Η μάχη των οίκων αξιολόγησης με τις κυβερνήσεις μόλις τώρα αρχίζει. Οι τρεις εταιρείες Standard & Poor's, Fitch και Moody's που συνιστούν ένα ιδιότυπο καρτέλ το οποίο ουσιαστικά ποδηγετεί με τις προβλέψεις και τις υποδείξεις του την παγκόσμια οικονομία βρίσκονται πλέον στο στόχαστρο των ΗΠΑ αλλά και άλλων κρατών της G7 όπως η Γαλλία και η Ιταλία.
Ηδη, στις Ηνωμένες Πολιτείες ο οίκος S&P βρίσκεται σε κλοιό ασφυκτικών ελέγχων από την επόμενη κιόλας ημέρα της υποβάθμισης της μεγαλύτερης οικονομίας της υφηλίου και απειλείται ήδη με ανάκληση της άδειας λειτουργίας του.
Τη ίδια ώρα, στην Ιταλία διεξάγονται έρευνες σε βάρος τριών κορυφαίων αναλυτών του οίκου Standard & Poor's, ενός του οίκου Moody's και των νομικών αντιπροσώπων των δύο εταιρειών, από την εισαγγελία της πόλης Τράνι, στην περιφέρεια Απουλία της νότιας Ιταλίας.
Αλλά και στη Γαλλία, αναμένεται με ενδιαφέρον η αντίδραση του προέδρου Νικολά Σαρκοζί στην απειλούμενη υποβάθμιση της πιστοληπτικής ικανότητας της χώρας.
Παραλλήλως πληθαίνουν καθημερινά τα επικριτικά σχόλια κατά των οίκων αξιολόγησης τόσο από μέλη κυβερνήσεων όσο και από τραπεζικούς παράγοντες της Ευρώπης.
Οι έρευνες για τη διαρροή
Η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς των ΗΠΑ (SEC) διενεργεί ελέγχους σχετικά με τη μεθοδολογία που υιοθέτησε η S& P, ενώ διερευνάται και το ενδεχόμενο διαρροής της απόφασης για υποβάθμιση πριν αυτή ανακοινωθεί, με αποτέλεσμα κάποιοι επενδυτές να είχαν προνομιακή πληροφόρηση, καθώς είναι αδικαιολόγητος ο όγκος συναλλαγών και οι μαζικές πωλήσεις που πραγματοποιήθηκαν στις παγκόσμιες αγορές, πριν γίνει δημοσίως γνωστή η υποβάθμιση. Αν αυτό αποδειχθεί ανοίγει ο δρόμος για την ανάκληση της άδειας λειτουργίας ενός οίκου ο οποίος ιδρύθηκε ουσιαστικά το 1860 και σήμερα απασχολεί 5.000 εργαζόμενους, με ετήσια τζίρο που φτάνει τα 3 δισ. δολάρια.
Επίσης, εξετάζονται οι κανόνες διαφάνειας που εφαρμόζει ο οίκος, αλλά και ο τρόπος με τον οποίο αποφασίζουν οι αναλυτές του κατά τις αξιολογήσεις.
Από την πλευρά της, η εταιρεία υπεραμύνεται της αξιοπιστίας και των αντικειμενικών μεθόδων που εφαρμόζει, προσθέτοντας ότι ο προβληματισμός για το χρέος των ΗΠΑ είχε επισημανθεί τόσο δημοσίως όσο και σε κατ' ιδίαν συζητήσεις με Αμερικανούς αξιωματούχους, εδώ και αρκετό καιρό.
Το λάθος
Κομβικό σημείο της αντιπαράθεσης της κυβέρνησης των ΗΠΑ με την S&P είναι ο λάθος υπολογισμός του χρέους για το 2011 κατά 2 τρισ. δολάρια.
Η κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών επεσήμανε στην S&P το λάθος, η οποία το έλαβε υπ' όψιν, χωρίς όμως να το δημοσιοποιήσει στην ιστοσελίδα της, όπως προβλέπουν οι νέοι κανόνες της Αμερικανικής Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς (SEC).
