Μία φορά κι έναν καιρό, ο Μιχαήλ Χοντορκόφσκι λογιζόταν ο πλουσιότερος άνθρωπος στη Ρωσία. Έως ότου έκανε το λάθος και τόλμησε να σηκώσει ανάστημα στον Πρόεδρο Πούτιν, επικρίνοντας το Κρεμλίνο και καταγγέλλοντας τον διεφθαρμένο κρατικό μηχανισμό, και μάλιστα «μπροστά στα μούτρα του» κατά τη διάρκεια συνάντησης κορυφής τον Φεβρουάριο του 2003.
Λίγο καιρό αργότερα, ο Χοντορκόφσκι συνελήφθη και αφού υπεβλήθη σε δύο εξουθενωτικές δίκες, που ήταν λες και ξεπήδησαν από έργο του Κάφκα, κατέληξε στη φυλακή όπου παρέμεινε μέχρι πρόσφατα. Πλέον, ο άλλοτε επιφανής ολιγάρχης έχει μετουσιωθεί στα μάτια των Ρώσων αντικαθεστωτικών σε αόρατο ήρωα και εμβληματική φιγούρα αντίστασης στο τυραννικό καθεστώς του Πούτιν.
ΟΙ ΠΟΛΥ ΠΡΟΣΦΑΤΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ
Και ως εξαίφνης, πριν από μερικές εβδομάδες (Παρασκευή 20 Δεκεμβρίου 2013) ο Πρόεδρος, κατά τρόπο εντελώς αιφνιδιαστικό και μυστηριώδη, αποφασίζει – με προεδρικό διάταγμα – να απονείμει χάρη στον άλλοτε μεγιστάνα των πετρελαίων και μέγιστο επικριτή του.
«Καθοδηγούμενος από τις αρχές του ανθρωπισμού, αποφασίζω: να απονεμηθεί χάρη στον καταδικασθέντα Μιχαήλ Μπορίσοβιτς Χοντορκόφσκι, που γεννήθηκε το 1963 στη Μόσχα, ελευθερώνοντάς τον από την περαιτέρω ποινή (δίνοντας άφεση της περαιτέρω ποινής φυλάκισης)» αναφέρεται στο Π.Δ.
Κάποιοι θεωρούν ότι η απονομή χάριτος στον Χοντορκόφσκι -έπειτα από 10 χρόνια στη φυλακή- ήταν αποτέλεσμα πιέσεων προς τη Ρωσία, προϊόν «παζαριού» της Μόσχας με τη Δύση. Σε κάθε περίπτωση η υπόθεση, στην οποία ενεπλάκη άμεσα η Γερμανία, θυμίζει πυκνό σε πλοκή κατασκοπευτικό-πολιτικό θρίλερ. Ο δε Χοντορκόφσκι, αμέσως μετά την απελευθέρωσή του, πέταξε στην Γερμανία όπου διέμεινε σε ξενοδοχείο, για να μεταβεί εν συνεχεία στην Ελβετία (του έχει χορηγηθεί τρίμηνη βίζα), όπου ζει και διατηρεί επιχειρήσεις η οικογένειά του.
ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΜΙΑΣ ΤΙΤΑΝΙΑΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗΣ
Το χρονικό της ανελέητης σύγκρουσης αυτών των δύο τιτάνων είχε επιχειρήσει να καταγράψει σε παλαιότερο εκτενές άρθρο της στο Vanity Fair, η ανταποκρίτρια του περιοδικού στη Μόσχα Masha Gessen. Άρθρο παρ' όλα αυτά επίκαιρο, ειδικά τώρα, με τις εκλογές να πλησιάζουν και τις διαδηλώσεις στους δρόμους της Ρωσίας να διαδέχονται η μία την άλλη.
Είναι η ιστορία δύο ισχυρών ανδρών «δεμένων» από τη μοίρα, δύο ανδρών που παίζουν κεντρικό ρόλο ο ένας στη ζωή του άλλου, οι οποίοι ωστόσο, εδώ και οκτώ χρόνια, δεν έχουν ιδωθεί ή ανταλλάξει έστω και μία κουβέντα.
Έκτοτε, ο μεν Πούτιν κατάφερε να συσσωρεύσει αμύθητα πλούτη και ισχύ, έχτισε για τον εαυτό του ένα παλάτι πολλών χιλιάδων τετραγωνικών μέτρων και περνάει το χρόνο του ταξιδεύοντας σε όλο τον κόσμο από τη μία πρωτεύουσα στην άλλη. Όπου κι αν βρεθεί, ωστόσο, η σκιά του μεγάλου εχθρού του τον ακολουθεί υπό μορφή δημοσιογραφικών ερωτήσεων.
