Πέραν των όποιων πολιτικών συσχετισμών που αναπτύσσονται δυναμικά και της νέας κομματικής γεωγραφίας που τείνει να δημιουργηθεί στο εγγύς μέλλον, η προσπάθεια μιας νέας αφήγησης στο χώρο της κεντροαριστεράς είναι δεδομένη και εκπεφρασμένη.
Δεν είναι τυχαίο ότι πληθαίνουν οι φωνές που αναζητούν μια γέφυρα επικοινωνίας στον ευρύ χώρο που περιλαμβάνει το κέντρο με... κατεύθυνση το αριστερό φάσμα. Ο Γιώργος Παπανδρέου έχει μιλήσει για την ανάγκη συγκρότησης του χώρου, η «Ελιά» σχηματοποιήθηκε για να δώσει βήμα σε αυτή την προοπτική, στη ΔΗΜΑΡ μιλούν συνεχώς γι' αυτό το... κενό, ενώ δεν λείπουν και απόψεις μέσα στον ΣΥΡΙΖΑ που ψάχνονται πάνω στο ζήτημα.
Ωστόσο, από ιστορικής άποψης, ο κεντροαριστερός πόλος έχει παρελθόν. Και μπορεί οι ιστορικές συνθήκες του τότε με το τώρα να μην είναι ίδιες, όμως, μπορούν να δείξουν έναν δρόμο.
Το ΕΠΕΚ
Η «Εθνική Προοδευτική Ένωσις Κέντρου» (ΕΠΕΚ) ήταν ο πρώτος πολιτικός σχηματισμός της κεντροαριστεράς που έπαιξε σημαντικό ρόλο στις πολιτικές εξελίξεις στη χώρα μας αμέσως μετά τη λήξη του Εμφυλίου Πολέμου.
Ιδρύθηκε στις 14 Ιανουαρίου 1950, ενόψει των εκλογών της 5ης Μαρτίου, που είχαν προκηρυχθεί μία εβδομάδα νωρίτερα. Την αποτελούσαν δύο κόμματα με βενιζελικές αναφορές:
Οι «Προοδευτικοί Φιλελεύθεροι» του Νικολάου Πλαστήρα (είχε ιδρυθεί στις 15 Δεκεμβρίου 1949), στο οποίο συμμετείχαν πολλά στελέχη του ΕΑΜ και επαγγέλλονταν την εθνική συμφιλίωση, την πάταξη της διαφθοράς και της αυθαιρεσία, και το «Δημοκρατικό Προοδευτικό Κόμμα» του Εμμανουήλ Τσουδερού (είχε ιδρυθεί στις 22 Οκτωβρίου 1946), που είχε διατελέσει πρωθυπουργός της εξόριστης ελληνικής κυβέρνησης κατά τη διάρκεια της Κατοχής.
Τρίτο κόμμα
Ο Νικόλαος Πλαστήρας
Το εγχείρημα δεν πήγε καθόλου άσχημα στις πρώτες μετεμφυλιακές εκλογές της 5ης Μαρτίου 1950, που έγιναν με το σύστημα της απλής αναλογικής. Η ΕΠΕΚ αναδείχθηκε τρίτο κόμμα, συγκεντρώνοντας το 16,44% των ψήφων και εκλέγοντας 45 βουλευτές. Θα πρέπει, άλλωστε, να συνυπολογίσουμε και το έντονα φορτισμένο κλίμα της εποχής και την πόλωση που δεν επέτρεπε τέτοιου είδους προσπάθειες να έχουν μεγαλύτερη διείσδυση στους ψηφοφόρους.
Ο Εμμανουήλ Τσουδερός
Μετά την πτώση της βραχύβιας κυβέρνησης του Σοφοκλή Βενιζέλου, ο ηγέτης της ΕΠΕΚ Νικόλαος Πλαστήρας σχημάτισε κυβέρνηση συνεργασίας (15 Απριλίου) με δύο άλλους κεντρώους πολιτικούς αρχηγούς, τον Σοφοκλή Βενιζέλο (Κόμμα Φιλελευθέρων με 56 έδρες) και τον Γεώργιο Παπανδρέου, το προσωποπαγές κόμμα του οποίου διέθετε 35 έδρες στη Βουλή.
Η δυσπιστία των Αμερικανών
Ο Πλαστήρας αντιμετώπισε εξαρχής τη δυσπιστία των Αμερικανών, του Παλατιού και την υπονόμευση από τους συνεταίρους του στην κυβέρνηση, που δεν έβλεπαν με καλό μάτι την προωθούμενη πολιτική αμνηστίας προς τους ηττημένους του εμφυλίου πολέμου. Έτσι, στις 21 Αυγούστου 1950 ο Σοφοκλής Βενιζέλος θα αποσύρει τους υπουργούς του από την κυβέρνηση, με αποτέλεσμα την πτώση της. Στις 13 Ιουλίου του 1951 συντελείται η πρώτη διάσπαση στην ΕΠΕΚ, με την αποχώρηση του Τσουδερού και 16 βουλευτών και την ένταξή τους στο Κόμμα των Φιλελευθέρων.
