Πέντε υπάλληλοι, λιτά γραφεία, αλλά ισχυρή δύναμη κρούσης, διαθέτει η Διεθνής Κοινοπραξία Ερευνητών Δημοσιογράφων (ICIJ). Είναι αυτή που κατάφερε ένα ισχυρό πλήγμα στην Κίνα, αποκαλύπτοντας την «τοποθέτηση» των περιουσιών, μελών της ηγεσίας της, σε φορολογικούς παραδείσους.
Οι αποκαλύψεις, που δημοσιεύθηκαν χθες ταυτόχρονα στις πρώτες σελίδες των εφημερίδων Le Monde, Guardian και El Pais, είναι ο καρπός συντονισμένων ερευνών που διήρκεσαν έξι μήνες σε συνθήκες απόλυτης μυστικότητας και πραγματοποιήθηκαν από την Διεθνή Κοινοπραξία που έχει έδρα την Ουάσινγκτον.
Εχοντας στην κατοχή της 2,5 εκατομμύρια απόρρητους φακέλλους, η Διεθνής Κοινοπραξία, είχε αρχίσει ήδη από τον Απρίλιο την αποκάλυψη του «who's who» των φορολογικών παραδείσων στον κόσμο.
Στην περίπτωση της Κίνας, η Διεθνής Κοινοπραξία Ερευνητών Δημοσιογράφων συνεργάσθηκε με καμιά δεκαριά διεθνή μέσα ενημέρωσης, ανάμεσά τους οι εφημερίδες Ming Pao του Χονγκ Κονγκ και Commonwealth Magazine της Ταϊβάν, για να δοθεί η μεγαλύτερη δυνατή δημοσιότητα στις αποκαλύψεις και για να ξεπερασθούν οι περιορισμοί που βαραίνουν τα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης.
«Τα μεγάλα μέσα ενημέρωσης δεν αφιερώνουν πλέον στην ερευνητική δημοσιογραφία τον χρόνο που αφιέρωναν στο παρελθόν για οικονομικούς και εμπορικούς λόγους», επισημαίνει ο Τζέραρντ Ράιλ, πρώην ερευνητής δημοσιογράφος από την Αυστραλία, ο οποίος ετέθη επικεφαλής της Διεθνούς Κοινοπραξίας τον Σεπτέμβριο 2011.
Οι μεγάλες εφημερίδες, που έχουν πληγεί από τη μείωση των πωλήσεων και των εσόδων από τη διαφήμιση, διστάζουν να χρηματοδοτήσουν τολμηρές έρευνες ή να ενοχλήσουν τους ισχυρούς, που είναι «έτοιμοι να περάσουν στην αντεπίθεση» λέει ο δημοσιογράφος.
Εγκατεστημένοι σε μικρά, απλά γραφεία, οι υπάλληλοι και οι δημοσιογράφοι της Διεθνούς Κοινοπραξίας Ερευνητών Δημοσιογράφων δεν είναι απαλλαγμένοι από τέτοια εμπόδια, όμως διαθέτουν κάτι πολύτιμο: χρόνο.
Για την έρευνα σχετικά με την Κίνα, η Κοινοπραξία συγκρότησε μία ομάδα δημοσιογράφων τον Ιούλιο στο Χονγκ Κονγκ, ορισμένους από τους οποίους εκπαίδευσε στην τεχνική της κρυπτογράφησης, ώστε να έχουν τη δυνατότητα να επικοινωνούν αποφεύγοντας την παρακολούθηση του Πεκίνου.
«Δεν έπρεπε η πολυπλοκότητα του συστήματος να αποθαρρύνει τους δημοσιογράφους» εξηγεί η υποδιευθύντρια του ICIJ Μαρίνα Γουόκερ Γκεβάρα.
Στη συνέχεια επιδόθηκαν σε μία συστηματική δουλειά, συνδυάζοντας και διασταυρώνοντας στοιχεία που βρίσκονταν συγκεντρωμένα σε έναν κατάλογο 40.000 ονομάτων, δουλειά βαρετή, πληκτική, σύμφωνα με την δημοσιογράφο από την Αργεντινή. «Οι άνθρωποι θεωρούν ότι η ερευνητική δημοσιογραφία έχει ''γκλάμουρ''. Αλλά αυτό δεν ισχύει».