Η S&P απαντά ότι δεν πρόκειται για λάθος και ότι η απόκλιση αυτή δεν έπαιξε ρόλο στην απόφαση της υποβάθμισης.
Η υπόθεση Lehman Brothers
Οταν το 2007 άρχισε η προηγούμενη μεγάλη παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση οι οίκοι αξιολόγησης είχαν και τότε ένα κομβικό ρόλο και μάλιστα εξαιρετικά αρνητικό. Παρά το γεγονός ότι έως την παραμονή (κυριολεκτικά) της κατάρρευσης της τράπεζας Lehman Brothers της έδιναν θετική αξιολόγηση, ποτέ δεν παραδέχθηκαν ότι έστω έκαναν κάποιο λάθος. Πόσο μάλλον ότι υπήρχε οποιοσδήποτε δόλος. Το αποτέλεσμα ήταν ότι με βάση τις αξιολογήσεις αυτές η παγκόσμια οικονομία βρισκόταν σε εφησυχασμό με αποτέλεσμα οι συνέπειες αυτής της... αστοχίας ουσιαστικά να μας ταλανίζουν ακόμη και σήμερα.
Στην Ιταλία
Σύμφωνα με τον ιταλικό Τύπο, το περασμένο Σάββατο η οικονομική αστυνομία (Guardia di Finanza) πραγματοποίησε εφόδους προς εντοπισμό και κατάσχεση εγγράφων των υπευθύνων των οίκων αξιολόγησης στη Ρώμη.
Τρεις αναλυτές της S&P κατηγορούνται για «χειραγώγηση της αγοράς» και για «κατάχρηση μη ευρέως γνωστών στοιχείων», σε τρεις εκθέσεις που δημοσιοποιήθηκαν τον Μάιο, τον Ιούνιο και τον Ιούλιο.
Την ίδια ώρα ειδικός αναλυτής του οίκου Μoody's κατηγορείται για «χειραγώγηση της αγοράς», διότι, «στις 15 Μαΐου, ενώ οι συναλλαγές στις χρηματαγορές βρίσκονταν σε εξέλιξη, διέδωσε, ψευδή, εν μέρει, στοιχεία, σχετικά με την αντοχή του ιταλικού τραπεζικού και οικονομικού συστήματος». Σύμφωνα με τον Ιταλό εισαγγελέα Μικέλε Ρουτζιέρο, «εκφράσθηκαν κρίσεις που πρέπει να θεωρηθούν αβάσιμες, ψευδείς ή, σε κάθε περίπτωση, παρακινδυνευμένες, σύμφωνα με τα όσα υποστήριξαν άλλοι οίκοι αξιολόγησης, αλλά και αρμόδιες αρχές της Ιταλίας».
Ποιοι είναι, τι κάνουν σήμερα οι οίκοι αξιολόγησης
Ο οίκος αξιολόγησης Moody's ιδρύθηκε το 1909 από τον Τζον Μούντι. Ο οίκος Fitch ιδρύθηκε από τον Τζον Νόουλς Φιτς το 1913. Ο οίκος Standard & Poor's είναι ο γηραιότερος όλων. Η ιστορία του ξεκινά το 1860, από τον Χένρι Βάρνομ Πουρ.
Η ιστορία των οίκων αξιολόγησης αρχίζει ουσιαστικά όταν στις Η.Π.Α. ξεκίνησε η κατασκευή του τεράστιου σιδηροδρομικού δικτύου, προκειμένου να βρεθούν επενδυτές ώστε να επενδύσουν τα κεφάλαια τους.
