Στην κρίση της Ουκρανίας και την κλιμάκωση στην Κριμαία, υπήρχαν τους τελευταίους μήνες -και διατηρούνται ακόμη και τώρα- τρεις διαφορετικές εικόνες. Εκείνη που παρουσιάζουν τα ρωσικά ΜΜΕ, τα όσα υποστηρίζουν οι Ουκρανοί και η πιο ψύχραιμη περιγραφή των ξένων ανταποκριτών που βρίσκονται στην περιοχή.
Μαζί με τα στρατεύματα που πήραν τον έλεγχο της Κριμαίας, η Ρωσία ξεδίπλωσε το ταλέντο της και στην προπαγάνδα. Μπλοκάροντας τα αντικειμενικά ΜΜΕ, το Κρεμλίνο ελέγχει σε ένα μεγάλο ποσοστό το πώς παρουσιάζεται η ιστορία στη χώρα, αλλά και εκτός αυτής, ενώ με μισές αλήθειες και φήμες δεν προκάλεσε απλά σύγχυση, αλλά κέρδισε και υποστηρικτές για τις ενέργειές της. «Κέρδισε τον πόλεμο της ενημέρωσης και θα έχεις το πάνω χέρι χωρίς καν να ρίξεις σφαίρα» λέει χαρακτηριστικά για το θέμα ένας Ρώσος βουλευτής. Πώς, όμως, οργανώθηκε αυτή η εκστρατεία προπαγάνδας; Η Guardian έκανε τη σχετική έρευνα.
Φίμωση του Τύπου
Σταδιακά τους τελευταίους μήνες οι ανεξάρτητες φωνές έχουν φιμωθεί. Το Δεκέμβριο ο Βλαντιμίρ Πούτιν διέταξε την αναδιάρθρωση του κρατικού, αλλά παραδοσιακά ανεξάρτητου RIA Novosti, συγχωνεύοντάς το με τη Russia Today και τοποθετώντας ως διευθυντή σύνταξης τον Ντμίτρι Κισέλιοφ. Εναν παρουσιαστή γνωστό για την άποψή του πως πρέπει να κάψουν τις καρδιές των ομοφυλόφιλων, ενώ μόλις την Κυριακή απείλησε από τον «αέρα» πως η Ρωσία μπορεί να κάνει τις ΗΠΑ «ραδιενεργό στάχτη».
Το RIA Novosti ήταν η αρχή. Ακολούθησε το Dozhd, το τελευταίο ανεξάρτητο τηλεοπτικό κανάλι της χώρας. Μία ψηφοφορία που έκανε στις αρχές Ιανουαρίου -αν το Λένιγκραντ έπρεπε να παραδοθεί στους Ναζί για να σωθούν εκατοντάδες χιλιάδες ζωές- ξεκίνησε ο «πόλεμος», που κατέληξε με τον μεγαλύτερο τηλεοπτικό πάροχο της χώρας, να αποσυνδέει το κανάλι.
Ακολούθησε ο ραδιοφωνικός σταθμός Ekho Moskvy, όπου η ιδιοκτήτρια εταιρεία -η ελεγχόμενη από το κράτος Gazprom- αντικατέστησε το διευθυντή. Ο κάτοχος της αντίστοιχης θέσης στο Lenta.ru -ένα αξιοσέβαστο, ανεξάρτητο δημοσιογραφικό site- επίσης απολύθηκε αιφνιδίως και αντικαταστάθηκε από έναν φιλοκυβερνητικό δημοσιογράφο.
Ολες αυτές οι κινήσεις συνέπεσαν με την άνοδο του Russia Today, που απροκάλυπτα στηρίζει αλλοιώνει τις ειδήσεις υπέρ του Πούτιν. Μόλις την τελευταία εβδομάδα, παρουσιάστρια του δικτύου παραιτήθηκε στον αέρα καταγγέλλοντας τις ενέργειες της Ρωσίας στην Ουκρανία. «Αμερικανική προπαγάνδα. Είναι τόσο ισχυρή, που μπορεί να κάνει πλύση εγκεφάλου ακόμη και στους πιο έξυπνους ανθρώπους» ήταν η επίσημη αντίδραση του Russia Today.