Η Διεθνής Κοινοπραξία χρειάσθηκε να αντιμετωπίσει πολιτισμικούς και γλωσσικούς φραγμούς ανάμεσα στους δημοσιογράφους , αλλά και την αποχώρηση από το εγχείρημα ενός κινεζικού μέσου ενημέρωσης, που έλαβε σχετικές προειδοποιήσεις από το Πεκίνο.
Δυσκολίες που δεν άμβλυναν το τελικό αποτέλεσμα του εγχειρήματος. Οι χθεσινές αποκαλύψεις προκάλεσαν παγκόσμιο σάλο και την επιβολή περιοριστικών μέτρων στο Διαδίκτυο από τις κινεζικές αρχές. Μετά τις αποκαλύψεις, αποκλείσθηκε από τις κινεζικές αρχές η πρόσβαση στην ιστοσελίδα του ICIJ , καθώς και στις ιστοσελίδες των διεθνών και κινεζικών μέσων που συνεργάσθηκαν στην έρευνα.
Οι αποκαλύψεις έγιναν εν μέσω της πολυδιαφημισμένης εκστρατείας κατά της διαφθοράς στα ανώτατα κλιμάκια της κινεζικής ηγεσίας που διεξάγει η νέα κινεζική ηγεσία. Και από μία σατανική σύμπτωση συνέπεσαν με την έναρξη της δίκης του πανεπιστημιακού, δικηγόρου και ακτιβιστή Σου Ζιγιόνγκ, που κατηγορείται για την επίμονη απαίτησή του για περισσότερη διαφάνεια εκ μέρους των μελών της κινεζικής ηγεσίας, καλώντας τους να αποκαλύψουν τα περιουσιακά τους στοιχεία.
Σύμφωνα με τη Διεθνή Κοινοπραξία, το 90% των πελατών που προέρχονται από την ηπειρωτική Κίνα έχουν δημιουργήσει offshore εταιρείες στις βρετανικές Παρθένες Νήσους, συχνά με τη συνδρομή δυτικών εταιρειών, ανάμεσά τους οι ελβετικές τράπεζες Credit Suisse και UBS και η συμβουλευτική PricewaterhouseCoopers (PwC).
«Η λογική του δημοσιεύματος δεν είναι πειστική, γεγονός που θέτει ζήτημα κινήτρων» δήλωσε αντιδρώντας στις αποκαλύψεις ο Τζιν Γκανγκ, εκπρόσωπος του κινεζικού υπουργείου Εξωτερικών. «η αλήθεια θα λάμψει από μόνη της και θα διαχωρίσει τους έντιμους και τους ανέντιμους».
«Οι Κινέζοι έχουν αντιμετωπίσει παρόμοιες καταστάσεις, αλλά αφορούσαν ένα μέσο ενημέρωσης. Στο εξής πρέπει να λάβουν μέτρα για να μπλοκάρουν δέκα διαφορετικές ιστοσελίδες» λέει η υποδιευθύντρια του ICIJ.
Την ώρα που ο Τύπος διέρχεται βαθιά κρίση, η σύμπραξη μεταξύ παραδοσιακών μέσων και μη κυβερνητικών οργανώσεων μπορεί να ανοίγει νέες προοπτικές για το μέλλον, δεδομένης της συμπληρωματικότητας τους, σύμφωνα με τον Μπραντ Χιούστον, καθηγητή Δημοσιογραφίας του Πανεπιστημίου του Ιλινόις.
«Πλέον χρειάζεται ένα διεθνές δίκτυο για τη διεξαγωγή δημοσιογραφικών ερευνών σε μία παγκοσμιοποιημένη οικονομία. Ορισμένες οργανώσεις μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα έχουν τα μέσα, αλλά δεν διαθέτουν τα δίκτυα διανομής των μεγάλων μέσων ενημέρωσης» λέει.