Καγιέν: Αγροτικά μηχανήματα πολυτελείας που αφθονούσαν κάποτε στον Θεσσαλικό κάμπο, τη Μύκονο και το Κολωνάκι, είναι ένα από τα νέα λήμματα που περιλαμβάνει ο Νίκος Δήμου, έντεκα χρόνια μετά την πρώτη του κυκλοφορία, στο Ειρωνικό Νεοελληνικό Λεξικό.
Το λεξικό αυτό συγκεντρώνει εθνικές και άλλες κοινοτοπίες, προκαταλήψεις, κλισέ, στερεότυπα, παγιωμένες και κατεστημένες απόψεις (σπάνια αληθείς), που στοιχειώνουν τη σκέψη μας.
Σύμφωνα με τον ίδιο το συγγραφέα:
Πρώτο ερέθισμα ήταν το "Dictionnaire des idees recues" του Φλομπέρ. Ενάμιση αιώνα μετά, τα κλισέ, οι κοινοτοπίες και τα στερεότυπα εξακολουθούν να πολλαπλασιάζονται και να καταδυναστεύουν τη σκέψη μας. Σκέφτηκα ότι ίσως είναι χρήσιμη η κατάρτιση ενός σύγχρονου "λεξικού κοινοτοπιών".
Ξεκίνησα την προσπάθεια σε μια στήλη που είχα στην "Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία". Συμπλήρωσα μετά. Μια πρώτη επιλογή κυκλοφόρησε το 1996 από τις εκδόσεις Νεφέλη με τίτλο "Αναμασήματα". Μια δεύτερη, εμπλουτισμένη έκδοση εμφανίστηκε το 1997 στο διαδίκτυο στις ιστοσελίδες μου www.ndimou.gr).
Αλλά στον δρόμο μού προέκυψαν και άλλα λήμματα που περιγράφουν θεμελιώδεις (κοινότοπες) αξίες της νεοελληνικής σκέψης. Τα πρόσθεσα και παρουσιάζω εδώ μια τρίτη επιλογή, τριπλάσια σε έκταση από την προηγούμενη. Αν σας ενοχλήσουν οι ανορθόδοξες απόψεις που διατυπώνω, τότε το κείμενο έπιασε τόπο. Σίγουρα θα σας κάνει να ξανασκεφτείτε μερικά από τα στερεότυπα που μας καταδυναστεύουν.
ΜΕΡΙΚΑ ΛΗΜΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ:
Αγανακτισμένοι (πολίτες): Άνθρωποι που μαζεύονταν ένα χρόνο στην πλατεία Συντάγματος, μουντζώνοντας την Βουλή. Ήταν αγανακτισμένοι με τα πάντα, εκτός από τους εαυτούς τους.
Άγια Ζώνη, Άγιο Φώς: Στη χώρα όπου δύο ιστορικά εξακριβωμένες απάτες γίνονται δεκτές με τιμές αρχηγού κράτους, όλες οι άλλες απάτες μπορούν να ελπίζουν σε κάποια διάκριση.
ΑΟΖ: (Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη): Το Ελντοράντο των Νεοελλήνων. Η λύση όλων μας των προβλημάτων. Περιέχει πετρέλαιο, αέριο, και γενικά υδρογονάνθρακες — που μπορεί όμως να είναι και άνθρακες (ο θησαυρός).
Αστακομακαρονάδα: Σπεσιαλιτέ της ευμάρειας που μας έπεσε τελικά πολύ βαριά.
Καγιέν: Αγροτικά μηχανήματα πολυτελείας που αφθονούσαν κάποτε στον Θεσσαλικό κάμπο, τη Μύκονο και το Κολωνάκι.
Κερατέα: Ηρωική τοποθεσία της Ελληνική Ιστορίας. Πώς λέμε Μαραθώνας, Θερμοπύλες, Κούγκι, Αρκάδι. Αλλού πολεμούσαν για την Πατρίδα — εδώ για τα σκουπίδια.
Λιτότητα: Ήταν κάποτε η πατροπαράδοτη αρετή των Ελλήνων. («Οι πρόγονοί μας ζούσαν με ψωμί και κρεμμύδι»). Έγινε το αποδιοπομπαίο φάσμα και ο τρόμος τους.
Μνημόνιο: Συνθήκη δανεισμού που κατά τους μεν έσωσε κατά τους δε χαντάκωσε την Ελλάδα. Η νεκροψία θα δείξει...
Τρόικα: Παραδοσιακή ρωσική άμαξα με τρία άλογα. Υπάρχουν και παραλλαγές με μουλάρια ή γαϊδούρια.
Χαράτσι: Τούρκικος επαχθής φόρος που τον αναβίωσε ο Βαγγέλη Πασάς.
