Παρατηρώ τις διαφημίσεις που παρουσιάζουν την Ελληνίδα μάνα: οι καρικατούρες που υποστηρίζουν τα προϊόντα (συνήθως σχετικά με την τροφή ή το σπίτι) είναι γυναίκες της ηλικίας μου, που καταδιώκουν αλύπητα τα μαμόθρεφτα παιδιά τους, γράφει η Σώτη Τριανταφύλλου σε άρθρο της στο περιοδικό Γυναίκα.
Τα «παιδιά» είναι, κατά κανόνα, άντρες που πλησιάζουν τα τριάντα, ιδιαίτερα επιρρεπείς σε προσφορά μητρικής τροφής και αυταρχικών συμβουλών. Αναρωτιέμαι αν πρόκειται για μια πραγματικότητα ή για ένα ιστορικό υπόλειμμα που λιμνάζει στο φαντασιακό των διαφημιστών: είναι οι Ελληνίδες σαν τη μαμά του Γούντι Αλεν στις «Ιστορίες της Νέας Υόρκης», η οποία αναδύεται στους ουρανούς και τον παρακολουθεί από ψηλά σαν το μάτι του Θεού; Ετσι ή αλλιώς, η εικόνα είναι προσβλητική και, παρά την πρόθεση του χιούμορ, δεν μου φαίνεται καθόλου αστεία.
Ανέκαθεν η φαρσοκωμωδία περιελάμβανε στριμμένες πεθερές, φαρμακομύτες θείες και, κυρίως, τσεμπεροφόρες αναλφάβητες γιαγιάδες που προκαλούσαν γέλιο με τα γραμματικά τους λάθη. Νομίζω όμως ότι σήμερα αντί οι συγγραφείς και οι διαφημιστές να διαπνέονται από ανατρεπτικό πνεύμα, χαρακτηρίζονται από βαθύ, χωριάτικο συντηρητισμό, καθώς κι από διαστρεβλωμένη ή, έστω, «μερική» αντίληψη της πραγματικότητας. Τόσο στις διαφημίσεις όσο και στα ελληνικά σίριαλ, οι μάνες και οι πεθερές εκδηλώνουν ψυχωτική συμπεριφορά: απορώ πώς οι ηθοποιοί δέχονται τέτοιους ρόλους και αν οι εξωφρενικές υπερβολές -οι κραυγές, οι βωμολοχίες, οι μορφασμοί- είναι γραμμένες στα σενάρια ή αν οφείλονται σε κακή ηθοποιία.
Η Ελληνίδα μάνα δεν είναι, ούτε θα μπορούσε να είναι, ομοιογενής ρόλος. Υπάρχει ευρύ φάσμα μορφών μητρικής συμπεριφοράς ακόμα και στην Ελλάδα, όπου το ήθος είναι ισοπεδωτικό: μικρή χώρα, μικρές διαφορές. Αλλά, αν παρατηρήσει κανείς τις ελληνικές διαφημίσεις εξάγει το συμπέρασμα ότι οι σημερινές μάνες μιλούν το ιδίωμα της δεκαετίας του '50 -«γιόκα μου», «κανακάρη μου»-, παίζοντας, χωρίς κανένα σύμπλεγμα, θλιβερούς ρόλους φυλετικής κατωτερότητας και συντήρησης παρωχημένων αξιών.
Πολλά θα είχε να επισημάνει κανείς για την αισθητική των ελληνικών διαφημίσεων: το πώς εξευτελίζουν όχι μόνον την Ελληνίδα μάνα, αλλά την ίδια τη γλώσσα έτσι όπως την εκφέρουν άντρες και γυναίκες, νέοι και ηλικιωμένοι. Οι διαφημιστές, όπως και οι περισσότεροι δημιουργοί sitcoms -οι δυο αυτές δραστηριότητες συγκοινωνούν- μοιάζουν σαν να στερούνται επιρροών, σαν να μην προσλαμβάνουν τον σύγχρονο κόσμο, σαν να επαναλαμβάνουν τα στερεότυπα των ελληνικών ταινιών της εποχής της βιντεοκασέτας.
Το σίγουρο είναι ότι υπάρχει πρόβλημα στην άσκηση του ρόλου του γονέα. Από τη μια πλευρά, η αμφίβολη στάση του «είμαστε φιλαράκια» κι από την άλλη πλευρά, ο επιθετικός υπερπροστατευτισμός έχουν σοβαρές συνέπειες στην ευρύτερη κοινωνία. Αν προσθέσουμε το χάσμα των ρόλων μητέρα/πατέρα, δηλαδή την καθήλωση στους παραδοσιακούς ρόλους, προκύπτει μια ασφυκτική, παραδοσιακή κατάσταση που είναι ταπεινωτική για όλα τα μέλη. Και τα παιδιά δεν μεγαλώνουν ποτέ, δεν ανεξαρτητοποιούνται, δεν παίρνουν τη ζωή τους στα χέρια τους. Η τηλεόραση και οι διαφημίσεις (κυρίως οι τηλεοπτικές) διαιωνίζουν μια νοσηρή όψη του πολιτισμού μας, στην οποία η αγάπη μεταμορφώνεται σε μηχανισμό ευνουχισμού και ανημπόριας. Εξαιρέσεις υπάρχουν - δεν είναι όμως οι εξαιρέσεις που συγκροτούν την ελληνική κοινωνία, η οποία δεν φαίνεται να θέλει να προχωρήσει, δεν φαίνεται καν να πιστεύει ότι υπάρχει βελτίωση, ότι υπάρχει πρόοδος.