Η λίμνη Κάρλα (αρχ. Βοιβηίς) αποτελούσε, μέχρι το 1962, οπότε και αποξηράνθηκε, εξέχον Γεωλογικό Μνημείο στο νοτιοανατολικό άκρο της θεσσαλικής πεδιάδας. Η ιδιαίτερα ομαλή μορφολογία της λεκάνης που τη φιλοξενούσε σε συνδυασμό με τις έντονες αλλαγές στην παροχή νερού στη λίμνη από το Πηνειό ποταμό και τα γειτνιάζοντα ρέματα οδηγούσε μέσα στο Πλειστόκαινο-Ολόκαινο (τα τελευταία 1000000 χρόνια) σε μεγάλες αλλαγές στη διαμόρφωση της ακτογραμμής και της συνολικής επιφάνειας της λίμνης.
Η αποξήρανσή της, όπως εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Μάρκος Βαξεβανόπουλος, υποψήφιος διδάκτωρ γεωλογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ), είχε ως αποτέλεσμα να καταγραφούν επιπτώσεις στην εδαφική διάβρωση των γύρω περιοχών, στο υδρολογικό ισοζύγιο και στο ιδιαίτερα ευαίσθητο οικοσύστημα.
Η επαναδημιουργία ενός μικρού τμήματος της παλαιότερης λίμνης πραγματοποιείται από το 2010, με παροχή νερού μέσω καναλιού από τον Πηνειό. Βέβαια, η σημερινή της μορφή δεν έχει καμιά σχέση με τη φυσική της μορφή και τον ιδιαίτερο ρόλο που διαδραμάτιζε στο υδρολογικό ισοζύγιο της περιοχής, μιας και είναι αποκομμένη από τους τοπικούς υδροφορείς.
Πέραν της λίμνης, στοιχεία του επιφανειακού καρστ (σπήλαια, καταβόθρες, πηγές κ.α.), αξιόλογες απολιθωματοφόρες θέσεις, σπάνιες μορφές διάβρωσης, καθώς και άλλα στοιχεία γεωλογίας συνθέτουν την εικόνα μιας αρκετά ενδιαφέρουσας γεωλογικά περιοχής.
Γύρω από την ακτογραμμή της πρώην λίμνης Κάρλας έχουν καταγραφεί και εξερευνηθεί από την Εταιρεία Σπηλαιολογικών Ερευνών Θεσσαλίας "ο Χείρων" πάνω από 20 μορφές σπηλαίων. Συνιστούν σημαντικές γεωλογικές μορφές, με ιδιαίτερα ευαίσθητη σπηλαιοπανίδα. Πολλά από αυτά παρουσιάζουν αρχαιολογικό ενδιαφέρον, ενώ τα περισσότερα συνδέονται με την υδρογεωλογική ιστορία της λίμνης και του υδροφόρου ορίζοντα.
Το Δρακοπήγαδο, αναφέρει ο επιστήμονας, αποτελεί ένα μεγάλο κατακόρυφο σπήλαιο σε απόσταση 2χλμ. από το χωριό Κανάλια και σε υψόμετρο 440 μέτρων. Έχει συνολικό βάθος περίπου 43μ. και αποτελεί ένα από τα ομορφότερα κατακόρυφα σπήλαια του Πηλίου. Η είσοδός του έχει πλάτος περίπου 17μ. και προκαλεί δέος, αφού το μεγάλο άνοιγμα επιτρέπει το φωτισμό του μεγαλύτερου μέρους του σπηλαίου. Στα τοιχώματά του έχουν δημιουργηθεί δεκάδες σταλακτίτες, οι οποίοι είναι ορατοί από την είσοδό του.
Δυτικότερα του Δρακοπήγαδου υφίσταται σπήλαιο, το οποίο έχει λειτουργήσει ως καταβόθρα. Δηλαδή, πριν από κάποιες εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια, η υπερχείλιση της λίμνης οδηγούσε το νερό μέσα από αυτές τις τρύπες των βράχων στον υπόγειο υδροφόρεα. Το σπήλαιο ονομάζεται Βάνια και πλέον λειτουργεί ως πηγή νερού.
Δεκάδες άλλα σπήλαια βρίσκονται κατά μήκος της παλιάς ακτογραμμής της λίμνης Κάρλας. Παρουσιάζουν μεγάλο εθνολογικό ενδιαφέρον, καθώς χρησιμοποιούνται από τον άνθρωπο από τη Νεολιθική Εποχή μέχρι και σήμερα, κυρίως για ποιμενική χρήση και σταβλισμό.
"Η παλιά επιφάνεια της λίμνης σε πολλά σημεία έχει δημιουργήσει σπάνιες γεωμορφές ιδιαίτερης ομορφιάς. Αυτές τοποθετούνται γεωγραφικά γύρω από την παλιά ακτογραμμή της λίμνης Κάρλας. Το νερό εμπλουτισμένο σε διοξείδιο του άνθρακα διέλυε τα μάρμαρα δημιουργώντας μορφές που μοιάζουν με ανθρώπινα γλυπτά", εξηγεί ο κ. Βαξεβανόπουλος.
Επίσης, πολλά ρήγματα είναι εμφανή στα μάρμαρα της περιοχής με πολύ εντυπωσιακές επιφάνειες. Τα ρήγματα είναι σπασίματα του βράχου, τα οποία δημιουργούνται λόγω τεκτονικών δυνάμεων. Η λειτουργία αυτών των ρηγμάτων έχει οδηγήσει στη διαμόρφωση του αναγλύφου, αφού οδηγεί στην ανύψωση πολλών περιοχών και αλλού στην ταπείνωση. Πολλά από αυτά είναι ενεργά και δίνουν σεισμούς μέχρι και σήμερα.
