόρου του Παρθενώνα» αναφέρει σε άρθρο της η ισπανική εφημερίδα El Mundo βασιζόμενη στο βιβλίο της καθηγήτριας αρχαιολογίας και ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης και φιλέλληνα Τζόαν Μπρέτον Κόνελι.
«Ο Παρθενώνας του Φειδία έχει τέτοια ποιότητα που μας κάνει όλους να βλέπουμε σε αυτόν αυτό που ψάχνουμε» τονίζει η ισπανική εφημερίδα, λέγοντας πως για παράδειγμα ο Σέσιλ Ρόουντς, ο ιδρυτής της πρώην Ροδεσίας στη Νότια Αφρική, βρήκε τη μιλιταριστική αρετή, οι φασίστες και οι Ναζί τον έκαναν σημείο αναφοράς για μια νέα τάξη πραγμάτων, λίγο - πολύ το ίδιο έκαναν και οι κομμουνιστές. Οι Ελληνες εθνικιστές του 19ου αιώνα, συνεχίζει το άρθρο, γιόρτασαν εκεί την ενθρόνιση των πρώτων βασιλιάδων τους, γιατί η Ακρόπολη ήταν το σύμβολο της ταυτότητας τους απέναντι στους Οθωμανούς και τους βαρβάρους. Ο Ελβετός αρχιτέκτονας Λε Κορμπυζιέ βρήκε στον Παρθενώνα την τέλεια γεωμετρία και τον μινιμαλισμό.
Ο σύγχρονος κόσμος κατασκεύαζε κτίρια που μοιάζουν στον Παθενώνα γιατί τον θεωρούν σύμβολο της Δημοκρατίας
Ωστόσο, συνεχίζει η El Mundo, η εντύπωση που έχει ο κόσμος για αυτόν ότι δηλαδή είναι ένα σύμβολο της δημοκρατίας δεν καλλιεργήθηκε παρά μόλις τον 18ο αιώνα από τον Γερμανό Johann Winckelmann, ο οποίος ήταν ο πρώτος που συνέδεσε τον Παρθενώνα με τη Δημοκρατία του Περικλή. Δημοκρατία με την έννοια της αστικής ελευθερίας και της πνευματικής καλλιέργειας. Ετσι, ο Παρθενώνας έγινε το σύμβολο της χώρας που όλοι ήθελαν να γυρίσουν τον χρόνο πίσω για να ζήσουν σε αυτήν. Απόδειξη, τα διάσπαρτα στον κόσμο δημόσια κτίρια που ακολούθησαν και μιμήθηκαν την αρχιτεκτονική της δημοκρατίας. Η αίθουσα της Δόξας, η Βαλχάλα στο Ρέγκενσμπουργκ της Γερμανίας είναι μια μικρογραφία του Παρθενώνα, όπως άλλωστε και το κτίριο του Τελωνείου στη Wall Street, του Καπιτωλίου στην Αβάνα, της Εθνικής Πινακοθήκης στην Ουάσινγκτον, και άλλα πάρα πολλά δημιουργήματα της νεοκλασικής αρχιτεκτονικής.
Το αίνιγμα του Παρθενώνα
Και μπορεί ο Παρθενώνας να είναι χωρίς αμφιβολία ένα τέλειο αρχιτεκτονικό αριστούργημα γράφει ο Λούις Αλεμάνι για λογαριασμό της El Mundo, ωστόσο «είναι πολύ πιο πολύπλοκος από ό,τι νομίζουμε». Κι εδώ, έρχεται το παράδειγμα της Τζόαν Μπρέτον Κόνελι και στην έκθεσή της για τον Παρθενώνα που τιτλοφορείται «The parthenon enigma» (Το αίνιγμα του Παρθενώνα), «τα συμπεράσματα της οποίας προκαλούν έκπληξη», εξομολογείται ο δημοσιογράφος.