Ο Αλέξανδρος Παπάγος
Γίνεται αξιωματική αντιπολίτευση
Στις εκλογές της 9ης Σεπτεμβρίου 1951, που γίνονται με σύστημα ενισχυμένης αναλογικής, η ΕΠΕΚ επιτυγχάνει την κορυφαία επίδοση της εκλογικής της ιστορίας. Αναδεικνύεται αξιωματική αντιπολίτευση, συγκεντρώνοντας το 23,49% των ψήφων και εκλέγοντας 74 βουλευτές. Νικητής των εκλογών είναι ο δεξιός «Ελληνικός Συναγερμός» του Αλέξανδρου Παπάγου, που δεν συγκεντρώνει αυτοδύναμη πλειοψηφία. Στις 29 Σεπτεμβρίου ο βασιλιάς Παύλος αναθέτει με κρύα καρδιά την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στον «παλαιό εχθρό της βασιλικής οικογένειας» Νικόλαο Πλαστήρα, που εξασφαλίζει τη σύμπραξη των Φιλελευθέρων του Σοφοκλή Βενιζέλου.
Η κυβέρνηση Πλαστήρα
Το νέο κυβερνητικό σχήμα ΕΠΕΚ-Φιλελευθέρων διαθέτει την απόλυτη πλειοψηφία στη Βουλή, με 131 επί συνόλου 258 εδρών. Η κυβέρνηση θα αντέξει έως τις 10 Οκτωβρίου 1952, οπότε ο Νικόλαος Πλαστήρας θα υποβάλει την παραίτησή του, λόγω των σοβαρών διαφωνιών στους κόλπους της για τα «μέτρα ειρήνευσης», αλλά και την υπονόμευσή της από το δεξιό παρακράτος της εποχής. Κατά τη διάρκεια της θητείας της κυβέρνησης εκτελέστηκαν ο Νίκος Μπελογιάννης και οι σύντροφοί του, παρά τις αντιρρήσεις του ασθενούντος Πλαστήρα.
Ακολούθησαν οι εκλογές της 16ης Νοεμβρίου 1952, οι οποίες γίνονται με πλειοψηφικό εκλογικό σύστημα και στις οποίες θριαμβεύει ο «Ελληνικός Συναγερμός» του Αλέξανδρου Παπάγου. Η ΕΠΕΚ κατεβαίνει σε συνεργασία με το «Κόμμα των Φιλελευθέρων» και «Σοσιαλιστικό Κόμμα - Ένωση Λαϊκής Δημοκρατίας» (ΣΚΕΛΔ) του Αλέξανδρου Σβώλου και αποσπά τις 26 από τις 51 έδρες που κερδίζει ο κεντρώος συνασπισμός.
Δημοσίευμα της Ελευθερίας για τις εκλογές του 1952
Οι διαφωνίες και το κύκνειο άσμα
Στις 3 Μαΐου 1953, 12 ηγετικοί παράγοντες της ΕΠΕΚ διαφωνούν με την τοποθέτηση του Σάββα Παπαπολίτη ως κοινοβουλευτικού εκπροσώπου του κόμματος και αποχωρούν. Την ίδια ώρα, βρίσκονται σε προχωρημένο στάδιο οι συζητήσεις για τη συγχώνευση ΕΠΕΚ και Φιλελευθέρων, απόντος του Νικολάου Πλαστήρα, που ασθενεί βαρέως. Μετά τον θάνατο του «Μαύρου Καβαλάρη» (26 Ιουλίου 1953), τον τίτλο του κόμματος κράτησε η ομάδα του Πειραιώτη βουλευτή Σάββα Παπαπολίτη (1911-1973).
Η ΕΠΕΚ πήρε μέρος στις εκλογές της 19ης Φεβρουαρίου 1956 ως συνιστώσα της «Δημοκρατικής Ενώσεως», ενός ετερόκλητου συνασπισμού ομάδων και κομμάτων της Δεξιάς, του Κέντρου και της Αριστεράς, που αν και συγκέντρωσε περισσότερες ψήφους από την ΕΡΕ του Κωνσταντίνου Καραμανλή, λόγω του «τριφασικού» εκλογικού συστήματος έλαβε λιγότερες έδρες και βρέθηκε στην αντιπολίτευση. Η ΕΠΕΚ κέρδισε 16 από τις 132 έδρες του συνασπισμού.
Οι εκλογές της 11ης Μαΐου 1958 αποτέλεσαν το κύκνειο άσμα της ΕΠΕΚ. Συνεργάστηκε με τον συνασπισμό «Προοδευτική Αγροτική Δημοκρατική Ένωση» (ΠΑΔΕ) και εξέλεξε μόλις ένα βουλευτή, τον Νίκο Ζορμπά στη Χίο. Τον Σεπτέμβριο του 1961 η υπό τον Σάββα Παπαπολίτη ΕΠΕΚ συγχωνεύτηκε στην Ένωση Κέντρου του Γεωργίου Παπανδρέου, οπότε έπαψε η αυτοτελής πολιτική δραστηριότητά της.