Για την νέα «εμφάνιση» της κρίσης στην Ευρωζώνη, η οποία δεν είχε εξαφανιστεί ποτέ, κάνει λόγο σε άρθρο του το περιοδικό Economist. Εχοντας ως εξώφυλλο μια βάρκα-ευρώ που βουλιάζει και στην οποία επιβαίνουν οι Μέρκελ, Ολάντ, Ρέντσι και Ντράγκι, ο Economist ασκεί σκληρή κριτική στις προσπάθεις των ηγετών της Ευρωζώνης οι οποίες δεν απομακρύνουν τον κίνδυνο.Στο κεντρικό άρθρο με τίτλο «Το αίσθημα του ναυαγίου (ξανά)» (σ.σ. That sinking Feeling again) το περιοδικό χαρακτηρίζει ως ψευδαίσθηση την ευφορία των τελευταίων μηνών, τονίζει ότι η Ευρώπη δεν μπορεί να απαλλαχθεί από εγγενείς ασθένειές της και φθάνει στο συμπερασμα πως η κρίση του ευρώ δεν πέρασε, απλώς περιμένει στη... γωνία.
«Μόλις πριν από μερικούς μήνες οι ηγέτες της Ευρωζώνης πιστεύοντας ότι έχουν περάσει τα δύσκολα επαναπαύτηκαν» αναφέρει ο Economist και συνεχίζει «έχοντας εξασφαλίσει και την υπόσχεση του προέδρου της ΕΚΤ, Μάριο Ντράγκι ότι θα κάνει τα πάντα για να στηρίξει το ενιαίο νόμισμα η εμπιστοσύνη άρχισε να ρέει ξανά στην ήπειρο. Η ανάπτυξη φάνηκε να επιστρέφει, αν και με αργά βήματα, οι περιφερειακές χώρες άρχισαν να επανακάμπτουν, έπειτα από διασώσεις με επίπονα μέτρα ώστε να περιορίσουν τα έξοδα και να βελτιώσουν την ανταγωνιστικότητα. Η ανεργία, ιδιαίτερα ανάμεσα στους νέους, παρέμενε αρκετά υψηλή, αλλά στις περισσότερες χώρες τα ποσοστά έδειχναν να πέφτουν και τα spreads των ομολόγων είχαν μειωθεί καθώς οι αγορές σταμάτησαν να στοιχηματίζουν στην κατάρρευση του ευρώ».
Ολα ήταν μια ψευδαίσθηση
Ολα αυτά ήταν μια ψευδαίσθηση. Τις τελευταίες εβδομάδας χώρες της ευρωζώνης άρχισαν να «μπάζουν νερά» για ακόμη μια φορά. Το συλλογικό τους ΑΕΠ παρέμεινε στάσιμο στο δεύτερο τέταρτο του 2014: Η Ιταλία επέστρεψε σε ολοκληρωτική ύφεση, το γαλλικό ΑΕΠ παρέμεινε στάσιμο και ακόμη και η πανίσχυρη Γερμανία σημείωσε μια αναπάντεχη πτώση απόδοσης. Το τρίτο τέταρτο του έτους αναμένεται αρκετά ασταθές, κυρίως επειδή η ζώνη του ευρώ θα υποστεί επιπλέον απώλειες από τις κυρώσεις της Δύσης στη Ρωσία. Την ίδια στιγμή ο πληθωρισμός έχει πέσει επικίνδυνα χαμηλά, περίπου στο 0,4%, αρκετά πιο κάτω από το 2% που ήταν ο στόχος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, δημιουργώντας επιπρόσθετους φόβους. Οι αποδόσεις των γερμανικών ομολόγων βρίσκονται κάτω από το 1%, ακόμη ένας προάγγελος της πτώσης των τιμών. Η Ευρωζώνη στέκεται (ή καλύτερα ακροβατεί) σε αντίθεση με την Αμερική και τη Βρετανία, των οποίων οι οικονομίες απολαμβάνουν βιώσιμη ανάπτυξη.
