Αν θέλει κάποιος να νιώσει συγκίνηση, να καταδυθεί στον πυρήνα της ποίησης του Καβάφη και να την μετουσιώσει σε σπάνιες εικόνες, πρέπει να επισκεφθεί το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης. Μόνο που θα εισπράξει αυτά τα συναισθήματα με μικρές «παρεμβολές» στην έκπληκτη όραση, αφού ανάμεσα στην εμπνευσμένη συνάντηση 27 ποιημάτων του Καβάφη με 67 μοναδικές αρχαιότητες που μοιάζουν να καθρεπτίζονται στους στίχους του ποιητή, παρεμβάλλονται σκηνογραφικές αστοχίες που απογοητεύουν. Από ξεφτισμένα γράμματα στους τοίχους μέχρι τσαλακωμένες σελίδες και πετονιές.
Πρέπει να μπεις στις αίθουσες να ανέβεις στον επάνω όροφο για να εισπράξεις ανεμπόδιστα, ιδανικά, τη σύλληψη αυτής της έκθεσης που επιχείρησε να αναδείξει τη διαρκή, συνεχή, ενεργή αφήγηση του Κωνσταντίνου Καβάφη, αλλά και την βαθιά ιστορικότητά του.Μια σύλληψη που πετυχαίνει το στόχο της. Το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, σε συνεργασία με το Ιδρυμα Ωνάση που έχει αποκτήσει το Αρχείο Καβάφη και το οδηγεί σε μια νέα εποχή κοινωνικοποίησης και ανάδειξης, οργάνωσαν την έκθεση «Ιδανικές Μορφές κι αγαπημένες... Εικονογραφώντας ποιήματα του Καβάφη» που από σήμερα ανοίγει στο κοινό της Αθήνας. Εξαντλητική έρευνα και ένας συνδυασμός υψηλής επιστημονικής γνώσης αλλά και βαθιά συναισθηματικής προσέγγισης του έργου του Καβάφη σε συνδυασμό με τις ιστορικές αναφορές που φέρουν τα ποιήματά του, οδήγησαν σε αυτή την έκθεση που αξίζει τη διεθνή προβολή (αλλά κυρίως αξίζει να αγαπηθεί από το ελληνικό κοινό και να βιωθεί). Και αυτό η έκθεση το πετυχαίνει επειδή δεν μένει στην στυγνή ερευνητική ματιά, αλλά φτάνει στην ψυχή κάθε λέξης του ποιητή, στην ψυχή του επισκέπτη.
Στην έκθεση παρουσιάζονται 27 ποιήματα μυθολογικού και ιστορικού περιεχομένου με 67 αρχαία αντικείμενα που, όπως εξήγησε η Γενική Γραμματέας Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη ταξίδεψαν από 14 μουσεία και εφορείες αρχαιοτήτων της χώρας, σε μια καθολική σχεδόν συμμετοχή στην ανάδειξη του ποιητικού σώματος του Καβάφη. «Μέσα από την ακολουθία των ενοτήτων ποιημάτων – εκθεμάτων πραγματοποιείται σχηματικά η ροή του χρόνου στο μύθο και στην ιστορία από την ελληνιστική αρχαιότητα στους χριστιανικούς χρόνους, αποδίδεται η αίσθηση του πραγματικού και φανταστικού τόπου, ζωντανεύουν οι ιστορικές και μυθικές προσωπικότητες σκιαγραφούνται οι ιδέες, ο αλληγορίες και τα μηνύματα της ποίησης του Καβάφη» επεσήμανε η Λίνα Μενδώνη.
Ο διευθυντής του μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης Νικόλαος Σταμπολίδης, μαζί με τις Μαρία Δόγκα-Τόλη και Μιμίκα Γιαννοπούλου πετυχαίνουν απολύτως να προκαλέσουν τόσο έκπληξη όσο και μέθεξη στον επισκέπτη. Κάθε αρχαιότητα έχει επιλεγεί για να ερμηνεύσει, συνδιαλλαγεί και κινήσει νέες αφηγήσεις με κάποιο συγκεκριμένο ποίημα του Καβάφη. Ο επισκέπτης παίρνει το χαρτί που βρίσκεται σε ένα σωρό μπροστά στο έκθεμα και το διαβάζει. Διαβάζει το ποίημα, την ιστορία του, και ταυτόχρονα ανακαλύπτει και πώς συναντιέται με το συγκεκριμένο έκθεμα. Για παράδειγμα: Το ποίημα «Ετσι πολύ ατένισα» το εναρκτήριο της έκθεσης, συναντιέται με το μαρμάρινο αγαλμάτιο νέου που κρατεί δάδες, του 1ου αι. μ.Χ.. «Γραμμές του σώματος. Κόκκινα χείλη. Μέλη ηδονικά. Μαλλια σαν από αγάλματα ελληνικά παρμένα...» Το ξάφνιασμα μπροστά στην ομορφιά, η περιγραφή του εφηβικού σώματος ανασύρουν στον θεατή ιδεατές μυθικές ή θεϊκές παρουσίες όπως του Υακίνθου, του Νάρκισσου, του Ερμή και του Απόλλωνα, διαβάζουμε στο συνοδευτικό σημείωμα. Αλλωστε οι σελίδες αυτές που συνοδεύουν την εμπειρία επίσκεψης στην έκθεση, αποτελούν ένα πραγματικό δώρο του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης και του Αρχείου Καβάφη αφού φεύγοντας ο επισκέπτης έχει ένα σώμα αφήγησης, προσέγγισης και νέων αναφορών και οπτικών των ποιημάτων του Κ. Π. Καβάφη.