Αναπηρικές συντάξεις: Τις έχει πάρει μόνο το 30% των Ελλήνων. Αδικούνται οι υπόλοιποι, οι οποίοι έχουν ακριβώς το ίδιο ποσοστό αναπηρίας. Να ληφθεί υπόψη στο νέο ασφαλιστικό νομοσχέδιο.
Βαλκάνιοι: Όλοι οι άλλοι κάτοικοι της Βαλκανικής χερσονήσου, εκτός από μας.
Βουλή (των Εφήβων): Συνάθροιση όπου οι καλοί μαθητές διαβάζουν τις καλύτερες εκθέσεις τους στον Αντώνη Σαμαράκη. Οι κακοί μαθητές δεν εκλέγονται στη Βουλή των Εφήβων, αλλά αργότερα, στην κανονική.
Hellas: Να επιβάλλουμε στους ξένους να μην αποκαλούν την χώρα μας Greece, Grece ή Griechenland, αλλά μόνον Hellas. Αφού δεν μπορέσαμε να αλλάξουμε όνομα στα Σκόπια, ας αλλάξουμε το δικό μας.
ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ:
Ο Νίκος Δήμου γεννήθηκε στην Αθήνα το 1935. Σπούδασε γαλλική φιλολογία στην Αθήνα, φιλοσοφία και αγγλική φιλολογία στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου. Το πρώτο του βιβλίο εκδόθηκε το 1953. Ακολούθησαν άλλα πενήντα πέντε (ποίηση, φιλοσοφία, πεζά, δοκίμια), που έχουν κάνει πολλές ανατυπώσεις. Γνωστότερα στο ευρύ κοινό είναι τα βιβλία όπου αναλύει και κρίνει την ελληνική πραγματικότητα: "Η δυστυχία του να είσαι Έλληνας"-"Οι νέοι Έλληνες", "Η χαμένη τάξη", "Απολογία ενός ανθέλληνα" κ.ά.
Τα τελευταία του βιβλία είναι αυτοβιογραφικά αφηγήματα. 'Έχει δημοσιεύσει μεταφράσεις ποιημάτων από αγγλικά, γαλλικά, γερμανικά, λατινικά κι έχει επίσης μεταφράσει τις "Φωνές του Μαρρακές" του Elias Canetti. Έχει μεταφραστεί μόνο σε γλώσσες που δεν γνωρίζει (ιταλικά, ισπανικά, βουλγαρικά, τουρκικά). Το 1962, άρχισε να εργάζεται στη διαφήμιση.
Η εταιρία που ίδρυσε το 1965 ανέβηκε γρήγορα στις πρώτες θέσεις της ελληνικής αγοράς. Εκτός από τις επιτυχημένες εμπορικές διαφημίσεις, η εταιρία διακρίθηκε για τις κοινωφελείς πρωτοβουλίες της (π.χ. το σήμα "Δεν ξεχνώ" για την Κύπρο, ή τη Βιβλιοθήκη ΔΔ"). Το 1983 αποσύρθηκε από την επιχειρηματική δραστηριότητα για να ασχοληθεί αποκλειστικά με το γράψιμο. Από το 1979 δημοσιογραφεί.
Ήταν ο πρώτος Έλληνας συγγραφέας που δημιούργησε τηλεοπτικές εκπομπές. Συντόνιζε παλαιότερα την εκπομπή "Μια ταινία - μια συζήτηση". Επανήλθε το 1987 με την εκπομπή "Διάλογοι", το 1991 με τις "Περιπέτειες Ιδεών" και το 1999 με τις "Μεγάλες Παρεξηγήσεις". Στο ραδιόφωνο ανήκε στην ιδρυτική ομάδα του "9.84 FM". Αργότερα είχε εκπομπές και στο Τρίτο Πρόγραμμα της ΕΡΑ.
Στο ενεργητικό του έχει δύο δημοσιογραφικά βραβεία και δέκα παραιτήσεις. Από το 1950 φωτογραφίζει. Έχει δημοσιεύσει δύο φωτογραφικά άλμπουμ, έχει κάνει τρεις εκθέσεις φωτογραφίας και έχει κρατήσει φωτογραφικές στήλες σε περιοδικά. Από παλιά ενδιαφερόταν για την τεχνολογία (αυτήν που αποκαλεί "προεκτατική") με ιδιαίτερη έμφαση σε αυτοκίνητα και υπολογιστές, με αποτέλεσμα, πολυετείς συνεργασίες με ειδικές στήλες σε περιοδικά αυτοκινήτου και πληροφορικής. Ήταν επίσης ο πρώτος Έλληνας συγγραφέας που απέκτησε δικό του τόπο στο Internet (www.ndimou.gr).
ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΒΙΒΛΙΟΥ:
Ειρωνικό νεοελληνικό λεξικό
Εθνικές κοινοτοπίες των Ελλήνων
Νίκος Δήμου
Εκδόσεις Πατάκη, 2013
144 σελ.