Τότε, ο John Moody, ένας ιδιαίτερα αξιόλογος χρηματοοικονομικός αναλυτής, διέκρινε το πρόβλημα και ανακάλυψε τη λύση του, δημιουργώντας το 1909 την πρώτη εταιρεία αξιολόγησης πιστωτικών κινδύνων. Επινοώντας την αξιολόγηση με τα αρχικά γράμματα του αλφαβήτου, καθιέρωσε τη βαθμολογία ΑΑΑ (και τα παράγωγα της), η οποία έκτοτε υποδηλώνει το χαμηλότερο δυνατό ρίσκο, με το οποίο βρίσκεται αντιμέτωπος ένας επενδυτής, όταν δανείζει τα χρήματα του σε μία επιχείρηση η ένα κράτος κ.λπ.
Το 1916, και αφού είχε κάνει την αρχή ο Moody, εισήλθε στο χώρο η Standard Statistics (η σημερινή Standard & Poor's), ενώ ακολούθησε το 1924 η Fitch.
Αυτό το ολιγοπώλιο κατέχει σήμερα το 95% της παγκόσμιας αγοράς αξιολογώντας την πιστοληπτική ικανότητα κρατών, επιχειρήσεων και άλλων φορέων που εκδίδουν χρεόγραφα (π.χ. ομολογιακά δάνεια), με στόχο την άντληση κεφαλαίων από τις αγορές
Η πιστοληπτική διαβάθμιση αντιστοιχεί στην πιστοληπτική αξιοπιστία, υπολογίζει δηλαδή την ικανότητα κάποιου να αποπληρώσει ένα δάνειο. Επηρεάζει δε άμεσα το επιτόκιο του δανείου, καθώς τα επιτόκια εξαρτώνται από το ρίσκο που συνεπάγεται η συγκεκριμένη επένδυση.
Κάθε οίκος αξιολόγησης έχει αναπτύξει το δικό του σύστημα διαβάθμισης για τους δανειζόμενους του Δημοσίου, αλλά και για τις επιχειρήσεις.
Η Fitch Ratings ανέπτυξε ένα σύστημα αξιολόγησης το 1924, που υιοθέτησε και η Standard & Poor's. Το σύστημα αξιολόγησης της Moody's είναι λίγο διαφορετικό. Μάλιστα, η Moody's υποστηρίζει πως οι διαβαθμίσεις της ενσωματώνουν μια θεμελιωδώς ανώτερη προσέγγιση, που δεν αντικατοπτρίζει μόνο την πιθανότητα χρεοκοπίας, αλλά και τη σοβαρότητα της ζημίας σε περίπτωση χρεοκοπίας.
Η Fitch Ratings και η Standard & Poor's χρησιμοποιούν ένα σύστημα γραμμάτων, από το «AAA» (που δίδεται στους πλέον αξιόπιστους δανειολήπτες, που δεν παρουσιάζουν προβλέψιμο ρίσκο σε ό,τι αφορά τις μελλοντικές πληρωμές τόκων και κεφαλαίου) μέχρι το «D» (που δίδεται στους δανειολήπτες που έχουν ήδη αφήσει ακάλυπτες κάποιες υποχρεώσεις).
Η Moody's ακολουθεί ένα σύστημα γραμμάτων και αριθμών, από το «Aaa» (για τους ποιοτικότερους τίτλους, με το μικρότερο βαθμό ρίσκου), μέχρι το «C» που είναι και η χαμηλότερη διαβάθμιση που προβλέπει ο οίκος.
Τα άλλα κράτη
Ανεξήγητο παραμένει το γεγονός ότι, οι υπόλοιπες ανεπτυγμένες οικονομίες όπως η Ευρωπαϊκή Ενωση η Ιαπωνία κ.α. (εκτός της Κίνας που έχει δημιουργήσει τον δικό της οίκο αξιολόγησης Dagong Global Credit Ratingο) δεν φρόντισαν να δημιουργήσουν ανάλογες εταιρείες, αφήνοντας στην κυριολεξία «έρμαιο» στις διαθέσεις των αμερικανικών εταιρειών αξιολόγησης τόσο τις επιχειρήσεις τους, όσο και τους δημόσιους τομείς τους.