Στα περιθώρια της λίμνης Κάρλας, κυρίως προς την πλευρά του Βελεστίνου, έχουν βρεθεί απολιθώματα ογκωδών προβοσκιδωτών, προγόνων των σημερινών ελεφαντοειδών, αλλά και πλήθος άλλων θηλαστικών, όπως ιπποειδών, λύκου και άλλων.
Μονοπάτια
Το μεγαλύτερο μέρος των Γεωλογικών Μνημείων γύρω από τη λίμνη Κάρλα τοποθετείται κοντά σε παλαιότερα περιπατητικά μονοπάτια. Πολλά από τα παλιά μονοπάτια είναι ακόμη ορατά και διατηρούνται σε καλή κατάσταση. Η συντήρησή τους, σε συνδυασμό με την τοποθέτηση ενημερωτικών πινακίδων και χώρων θέασης, αποτελεί στοιχείο που θα οδηγήσει στην ανάπτυξη του Γεωτουρισμού στην περιοχή.
Ο τουρισμός πλέον λαμβάνει διάφορες μορφές και μια από αυτές είναι ο Γεωτουρισμός, η επίσκεψη δηλαδή σε περιοχές με μνημεία γεωλογίας. Για την ανάπτυξή του σημαντικό στοιχείο αποτελεί η δημιουργία γεωτουριστικών διαδρομών και η έκδοση εκλαϊκευμένων τουριστικών οδηγών. Η ανάπτυξη σε μία περιοχή του Γεωτουρισμού ωθεί αναμφίβολα στην ανάδειξη των γεωλογικών μνημείων και στην αποδοτικότερη προστασία τους, διαπιστώνει ο κ. Βαξεβανόπουλος.
"Πληγωμένα" γεωλογικά μνημεία
Ωσόσο, πολλά από αυτά τα γεωλογικά μνημεία γύρω από τη λίμνη Κάρλα καταστρέφονται είτε από εγκληματική αμέλεια και έλλειψη ενημέρωσης είτε από την αλαζονική επέμβαση του ανθρώπου. Σε πολλά σπήλαια παρατηρείται το φαινόμενο της αναζήτησης θησαυρού με αποτέλεσμα να καταστρέφονται σημαντικά στοιχεία, επισημαίνει ο ερευνητής. Για παράδειγμα, στο σπήλαιο Αγίου Αθανασίου, στην Κάρλα, ανεγκέφαλοι χρυσοθήρες έσκαψαν για να βρουν το δήθεν θησαυρό, καταστρέφοντας μια σημαντική αρχαιολογική θέση χωρίς χρηματική αξία, αλλά μόνο επιστημονική. Επίσης, σε πολλές αμμοληψίες πολλά από τα υφιστάμενα απολιθώματα καταστρέφονται στα κόσκινα, χωρίς να υπάρχει η ελάχιστη επίβλεψη από γεωλόγο. Εξάλλου, σε πολλές διανοίξεις δρόμων έχουν καταστραφεί σημαντικές γεωμορφές, που θα μπορούσαν να καταστούν πόλος έλξης τουριστών.
Σε ένα ορυχείο στο Ισραήλ, εξηγεί ο ίδιος, ανακαλύφθηκε ένας θάλαμος σπηλαίου κλειστός για αιώνες με μοναδικά σπηλαιοθέματα και πλούσια ενδημική πανίδα. Η εκμετάλλευση του ορυχείου σταμάτησε προς την κατεύθυνση του σπηλαίου και το σπήλαιο αναδείχθηκε τουριστικά, συγχρόνως με τη λειτουργία του ορυχείου που συνέχισε σε άλλο μέτωπο. Στην Ελλάδα, μόλις βρεθεί κάτι σημαντικό σε ένα λατομείο, όπως μια είσοδος σπηλαίου, την επόμενη μέρα λείπει ολόκληρος ο λόφος για να μην σταματήσει η λειτουργία του λατομείου. Άρα, τα γεωλογικά μνημεία της χώρας βρίσκονται σε καθεστώς διωγμού και τίθεται το ερώτημα της προστασίας τους, σημειώνει ο κ. Βαξεβανόπουλος, επισημαίνοντας πως δεν υπάρχει αρμόδια υπηρεσία για την προστασία τους, γι' αυτό και η ανάδειξή τους αποτελεί μια καλή προστατευτική μέθοδο.
Τι είναι το γεωλογικό μνημείο
Ως γεωλογικό μνημείο ορίζουμε, όπως εξηγεί ο κ. Βαξεβανόπουλος, κάθε γεωμορφή που κρίνεται σημαντική για τη διατήρηση της οικολογικής ισορροπίας, την ποιότητα ζωής των ανθρώπων, τη γεωλογική και πολιτιστική κληρονομιά.
Τέτοια μνημεία θεωρούνται οι γεώτοποι, τα σπήλαια, εμφανίσεις ρηγμάτων, σπάνιες γεωμορφές, αξιόλογα κοιτάσματα, πετρώματα, ορυκτά, ορυχεία, λατομεία, παλαιοντολογικά κατάλοιπα, υδροφορείς, ποταμοί, λίμνες, φαράγγια και κάθε άλλο στοιχείο γεωλογίας, που χρήζει μελέτης, προβολής και προστασίας.