Ο δε Χοντορκόφσκι, μέχρι πρότινος, είχε ξεχάσει πώς ήταν το φως του ήλιου: τα κεφάλαιά του εξανεμίστηκαν, το ίδιο και οι επιχειρήσεις του. Σε όλο αυτό το μακροχρόνιο μαρτύριό του, μόνη παρηγοριά του ήταν η οικογένεια και οι φίλοι του που δεν έπαψαν ούτε στιγμή να στέκονται στο πλευρό του.
Πρόκειται για μία ιστορία δόλου, σκληρότητας και εκδίκησης, με ανυπολόγιστες συνέπειες και για τους δύο εμπλεκόμενους: πριν από μία σχεδόν δεκαετία, ο Χοντορκόφσκι, ιδιοκτήτης τότε της πετρελαϊκής εταιρείας Yukos Oil και πλουσιότερος άνθρωπος στη Ρωσία, δεν υπολόγισε σωστά τις επιπτώσεις της απόφασής του να σηκώσει ανάστημα στον Πούτιν. Ο δε Πούτιν – και αυτός με τη σειρά του – δεν «μέτρησε» καθόλου σωστά τις συνέπειες της απόφασής του να φυλακίσει τον Χοντορκόφσκι.
Μέσα σε αυτά τα οκτώ χρόνια, ο πρώτος κατόρθωσε να θωρακίσει τον εαυτό του με δύναμη και ο δεύτερος να κερδίσει τη συμπάθεια των ανά τη ρωσική επικράτεια αντιφρονούντων στο «Σύστημα Πούτιν», αποκτώντας έτσι υπολογίσιμο πολιτικό και κοινωνικό εκτόπισμα: για πολλούς Ρώσους ο πρώην ολιγάρχης φαντάζει σαν πραγματικός «μάρτυρας» στα χέρια του τυράννου Πούτιν, ο οποίος βλέπει τον φυλακισμένο εχθρό του να μεταμορφώνεται σε νούμερο ένα πολιτικό κίνδυνο για την αυτοκρατορία του.
Όπως, πολύ εύστοχα, είχε παρατηρήσει στο άρθρο της το 2012 η Masha Gessen, «όσο ο Πούτιν συνεχίζει να κυβερνά τη Ρωσία με τον τρόπο που το κάνει και ο Χοντορκόφσκι συνεχίζει να αντιδρά με τον τρόπο που το κάνει, ο Χοντορκόφσκι θα συνεχίσει να βρίσκεται πίσω από τα σίδερα, όπως επίσης ο Πούτιν θα συνεχίσει να τρέμει στην ιδέα του μεγάλου του εχθρού».
Ζώντας έγκλειστος σε ένα άδειο κελί με ένα κρεβάτι και μία τρύπα στη μέση για τουαλέτα σε μία από τις πιο απάνθρωπες φυλακές της Μόσχας ηλικίας 246 ετών – πρόκειται για το περίφημο σωφρονιστήριο της Matrosskaya Tishina – ο Χοντορκόφκσι σπάνια έβλεπε το φως του ήλιου, «απολαμβάνοντας» κρύα γεύματα καθισμένος κατάχαμα, δίπλα στην αυτοσχέδια τουαλέτα.
Σύμφωνα με την Masha Gessen, η ρίζα της σύγκρουσης μεταξύ των δύο ανδρών εντοπίζεται στις ριζικές χαρακτηρολογικές και ιδιοσυγκρασιακές διαφορές τους: ο Πούτιν σπάνια λέει αυτό που εννοεί και ακόμη σπανιότερα δείχνει εμπιστοσύνη στα λεγόμενα των άλλων. Από την άλλη μεριά, ο Χοντορκόφκσι φαίνεται να λειτουργεί με τον ακριβώς αντίθετο τρόπο: η προσωπικότητά του βρίσκεται σε απόλυτη συμφωνία με τα πιστεύω του και τον τρόπο που διάγει το βίο του. Λέει πάντα ή σχεδόν πάντα αυτό που εννοεί και θεωρεί πως το ίδιο ισχύει και για τους άλλους. Αυτός είναι άλλωστε και ο παράγοντας εκείνος που διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στο να καταλήξει εκεί όπου βρισκόταν μέχρι πρότινος.
Η ΕΠΙΜΑΧΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ POWERPOINT ΠΟΥ ΕΒΑΛΕ ΦΩΤΙΕΣ
Τον Φεβρουάριο του 2003, ο Πούτιν κάλεσε τους πλουσιότερους επιχειρηματίες της Ρωσίας σε ανοικτή στα ΜΜΕ συνάντηση κορυφής, κάτι σπάνιο για τα ρωσικά ήθη και δεδομένα: μέχρι τότε τέτοιου τύπου συζητήσεις διεξάγονταν πίσω από ερμητικά κλειστές πόρτες.
Παρά τις συμβουλές των συνεργατών και συμβούλων του, ο Χοντορκόφσκι παρέστη στη συνάντηση με επιθετικές διαθέσεις και τη θέληση να υψώσει το ανάστημά του στον Πούτιν εκθέτοντάς τον.
