«Μεγάλη θεσμική πρωτοβουλία», χαρακτήρισε ο υπουργός Εσωτερικών Χάρης Καστανίδης, τη σύνταξη νομοσχεδίου για τα δημοψηφίσματα, τονίζοντας ότι «ο ίδιος πρωθυπουργός, αλλά και το ΠΑΣΟΚ είχαν αναφερθεί εδώ και χρόνια στην αναγκαιότητα των δημοψηφισμάτων». Απέρριψε, εξάλλου, τις αιτιάσεις περί αποπροσανατολισμού της κοινής γνώμης από την τρέχουσα πολιτική ατζέντα.
Ο κ. Καστανίδης παρουσιάζοντας το σχέδιο νόμου (που θα συζητηθεί στο επόμενο υπουργικό συμβούλιο, στη δε συνέχεια θα υπάρξει εκτενής δημόσια διαβούλευση με τα κόμματα και τους πολίτες και εντός των επόμενων δύο μηνών θα κατατεθεί στη Βουλή προς ψήφιση) τόνισε ότι τα δημοψηφίσματα «είναι θεσμός άμεσης και, εν πολλοίς, συμμετοχικής δημοκρατίας και με την ενεργοποίησή του ενισχύεται η πολιτική συμμετοχή, τονώνεται η αντιπροσώπευση, διευρύνεται η δημοκρατία και εμβαθύνεται η λαϊκή κυριαρχία».
Επισήμανε ότι στο Σύνταγμά μας, όπως διαμορφώθηκε μετά την αναθεώρηση του 1985/1986, προβλέπονται δύο τύποι δημοψηφίσματος: Το πρώτο αφορά κρίσιμο εθνικό θέμα, προεχόντως σχετικό με την εξωτερική πολιτική και την εθνική άμυνα. Για τη διεξαγωγή του απαιτείται πρόταση της κυβέρνησης και απόφαση της απόλυτης πλειοψηφίας των βουλευτών. Ο υπουργός διευκρίνισε ότι στα κρίσιμα εθνικά θέματα μπορεί να τεθούν και άλλα, πέρα από την εξωτερική πολιτική, όπως η λειτουργία της δημοκρατίας, ενώ σημείωσε ότι παραμένει ανοικτό το θέμα της δεσμευτικότητάς του, που θα εξαρτηθεί από τη διαβούλευση. Πάντως, το υπουργείο προσανατολίζεται προς τον συμβουλευτικό χαρακτήρα του.
Ο άλλος τύπος δημοψηφίσματος κατοχυρώθηκε στην αναθεώρηση του 1985/1986. Αφορά ψηφισμένο νομοσχέδιο, που ρυθμίζει σοβαρό κοινωνικό ζήτημα, με εξαίρεση τα δημοσιονομικά. Για την προκήρυξή του απαιτείται πρόταση των 2/5 και αποδοχή της από τα 3/5 (δηλαδή 180 ψήφους) του συνόλου του βουλευτών.
Με το προτεινόμενο σχέδιο νόμου θεσπίζονται οι αναγκαίες ρυθμίσεις για την ενεργοποίηση του θεσμού. Οι επιμέρους διατάξεις του νομοσχεδίου καταστρώνονται σε οκτώ κεφάλαια και οι κυριότερες επιλογές του είναι οι εξής:
α) οροθετούνται οι βασικές έννοιες, δηλαδή το κρίσιμο εθνικό θέμα, στο οποίο δεν περιλαμβάνονται μόνο ζητήματα εξωτερικής πολιτικής και εθνικής άμυνα, αλλά και ζητήματα γενικότερου ενδιαφέροντος σχετικά με την πολιτική, την κοινωνική και την οικονομική ζωή της χώρας, το ψηφισμένο νομοσχέδιο, το σοβαρό κοινωνικό ζήτημα και το δημοσιονομικό ζήτημα,
β) ψηφίζουν όσοι είναι γραμμένοι στους εκλογικούς καταλόγους και την ημέρα της ψηφοφορίας βρίσκονται εντός των ορίων της χώρας,
γ) η ψηφοφορία διεξάγεται σε εκλογικές περιφέρειες και ταυτόχρονα σε όλη την επικράτεια,
δ) οι ψηφοφόροι καλούνται να εκφράσουν την προτίμησή τους σε έντυπο ψηφοδέλτιο, το οποίο περιέχει το ερώτημα και τις δυνατές απαντήσεις, όπως καθορίζονται από τη Βουλή,
ε) επικρατεί η απάντηση που συγκεντρώνει την απόλυτη πλειοψηφία των εγκύρων ψηφοδελτίων, στα οποία δεν προσμετρώνται τα λευκά,
στ) η ετυμηγορία του εκλογικού σώματος είναι συμβουλευτική για την κυβέρνηση, με εξαίρεση την περίπτωση δημοψηφίσματος για ψηφισμένο νομοσχέδιο, οπότε έχει δεσμευτικό περιεχόμενο, αρκεί να πάρει μέρος στην ψηφοφορία τουλάχιστον το πενήντα τοις εκατό (50%) όσων είναι γραμμένοι στους εκλογικούς,
ζ) η οικονομική διαχείριση και η δημόσια προβολή υπόκεινται στις ρυθμίσεις, που διέπουν τις γενικές βουλευτικές εκλογές, και
η) το αποτέλεσμα της ψηφοφορίας και, εν γένει, το κύρος του δημοψηφίσματος ελέγχεται από το Ανώτατο Ειδικό Δικαστήριο.
Επίσης, ο κ. Καστανίδης χαρακτήρισε «εξαιρετική πολιτική ιδέα» να έχουμε στο μέλλον δημοψηφίσματα μετά από πρωτοβουλία των πολιτών, αλλά σημείωσε ότι αυτό, επί του παρόντος, δεν μπορεί να εφαρμοστεί, καθώς πρέπει πρώτα να αναθεωρηθεί το Σύνταγμα.
Τέλος, ο κ. Καστανίδης απαντώντας σε σχετική ερώτηση είπε ότι δεν γνωρίζει ακριβώς το κόστος ενός δημοψηφίσματος, δεδομένου ότι δεν έχει ξαναγίνει στην Ελλάδα, μετά το δημοψήφισμα για τη βασιλεία, αλλά το υπολογίζει περίπου στο κόστος των ευρωεκλογών.