Ο ίδιος ο Νικόλαος Σταμπολίδης σημειώνει: «Δανεικός και δανεισμένος – ως ώφειλεν- ο τίτλος της έκθεσης επικεντρώνεται στην αίσθηση της όρασης – ακόμα και της αφής σε δεύτερο επίπεδο- αισθήσεων κατεξοχήν καβαφικών, τουλάχιστον πρωταγωνιστικών στην ποίησή του, όπως και στη ζωή, αφήνοντας πίσω την ακοή και ακόμη πιο πίσω την πρώτη – επιστημονικά αποδεδειγμένη- πραγματική αίσθηση αυτήν την όσφρησης, μολονότι υπάρχουν κι αυτές στο έργο του συχνά, περισσότερο ή λιγότερο λανθάνουσες υπονοούμενες ή πρόδηλες».
«Διακοπή»– κυριολεκτικά
Ενας πήλινος ερυθρόμορφος πίνακας με παράσταση της Δήμητρας και Κόρης (4ος αι. π.Χ) γίνεται η δεύτερη ψηφίδα του υπέροχου ψηφιδωτού που δημιουργεί το ποίημα Διακοπή «Το έργον των Θεών διακόπτομεν εμείς., τα βιαστικά και άπειρα όντα της στιγμής. Στης Ελευσίνος και στης Θθίας τα παλάτια η Δήμητρα κ' η Θέτις αρχινούν έργα καλά μες σε μεγάλες φλόγες και βαθύν καπνόν...". Μια υπόμνηση για τον τρόπο με τον οποίον οι καλές προθέσεις των θεών ακυρώνονται από τις λανθασμένες συμπεριφορές των ανθρώπων.
Ανεβαίνοντας στο δεύτερο όροφο του συγκλονιστικού Μέγαρου Σταθάτου, αισθάνομαι πως υπάρχει μέσα σε αυτή τη σπάνια εμπειρία θέασης μιας έκθεσης, ένα λάθος. Υπάρχουν μικρά οπτικά εμπόδια: Τα γράμματα από το γνωστό ποίημα «Φωνές» έχουν δραπετεύσει από το ποίημα και ταξιδεύουν στο κτήριο, το κατοικούν. Μια ιδέα συνεπής με την φιλοσοφία της έκθεσης που όμως ατυχεί καθώς τα γράμματα άσχημα κολλημένα στον τοίχο, έχουν αρχίσει να ξεφτίζουν και να ξεκολλάνε ή να κάνουν πτυχές στον τοίχο ήδη από τη μέρα των εγκαινίων.
Τα γράμματα ξεχειλίζουν από μια στίβα χαρτιών όπου επάνω είναι ακουμπισμένο αντίγραφο των γνωστών στρογγυλών γυαλιών του ποιητή (αρκετά απλοϊκή σύλληψη σε σχέση με το ποιητικό ύψος της έκθεσης), ενώ κόλλες χαρτιού σκαρφαλώνουν στο ταβάνι μέσα από πετονιές. Μια εικόνα ατυχής, που οδηγεί στον πρώτο όροφο στη δεύτερη κατά τη γνώμη μου αστοχία, με το άτεχνο κολλάζ τσαλακωμένων σελίδων σε έναν μπλε τοίχο. Συλλήψεις ενδιαφέρουσες που όμως δεν καταφέρουν να συναντηθούν με την έκθεση αυτή καθ'αυτή, με την υποβλητική, διεισδυτική, ευφυή, βιωματική αφήγηση του Κωνσταντίνου Π. Καβάφη που δεν έχει ανάγκη φτιασίδια και διαμεσολαβητές.
Μικρογκρίνιες; Ισως. Ομως ο πήχης της ίδιας της έκθεσης τις προκάλεσε... Το θέμα είναι πως φεύγοντας από την έκθεση «Ιδανικές μορφές κι αγαπημένες... Εικονογραφώντας ποιήματα του Καβάφη», έχει κινηθεί μια νέα εσωτερική διαδικασία με αφετηρία τον Καβάφη. Είναι μια έκθεση πολλαπλών επισκέψεων. Επιστροφών. Με τους στίχους από το ποίημα Καισαρίων να βρίσκουν ηχείο στο μυαλό:«Α να, ήρθες συ με την αόριστη γοητεία σου. Στην ιστορία λίγες γραμμές μονάχα βρίσκονται για σένα, κ' έτσι πιο ελεύθερα σ ' έπλασα με στον νου μου. Σ' έπλασα ωραίο κ'αισθηματικό».