Το βιβλίο μαγειρικών συνταγών της Σόφια Αντρέεβνα Τολστάγια είναι κάτι περισσότερο από συλλογή οικογενειακών συνταγών. Η μελέτη των διατροφικών συνηθειών του οίκου Τολστόι μας δίνει την ευκαιρία να κατανοήσουμε καλύτερα την προσωπικότητα του συγγραφέα, με τις αναζητήσεις του και τις αντιφάσεις, καθώς και τις παραδόσεις της εποχής του.
«Ξεφυλλίζοντας το βιβλίο, κατανοεί κανείς ότι όλη η καθημερινότητα της οικογένειας ήταν γεμάτη απλότητα και αμεσότητα», πιστεύει η Όλγα Σιούτκινα, ιστορικός και μελετητής της ρωσικής κουζίνας που έλαβε μέρος στην έκδοση. «Δεν θα βρούμε στο βιβλίο καμία εξεζητημένη συνταγή λεπτής γαστρονομίας. Όλα τα πιάτα είναι συνήθη σε όρους καθημερινής ζωής – όπως βαρένικι, ομελέτα, πουτίγκα από πατάτες, μανιταρόσουπα, μελόψωμα...».
Η Ιούλια Βρόνσκαγια, υπεύθυνη του τμήματος διεθνών συνεργασιών του Μουσείου του Λέοντος Τολστόι «Γιάσναγια Πολιάνα», πιστεύει ότι η διατροφή της οικογένειας ήταν χαρακτηριστική για την εποχή της, «αλλά υπό τον όρο ότι ήταν μάλλον πιο απλή και σεμνή σε σχέση με τις διατροφικές συνήθειες σε οικογένειες ευγενών του ιδίου επιπέδου, γιατί στην οικογένεια Τολστόι απέφευγαν τα πολυτελή τραπέζια. Από τα χαρακτηριστικά στοιχεία της μαγειρικής του δεύτερου μισού του 19ου αιώνα, φαίνεται η μεγάλη επιρροή της γαλλικής κουζίνας, και στο βιβλίο μαγειρικής της Σόφια Τολστάγια αυτή η τάση ανιχνεύεται, αρκεί να δει κανείς μερικές από τις ονομασίες των πιάτων: Μήλα à la Dophine, πράσινα φασόλια à la maître d'Hotel, σάλτσα πομ ντ' αμούρ, κοτόπουλο à la mayonaise».
Το μεγαλύτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν, μάλλον, οι συνταγές που συνδέονται με τα πρόσωπα των φίλων και των συγγενών των Τολστόι. Υπάρχουν πάρα πολλές σ' αυτό βιβλίο. Η πίτα του γιατρού Άνκε, το πασχαλινό γλυκό των Μπεστούζεφ, κβας λεμονιού της Μαρούσια Μακλάκοβα, γλυκό από μήλο της Μαρία Φετ. «Αυτή είναι η αληθινή ιστορία. Πίσω από την κάθε συνταγή υπάρχει μια ιστορία ή καμιά φορά, μια ολόκληρη σελίδα του ρωσικού πολιτισμού», λέει η Όλγα Σιούτκινα.
Το πιο ξεχωριστό πιάτο στο σπίτι των Τολστόι ήταν η πίτα του Άνκε με γέμιση λεμονιού. Ακολουθεί το επώνυμο του γιατρού Άνκε, φίλου της μητέρας της Σόφια Αντρέεβνα, ο οποίος και έδωσε στην οικογένεια τη συνταγή. «Από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου, σε κάθε επίσημη περίσταση της ζωής, σε μεγάλες γιορτές και στις γιορτές των αγίων, πάντα και απαράλλαχτα σερβιρόταν το γλυκό 'η πίτα του Άνκε'. Χωρίς αυτή δεν γινόταν κανένα τραπέζι και καμία γιορτή», αναφέρει στα απομνημονεύματά του ο γιος των Τολστόι Ιλιά.
Ο Ιλιά Λβόβιτς ανακαλούσε ότι τελικά «όλες οι οικογενειακές παραδόσεις, που έφερε στη ζωή μας η μητέρα, λέγονταν 'η πίτα του Άνκε'. Ο πατέρας γελούσε ενίοτε με την 'πίτα του Άνκε', εννοώντας κάτω απ' αυτό το όνομα όλο το σύνολο των πεποιθήσεων της μητέρας μου, αλλά αποκλείεται να μην του άρεσε αυτή η πίτα».