Αυτό που άρχισε πριν από περίπου τέσσερα χρόνια σαν μια τραπεζική κρίση και κρίση κρατικού χρέους έχει εξελιχθεί σε μια κρίση ανάπτυξης, που τώρα περιβάλλει και τις τρεις μεγαλύτερες οικονομίας. Η Γερμανία ισορροπεί επικίνδυνα στα όρια της ύφεσης, η Γαλλία είναι βυθισμένη στη στασιμότητα και το ΑΕΠ της Ιταλίας είναι ελάχιστα πάνω από τα επίπεδα προ 15 ετών, όταν και εισήλθε στο ενιαίο νόμισμα. Από τη στιγμή που αυτές οι χώρες ισοδυναμούν με τα 2/3 του ΑΕΠ της Ευρωζώνης, η ανάπτυξη σε χώρες όπως η Ισπανία ή η Ολλανδία δεν μπορούν να λύσουν το πρόβλημα.
Οι εγγενείς ασθένεις της Ευρώπης
Οι αιτίες για τις νέες «ασθένειες» της Ευρώπης είναι τρία πολύ οικεία και άρρηκτα συνδεδεμένα προβλήματα:
Ο... Γάλλος «ασθενής», ο πονηρός Ρέντσι και οι εμμονές της Μέρκελ
Διαφορετικές ενδείξεις αυτών των προβλημάτων μπορούν να παρατηρηθούν σε όλες τις χώρες της Ευρωζώνης, ωστόσο, η Γαλλία παρουσιάζει με τρόπο δραματικό και τα τρία μαζί. Την περασμένη εβδομάδα ο σοσιαλιστής πρόεδρος, Φρανσουά Ολάντ, αναγκάστηκε να κάνει ανασχηματισμό στην κυβέρνησή του για να εκδιώξει τον Αρνό Μοντεμπούρ, ο οποίος, παρά το γεγονός ότι ήταν υπουργός Οικονομίας, υπήρξε ο πιο σκληρός επικριτής της ίδιας του της κυβέρνησης. Ο κ. Ολάντ, ο οποίος εκλέχθηκε στην προεδρία με την υπόσχεση για ένα καλύτερο μέλλον, δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως ένας αναμορφωτής τύπου Θάτσερ, αλλά από τη στιγμή που τοποθέτησε τον Μανουέλ Βαλς ως πρωθυπουργό δείχνει, τουλάχιστον, να έχει ενστερνιστεί την αρχή των περικοπών στα δημοσιονομικά, της μείωσης των φόρων και των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων.
Στην θεωρία μια νέα και πιο συμπαγής κυβέρνηση θα μπορούσε να έχει πρόοδο, ωστόσο, η κοινή γνώμη δεν είναι πεπεισμένη. Ο Γάλλος πρόεδρος όχι μόνο είναι εξαιρετικά μη δημοφιλής (σε αντίθεση με τον Ματέο Ρέντσι ο οποίος έχει πείσει, αλλά δεν έχει ολοκληρώσει τις δύσκολες μεταρρυθμίσεις), αλλά δεν έχει καταφέρει να πείσει τους ψηφοφόρους ότι οι επώδυνες αλλαγές, όπως και η συρρίκνωση του κρατικού μηχανισμού είναι πράγματα αναπόφευκτα. Στον αντίποδα ο Μοντεμπούρ και οι σύμμαχοί του προσφέρουν τη γοητευτική ιδέα πως αν η ζώνη του ευρώ σβήσει τους κανόνες της, επιτρέψει μεγαλύτερα δημοσιονομικά ελλείμματα και αρκετά γενναιόδωρες δημόσιες δαπάνες δεν θα υπάρχει η ανάγκη για επώδυνες μεταρρυθμίσεις γιατί η οικονομία θα βγει ως εκ θαύματος από τα δικά της προβλήματα.
