Μετά από αιώνες σιγής, εγκατάλειψης και εικόνας απίστευτης ερήμωσης, το εμβληματικό αρχαίο θέατρο των 17.000 θέσεων (μεγαλύτερο και από της Επιδαύρου) επιστρέφει στην παγκόσμια κοινότητα που κοιτά με δέος τον αρχαϊκό πλούτο και την ιστορία της Αρχαίας Σπάρτης. Χάρη στην υλοποίηση μελέτης που εκπόνησε το Διάζωμα με χρηματοδότηση 100.000 ευρώ από το Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος και στην ένταξη στο ΕΣΠΑ, το θέατρο θα αποκτήσει και πάλι ζωή.
Η ιστορία του φημισμένη και η τύχη του τραγική, όπως την περιγράφει η Λίνα Μενδώνη, Γενική Γραμματέας Πολιτισμού και ο άνθρωπος που έγινε ο καθοριστικός κρίκος μεταξύ των δυνάμεων που οδήγησαν τελικά στην αναγέννηση του αρχαίου θεάτρου Σπάρτης. «Η Σπάρτη χτίστηκε κυριολεκτικά πάνω στην Αρχαία Σπάρτη. Τμήματα και υλικά του θεάτρου αποκολλήθηκαν και χρησιμοποιήθηκαν σε παρακείμενες οικοδομές και κατασκευές. Ακόμα και πάνω στο κοίλον κατασκευάστηκε βυζαντινός ναός. Το θέατρο είναι εξαιρετικά ταλαιπωρημένο. Μοιάζει ετοιμόρροπο».
Με την μελέτη αναστήλωσης του θεάτρου που επιμελήθηκε ο Γουλιέλμος Ορεστίδης έτοιμη, και εγκεκριμένη από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο μετά τη δωρεά 100.000 από το Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος το πρώτο σκέλος της αναστήλωσης θα μπει σε εφαρμογή το 2014 και θα ολοκληρωθεί το 2015, αφού έχει ενταχθεί στα απαραίτητα κοινοτικά προγράμματα εξασφαλίζοντας 5 εκατομμύρια ευρώ. Αυτή η πρώτη φάση αφορά στην αποκατάσταση των εκπληκτικών αναλληματικών τειχών (πραγματικά έργα τέχνης τα χαρακτήρισε ο Σταύρος Μπένος, ιδρυτής ψυχή και πρόεδρος του ΔΣ του Διαζώματος), της ορχήστρας και των πέντε πρώτων σειρών. Ταυτόχρονα θα συνεχιστεί η ανασκαφή στο κοίλον -που αναμένεται να φέρει μοναδικά ευρήματα και στοιχεία στην επιφάνεια- με χρηματαδότηση 100.000 ευρώ από την Περιφέρεια Πελοποννήσου. «Η δουλειά που πρέπει να γίνει είναι κρίσιμη και αφορά τόσο την υποδομή όσο και την τεκμηρίωση. Θα συλλεχθεί το διάσπαρτο υλικό του θέατρου από την γύρω περιοχή, ακόμη και από οικοδομές και στόχος είναι να μπορέσουμε να το ενσωματώσουμε και πάλι στο αρχαίο θέατρο» αποκάλυψε η Λίνα Μενδώνη.
Μεγάλες είναι οι φθορές που έχουν υποστεί τα λίθινα στοιχεία του θεάτρου (από μάρμαρο και πωρόλιθο) τόσο από την αποσάθρωση, την απώλεια υλικού και τις θραύσεις όσο και από την ανάπτυξη φυτών, τα χαράγματα και τα γκράφιτι, ενώ παρόμοια κατάσταση αντιμετωπίζουν και οι τοιχοποιίες του μνημείου. Θα γίνει μεταξύ άλλων καθαρισμός από όλες τις επικαθίσεις, είτε αυτές προέρχονται από φερτά υλικά, μικροοργανισμούς και βλάστηση είτε από ανθρώπινο χέρι. Επίσης, θα γίνουν συγκολλήσεις θραυσμάτων, συμπληρώσεις απωλειών, στεγανώσεις και αρμολογήματα, ενώ προβλέπεται να τηρηθεί και ένα πρόγραμμα προληπτικής συντήρησης που θα περιλαμβάνει τακτικούς ελέγχους και μικρές επεμβάσεις συντήρησης και καθαρισμού του αρχαιολογικού χώρου.
Η σημασία της αναστήλωσης είναι τεράστια και με προεκτάσεις μεγαλύτερες απ'ότι αρχικά υποθέτει κανείς. «Υπάρχει ένα ιστορικό κενό, μια ιστορική αδικία που θα αποκατασταθεί εδώ», εξήγησε ο Σταύρος Μπένο.«Αφορά το αξιακό περιβάλλον στο οποίο μεγαλώσαμε με κεντρικούς πόλους την Αρχαία Αθήνα και την Αρχαία Σπάρτη. Ηρθε ο καιρός να αποκαταστήσουμε και να αναδείξουμε τον αρχαϊκό πλούτο της Αρχαίας Σπάρτης που συγκλονίζει την παγκόσμια κοινότητα. »
Το τηλεφώνημα με το οποίο ξεκίνησε η επιστροφή του αρχαίου θεάτρου
Μια συζήτηση ανάμεσα στην Λίνα Μενδώνη και τον Γιάννη Βαρβιτσιώτη για την τύχη του αρχαίου θεάτρου της Σπάρτης, για τη δυνατότητα να χρηματοδοτηθεί η πολυπόθητη μελέτη για την αποκατάστασή του και την ένταξη στο ΕΣΠΑ από το Ιδρυμα Νιάρχος οδήγησε στη σημερινή ανακοίνωση. Επί τόπου η Λίνα Μενδώνη τηλεφώνησε στο Σταύρο Μπένο -τα γραφεία του Διαζώματος γειτονεύουν με αυτά του υπουργείου Πολιτισμού στην Μπουμπουλίνας- ο οποίος έσπευσε στη συνάντηση. Δεν είναι τυχαίο ότι όλοι οι συμμετέχοντες στη σημερινή παρουσίαση της μελέτης επέμειναν στη λέξη συνεργασία. Μια συνεργασία που στηρίζεται σε όλες τις δυνάμεις, δεν απαιτεί/επαιτεί από το κράτος: Το υπουργείο, με το Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος και το σωματείο Διάζωμα που δεν χρηματοδοτείται από το κράτος αλλά στηρίζεται στην ορμή του εθελοντισμού, λειτούργησαν από κοινού για την επιστροφή του θεάτρου. Οπως τόνισε ο Γιώργος Αγουρίδης, μέλος του ΔΣ του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος και νομικός σύμβουλος «Το Ιδρυμα δεν αντικαθιστά το κράτος. Και δεν το επιδιώκει. Είμαστε υπερήφανοι υποστηρικτές του έργου του Διαζώματος με το οποίο έχουμε ευρεία συνεργασία, όπως για παράδειγμα για τη δημιουργία υπηρεσίας για τα smartphones που επιτρέπει στον χρήστη να έχει μια ψηφιακή ξενάγηση στα αρχαία θέατρα».