Ωστόσο, μετά από την πνευματική κάμψη του οικογενειάρχη, οι οικογενειακές παραδόσεις άλλαξαν. Ο Τολστόι αποξενώθηκε απ' όλον αυτόν τον τρόπο ζωής, νοικοκυροσύνης, που παλιότερα αντιλαμβανόταν ως υποδειγματικό. Αυτό αποτυπώθηκε, βεβαίως, και στη διατροφή. Τα τελευταία είκοσι πέντε χρόνια της ζωής του, ο Λεβ Νικολάεβιτς Τολστόι ήταν χορτοφάγος, βάσει των ηθικών και φιλοσοφικών του πεποιθήσεων, αν και συνέχιζε να καταναλώνει γαλακτοκομικά προϊόντα και αβγά. «Η αλήθεια είναι ότι τα αβγά ήταν από τα αγαπημένα του φαγητά», σχολιάζει η Ιούλια Βρόνσκαγια. «Οι Τολστόι τα μαγείρευαν για το πρωινό τους με διάφορους τρόπους: Ομελέτα, αβγά με ντομάτα, διπλωμένη ομελέτα, ομελέτα με μανιτάρια, χτυπημένα αβγά με άνηθο, βραστά αβγά, αβγά με αρακά, ομελέτα με κρουτόν, φασόλια και λάχανο Βρυξελλών – έχω εντοπίσει πάνω από 15 πιάτα με αβγό από το μενού του».
Η Σόφια Αντρέεβνα, όπως αναφέρει το πόρταλ Russia Beyond the Headlines, δεν στήριξε τον Τολστόι στην καινούργια κοσμοθεωρία του, αλλά άρχισε να παραγγέλνει στον μάγειρα φαγητά δύο ειδών. Νηστίσιμα πιάτα για τον άντρα της και τις κόρες που ακολούθησαν το παράδειγμά του, και ένα με κρέας για τον εαυτό της και τους γιους. Την απασχολούσε συνέχεια το ζήτημα πώς να βελτιώσει την υγεία του ηλικιωμένου πια συζύγου και πώς να τον ταΐσει, όταν αυτός πάσχιζε όχι μόνο πνευματικά, από τις ατέλειες της κοινωνίας, αλλά και σωματικά από τα προβλήματα με την πέψη.
«Είναι δύσκολο να τον ταΐσεις έναν χορτοφάγο και άρρωστο. Επινοείς συνέχεια διάφορα πιάτα. Σήμερα του έδωσα μανιταρόσουπα με ρύζι, σπαράγγια και αγκινάρες, σιμιγδάλι βραστό με γάλα αμυγδάλου και κομμένα φουντούκια και αχλάδι βραστό», σημειώνει η Σόφια Αντρέεβνα στο ημερολόγιο της το 1897.
«Η μητέρα μου πάντα πρόσεχε, ώστε το φαγητό του πατέρα να είναι ελαφρύ, και είχε αναγάγει το ζήτημα της διατροφής σε τελετουργία. Κάθε μέρα, το βράδυ, την επισκεπτόταν ο μάγειρας Σεμιόν Νικολάεβιτς, και συζητούσαν για ώρες το μενού», θυμάται η μικρότερη κόρη των Τολστόι, Αλεξάνδρα. Σύμφωνα με τη μαρτυρία της, η σούπα για τον συγγραφέα δεν ήταν πάντα χορτοφαγική.
Αν ο Τολστόι ήταν άρρωστος, η γυναίκα του και ο μάγειρας Σεμιόν Νικολάεβιτς "συνωμοτούσαν" και προσέθεταν ζωμό βοδινού στον ζωμό από μανιτάρια. Τώρα γίνεται πιο κατανοητό, γιατί προς το τέλος της ζωής του ο Τολστόι και η σύζυγός του είχαν προβλήματα επικοινωνίας.
Οι συνταγές της οικογένειας Τολστόι, κυκλοφορούν σε βιβλίο. Σύντομα αναμένεται η έκδοσή του στα Αγγλικά.