Κατά βάση, «η πραγματική υπόθεση της εργασίας "The parthenon enigma" συνίσταται στην επανερμηνεία του κεντρικού ανάγλυφου της ανατολικής Ζωφόρου του ναού» γράφει η Εl Mundo και παραθέτει τα λόγια της Κόνελι: «Η παραδοσιακή ανάγνωση της Ζωφόρου μιλά για την προσφορά του πέπλου (του φορέματος) στην Αθηνά, πάνω στο οποίο κορυφώνονταν τα Παναθήναια, που ήταν η γιορτή για τη θεά». Ωστόσο, η ιστορικός υποστηρίζει ότι η Ζωοφόρος απεικονίζει ένα θεϊκό μύθο που είναι πολύ λιγότερο συμπονετικός, καθώς θέλει τον βασιλιά Ερεχθέα, βασιλιά των Αθηναίων, όταν βρέθηκε σε πόλεμο με τους Ελευσίνιους να θυσίασε μετά από χρησμό του μαντείου τη μικρότερη κόρη του για να νικήσει. Στη συνέχεια, πέθανε και η άλλη κόρη του. Εξαιτίας αυτής της θυσίας, ο Ερεχθεύς μπόρεσε να νικήσει στον πόλεμο. Ο Ποσειδώνας όμως οργίσθηκε για τον θάνατο του παιδιού του και γι' αυτό χτύπησε με την τρίαινά του τον Ερεχθέα και τον σκότωσε (ή, κατ' άλλη εκδοχή, μεσολάβησε στον Δία και εκείνος κεραυνοβόλησε τον Ερεχθέα).Ο Ερεχθέας είναι εκείνος που έχρισε πολιούχο των Αθηνών τη θεά Αθηνά και μετονόμασε τους κατοίκους τους, που μέχρι τότε λέγονταν «Κεκροπίδες», σε «Αθηναίους». Αμέσως μετά, ίδρυσε ναό της θεάς, εισήγαγε τη λατρεία της στην Αττική και καθιέρωσε την εορτή Παναθήναια. Η ανατολική Ζωφόρος του ναού Παρθενώνα απεικονίζει τη θυσία της κόρης του Ερεχθέα κι έτσι, όπως υποστηρίζει στην ισπανική εφημερίδα η Κόνελι, «η Αθηνά δεν έλαβε τα πέπλα των κοριτσιών, αλλά τα σάβανα με τα οποία μεταφέρθηκαν οι σοροί τους». Ως εκ τούτου, γράφει ο δημοσιογράφος, «η θεά της Σοφίας δεν ήταν η σοφή και με γεμάτη κατανόηση φίλη των ανθρώπων που όλοι θέλουμε να νομίζουμε».
Η εικόνα της ρομαντικής Αθήνας δεν είναι αληθινή - Ο Περικλής ήταν γεμάτος προλήψεις και φυλαχτά
Ωστόσο, όπως επισημαίνει η ισπανική εφημερίδα, ο μύθος για τη θυσία που προσέφερε στη θεά ο Ερεχθεύς είναι γνωστός, αυτή τη φορά όμως, στην εργασία της Κονελι, «υπάρχουν αρχαιολογικές και ανθρωπολογικές πληροφορίες που μας επιτρέπει να έχουμε μια καλύτερη κατανόηση του τι θα μπορούσε να είναι η ιστορία του Παρθενώνα».
«Ολοι μας έχουμε την αίσθηση ότι οι Αθηναίοι του 5ου π. Χ. ήταν πολίτες σοφοί, ανεκτικοί, ελεύθεροι και ίσοι μεταξύ ίσων. Εκαναν αθλοπαιδιές, ήταν όμορφοι, ζούσαν σε καλές καιρικές συνθήκες και οι φιλόσοφοι συζητούσαν το πραγματικό και ιδεατό, καθώς απολάμβαναν τον περίπατό τους ανάμεσα σε ελαιόδεντρα και ρέματα» γράφει ο Αλεμάνι.