Αποδόμηση της επανάστασης
Οι εξελίξεις στο Κίεβο χαλούσαν τα σχέδια του Πούτιν. Για αυτό το λόγο οι ρωσικές πηγές επέμεναν να περιγράφουν τις διαδηλώσεις του κόσμου ως συμμαχία με «φασίστες». Αν και υπήρχαν εθνικιστές ανάμεσα στους διαδηλωτές, αλλά και στη μεταβατική κυβέρνηση της Ουκρανίας, όπως σημειώνει η Guardian πρόκειται για λίγα άτομα και δεν παίζουν καθοριστικό ρόλο.
Και μόνο η συζήτηση που άνοιξε, όμως, εξυπηρέτησε τα συμφέροντα της Ρωσίας, αφού όσο αναρωτιούνταν αρκετοί αν ξαφνικά φασιστικά στοιχεία βρέθηκαν στην εξουσία, ρωσικά στρατεύματα περνούσαν στην Κριμαία. Ακόμη και κάτοικοι της Ουκρανίας που δεν το έβλεπαν αυτό με καλό μάτι, το αντιμετώπιζαν πιο ευνοϊκά με τη σκέψη της απειλής των φασιστών που κρέμονταν πάνω από το κεφάλι τους χάρη στη ρωσική προπαγάνδα. Και βέβαια σε αυτή στηρίχθηκε και η βασική άποψη που προβάλλει ο Πούτιν για τα γεγονότα που οδήγησαν στην πτώση του Βίκτορ Γιανουκόβιτς, καθώς σύμφωνα με αυτή δεν επρόκειτο για επανάσταση αλλά για πραξικόπημα.
Μισές αλήθειες
Η αλλοίωση των πραγματικών γεγονότων, οι μισές αλήθειες και οι φήμες λειτουργούν υπέρ της προπαγάνδας. Προβάλλοντας ένα νόμο που θα εξαφάνιζε τη ρωσική γλώσσα, το Κίεβο εμφανίζεται να διώκει τους ρωσόφωνους της χώρας- η πλειοψηφία των κατοίκων της Κριμαίας- παρότι δεν υπήρχε τέτοια ρύθμιση στο εν λόγω νομοσχέδιο.
Υπενθυμίζοντας τη στρατιωτική συμφωνία ανάμεσα στις χώρες, η Ρωσία το... έπαιζε αθώς κάνοντας «ασκήσεις» ακόμη και εντός των συνόρων της Ουκρανίας, ενώ αφαιρώντας τα διακριτικά από τις στολές των στρατιωτών της που έστειλε στην Κριμαία μπορεί να κάνει ότι δεν ξέρει τίποτα για εκείνους.
Οπως εξηγεί ο Τίμοθι Σνάιντερ, όλη αυτή η προπαγάνδα της Ρωσίας δεν είναι περιγραφή της πραγματικότητας, αλλά ουσιαστικά ένα σενάριο. «Η εισβολή στην Κριμαία δεν ήταν αντίδραση σε μία ρεαλιστική απειλή, αλλά η προσπάθεια να ενεργοποιηθεί μία απειλή προκειμένου η βία να αλλάξει τον κόσμο», λέει ο Αμερικανός ιστορικός. «Παρά τους προφανείς κινδύνους αυτής της μεθόδου, το Κρεμλίνο φαίνεται πως επιμένει σε αυτό το δρόμο. Αλλά όπως οποιοσδήποτε ηθοποιός, προπαγανδιστής ή πολιτικός ξέρει, ο νόμος των απρόβλεπτων συνεπειών σημαίνει πως ούτε η Μόσχα δεν γνωρίζει πώς θα τελειώσει όλο αυτό», συμπληρώνει ο Σνάιντερ.