Ωστόσο, ο Μοντεμπούρ έχει δίκιο αναφορικά με το τρίτο από τα βασικά προβλήματα της Ευρώπης, την υπερβολική λιτότητα, η οποία επιβάλλεται σε όλη την ήπειρο κυρίως από τη Γερμανία. Και ο ίδιος ο Μάριο Ντράγκι πρόσφατα παραδέχθηκε εμμέσως ότι η δημοσιονομική και νομισματική πολιτική στην Ευρωζώνη είναι πολύ σφιχτή, ενώ υπαινίχθηκε ότι θα ήταν υπέρ μιας ποσοτικής χαλάρωσης, όπως έπραξαν οι ΗΠΑ και η Βρετανία, κάτι που ερμηνεύθηκε ως μήνυμα προς την Ανγκελα Μέρκελ. Αυτή άλλωστε είναι και η ηγέτης που επιμένει περισσότερο από όλους στην αυστηρή πειθαρχία, όπως και η Bundesbank είναι η τράπεζα που αντιτίθεται περισσότερο από όλες στην πιθανότητα ποσοτικής χαλάρωσης.
Υπάρχει ελπίδα αλλά η Μέρκελ δεν προσπάθησε ποτέ
Παρά την οποιαδήποτε, κατήφεια, λέει ο Economist, σίγουρα υπάρχει και η θετική πλευρά. Αν οι κύριοι Ολάντ και Ρέντσι μπορούν να αποδείξουν ότι θα προωθήσουν τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, η Ανγκελα Μέρκελ ίσως να συμφωνήσει να ανεχθεί σε μια πιο χαλαρή δημοσιονομική στάση (συμπεριλαμβανομένων και μεγαλύτερων δημόσιων δαπανών στην Γερμανία) και νομισματική πολιτική. Εάν κλείσετε τα μάτια σας μπορείτε να φανταστείτε τους τρεις ηγέτες και την ΕΕ να ολοκληρώνουν την ενιαία αγορά και να υπογράφουν εμπορική συμφωνία με τις ΗΠΑ. Δυστυχώς, στον πραγματικό κόσμο, η Ανγκελα Μέρκελ έχει κάθε λόγο να μην εμπιστεύεται την Γαλλία και την Ιταλία, καθώς, όποτε η εξωτερική πίεση προς αυτές τις χώρες υποχωρεί, αμέσως κάνουν πίσω στις όποιες μεταρρυθμίσεις έχουν συμφωνήσει. Και η καγκελάριος της Γερμανίας μόλις τοποθέτησε ως πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής τον «Μίστερ Τίποτα» Ζαν Κοντ Γιούνκερ.
Αρα θα είναι αρκετά δύσκολο, αλλά χωρίς περαιτέρω πιέσεις από τους ηγέτες της ηπείρου, η ανάπτυξη δεν θα επιστρέψει και ο αποπληθωρισμός θα παγώσει. Η Ιαπωνία αντιμετώπισε μια ολόκληρη δεκαετία (1990) χαμένης ανάπτυξης και ακόμη παλεύει. Σε αντίθεση, όμως με την Ιαπωνία, η Ευρώπη δεν είναι μια συμπαγής χώρα και εφόσον η νομισματική ένωση δεν φέρει παρά μόνο στασιμότητα, τότε κάποιοι θα ψηφίσουν για αποχώρηση από το ευρώ.
Η κρίση δεν έχει τελειώσει απλά περιμένει στη γωνία
Χάρη στις υποσχέσεις του Μάριο Ντράγκι να θέσει ένα κατώτατο όριο δημοσίου χρέους, ο κίνδυνος πως οι οικονομικές πιέσεις θα μπορούσαν να προκαλέσουν διάλυση της Ενωσης έχει υποχωρήσει, ωστόσο, ο πολιτικός κίνδυνος πως μια ή περισσότερες χώρες θα αποφασίσουν να «πηδήξουν από το καράβι» γίνεται συνεχώς όλο και πιο ορατός. Η κρίση του ευρώ δεν έχει τελειώσει, απλά περιμένει πάντα στην γωνία.