«Η εικόνα αυτής της ταυτόχρονα ρομαντικής και ορθολογιστικής Αθήνας δεν είναι όμως τόσο αληθινή. Καθώς σύμφωνα με το βιβλίο της Μπρέτον Κόνελι, η ζωή στη Δημοκρατία του Περικλή ήταν πολύ περισσότερο σκοτεινή και πρωτόγονη από αυτό που νομίζουμε από τον εποχή του Διαφωτισμού» συνεχίζει ο αρθρογράφος.
Και ξεκαθαρίζει πως όταν αναφέρεται στους όρους «σκοτεινή» και «πρωτόγονη» εννοεί αυτό που γράφει η Κόνελι, δηλαδή «έναν εξαιρετικά ανήσυχο λαό που κυριαρχείτο από εγωκεντρική εμμονή να καθορίσει τη θέση του στον κόσμο, κορεσμένο από πνευματικότητα και που χαρακτηριζόταν από την ανάγκη να είναι αρεστός στους θεούς». Η αρχαιολόγος, τονίζει η ισπανική εφημερίδα, υποστηρίζει πως ο τότε κόσμος «απειλείτο συνεχώς από τη βία, τον πόλεμο και τον θάνατο».
«Ακόμα και ο Περικλής», σύμφωνα με την Κόνελι, «ήταν ένας άνθρωπος που ήταν γεμάτος φυλαχτά και προλήψεις». «Η ιδιαιτερότητα της Αθήνας», λέει η Κόνελι, «δεν ήταν η αγάπη για τη λογική, αλλά η νοοτροπία του να είσαι άριστος, κάτι που σήμερα φαίνεται πολύ καινοτόμο».
Η σημασία της θρησκείας
Ως εκ τούτου, η Δημοκρατία του Περικλή υιοθετήθηκε από μια κοινωνία στην οποία η θρησκεία είχε τον ρόλο της μετάδοσης γνώσεων από γενιά σε γενιά μέσω της διήγησης των μύθων, που έκαναν τη ζωή πιο διασκεδαστική, εξηγεί η El Mundo και συμπληρώνει πως η θρησκεία ήταν στην (αρχαία) Ελλάδα, σε αντίθεση με ό,τι πιστεύουμε, το κεντρικό θέμα όλων των πτυχών της ζωής. Μάλιστα, η κυριαρχία της στη ζωή των Ελλήνων έχει τις ρίζες της, σύμφωνα με αρχαιλογικές έρευνες των τελευταίων 30 ετών, στη Νεολιθική εποχή.
Για να καταλήξει σε αυτά τα συμπεράσματα η Μπρέτον Κόνελι, βασίστηκε στο έργο του Έλληνα αρχαιολόγου Μανώλη Κορρέ που ολοκλήρωσε τα στοιχεία που έλειπαν από τον ναό της Αθηνάς. Για παράδειγμα, ο τρόπος με το οποίο το μάρμαρο που χρησιμοποιήθηκε από την Πεντέλη ή πώς ο Φειδίας και η ομάδα του άλλαξαν τα αρχικά τους σχέδια. Αυτές και σειρά άλλων παρατηρήσεων δεν είχαν δεχθεί της δέουσας προσοχής και οι ιστορικοί του παρελθόντος δεν τους είχαν αποδώσει την πρέπουσα σημασία. Για παράδειγμα, η ανατολική Ζωοφόρος του Παρθενώνα έχει ένα μέτρο πλάτος και 14 μέτρα ύψος. Αυτό σημαίνει ότι τα ανάγλυφα πάνω σε αυτήν, δεν απευθύνονταν για να τα βλέπουν οι άνθρωποι, αλλά οι θεοί.
«Οσα περισσότερα γνωρίζουμε για την Ακρόπολη, τόσο περισσότερο μακριά είμαστε από το να την κατανοήσουμε» λέει στην εφημερίδα η Κόνελι, γιατί όταν βλέπουμε την τελειότητα του Παρθενώνα, δεν μας μοιάζει να εξιχνιάσουμε τι βρίσκεται από πίσω.