Κατά τη διάρκεια της παρουσίασής του μέσω PowerPoint, έθεσε επί τάπητος στοιχεία και δεδομένα που όλοι γνώριζαν αλλά κανείς δεν παραδεχόταν ανοικτά.
Και τότε έφτασε η μοιραία στιγμή: η παρουσίαση του έκτου slide, με τον ηχηρό τίτλο «Η διαφθορά κοστίζει στη ρωσική οικονομία πάνω από 30 δισ. δολάρια το χρόνο», έκανε αναφορά σε τέσσερις διαφορετικές μελέτες, οι οποίες κατέληγαν στο ίδιο πάνω-κάτω νούμερο.
ΜΙΧΑΗΛ ΧΟΝΤΟΡΚΟΦΣΚΙ: ΖΩΗ ΣΑΝ ΤΑΙΝΙΑ
Προτού καταλήξει απελευθερωμένος πρώην κατάδικος, ο Χοντορκόφσκι υπήρξε α) γόνος αντιφρονούντων που επέκριναν σφόδρα το Σοβιετικό οικοδόμημα, χωρίς όμως ποτέ να εκφραστούν ανοικτά, β) σοσιαλιστής, λάβρος υποστηρικτής της ΕΣΣΔ (προς μεγάλη έκπληξη των γονέων του) και γ) σκληροπυρηνικός καπιταλιστής.
Η ζωή του Μιχαήλ Χοντορκόφσκι έχει όλα τα στοιχεία μιας συναρπαστικής ταινίας, πράγμα το οποίο και αντιλήφθηκε ο Γερμανός σκηνοθέτης Σίριλ Τούσι. Η «υπόθεση Χοντορκόφσκι» έγινε ντοκιμαντέρ (πατήστε εδώ για να δείτε το τρέιλερ), προβλήθηκε στη Μπερλινάλε του 2011 και απέκτησε πολλούς φίλους, επιβεβαιώνοντας ωστόσο και τον Βλαντιμίρ Πούτιν ως αμετανόητο εχθρό.
O Μιχαήλ Χοντορκόφσκι ίδρυσε το 1987 τη Menatep, μια από τις πρώτες ιδιωτικές τράπεζες στη μετά-σοβιετική Ρωσία. Μέσω αυτής εξαγόρασε το 1995 το 90% της πετρελαϊκής εταιρείας Yukos.
Το 2003 συγκρούστηκε με το Κρεμλίνο γιατί άσκησε κριτική σχετικά με τον έλεγχο στις εξαγωγές πετρελαίου. Εν τω μεταξύ είχε αρχίσει να χρηματοδοτεί τα κόμματα της αντιπολίτευσης. Λίγο πριν τις εκλογές του 2004, οπότε θα έληγε η πρώτη προεδρική θητεία του Βλαντιμίρ Πούτιν, ο Χοντορκόσφκι συνελήφθη στο αεροδρόμιο του Νοβοσιμπίρσκ με την κατηγορία της φοροδιαφυγής.
Στις 31 Οκτωβρίου η ρωσική κυβέρνηση «πάγωσε» τις μετοχές της Yukos εξαιτίας των κατηγοριών και απαίτησε την καταβολή 27 δις δολαρίων σε φόρους.
Η πρώτη δίκη του Χοντορκόφσκι ξεκίνησε το 2004 και το 2005 καταδικάστηκε με το συνεργάτη του, Πλάτωνα Λεμπέντεβ, σε οκταετή φυλάκιση.
Μετά την καταδίκη των στελεχών της, η Yukos κήρυξε πτώχευση και εξαγοράστηκε από την κρατικά ελεγχόμενη πετρελαϊκή εταιρεία Rosneft.
Το 2009 ξεκίνησε η δεύτερη δίκη των δύο αντρών, με την κατηγορία της υπεξαίρεσης 218 εκατομμυρίων τόνων πετρελαίου. Στις 27 Δεκεμβρίου 2010 κρίθηκαν ένοχοι και καταδικάστηκαν σε φυλάκιση μέχρι το 2017.
Αναφορές στη δίκη του Ρώσου πολυεκατομμυριούχου Μιχαήλ Χοντορκόφσκι υπάρχουν και σε απόρρητα έγγραφα Αμερικανών διπλωματών που δημοσιεύθηκαν από το Wikileaks. «Η δίκη δείχνει ότι το Κρεμλίνο διατηρεί ένα 'κυνικό' σύστημα όπου οι πολιτικοί εχθροί βγαίνουν από τη μέση χωρίς να τιμωρούνται οι υπαίτιοι».
Ο ίδιος ο Χοντορκόφσκι πρόλαβε να χαρακτηρίσει τη Ρωσία ως ένα «άρρωστο κράτος που διαλύει τις καλύτερες επιχειρήσεις του και εμπιστεύεται μόνο τη γραφειοκρατία και τις μυστικές υπηρεσίες».Πηγές: Vanity Fair, parathyro.com, exberliner.com