Η καθημερινότητα της Σίλβια Τίπμαν είναι γεμάτη εκπλήξεις. Η 29χρονη πτυχιούχος βιοπληροφορικής από το Κέμνιτς δυσκολεύεται να συγκρατήσει στη μνήμη της τα χαρακτηριστικά των προσώπων. Μπορεί να τους έχουν ξαναδεί, ωστόσο το πρόσωπό τους δεν τους θυμίζει τίποτα. Άτομα που πάσχουν από προσωπαγνωσία δυσκολεύονται να αναγνωρίσουν ακόμη και φίλους ή συγγενείς.
«Μία φορά συνάντησα στο δρόμο μία Ισπανίδα. Με χαιρέτησε θερμά, αλλά δεν είχα ιδέα ποια ήταν» λέει η Σ.Τίπμαν. «Μάθαινα μαζί της ισπανικά και είχαμε συναντηθεί ήδη τρεις φορές. Αυτό με έκανα να νιώσω πολύ άβολα».Οι ψυχολόγοι ονομάζουν αυτή τη διαταραχή προσωπαγνωσία. Όσοι πάσχουν από αυτή δυσκολεύονται να αναγνωρίσουν τον απέναντί τους από τα χαρακτηριστικά του προσώπου. Αυτό εμφανίζεται, για παράδειγμα, όταν παρακολουθούν ταινίες ή θεατρικές παραστάσεις. Δεν είναι λίγες οι φορές που ξεχνούν τα δρώντα πρόσωπα στη ροή του έργου ήδη από την επόμενη σκηνή. Χειρότερο, όμως, είναι όταν συναντά κανείς ανθρώπους που ήδη γνωρίζει. «Μερικοί εκνευρίζονται. Κάποιοι με θεωρούν ψηλομύτα όταν δεν τους αναγνωρίζω» λέει η Σ. Τίπμαν.
Τέτοιες αντιδράσεις είναι τυπικές, εξηγεί στη Deutsche Welle, ο Γιάνεκ Λομπμάιερ, καθηγητής βιολογικής και γνωστικής ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο της Βέρνης. Ο καθηγητής που ειδικεύεται στο συγκεκριμένο ερευνητικό πεδίο επισημαίνει ότι το πρόβλημα στη συγκεκριμένη διαταραχή είναι αποκλειστικά η αδυναμία του πάσχοντος να θυμάται τα χαρακτηριστικά των προσώπων. Κατά κανόνα η διαταραχή υπάρχει εκ γενετής, ωστόσο μπορεί να προκληθεί και από κάποιο τραυματισμό ή εξαιτίας εγκεφαλικών επεισοδίων που πλήττουν συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου. Σε ακραίες περιπτώσεις οι πάσχοντες δεν μπορούν καν να αντιληφθούν ότι έχουν μπροστά στα μάτια τους ένα πρόσωπο.
Η προσωπαγνωσία οφείλεται σε διαφορετικές αντιληπτικές δομές στον ανθρώπινο εγκέφαλο. Υγιείς άνθρωποι επεξεργάζονται πρώτα τη μορφή όταν πρωτοβλέπουν ένα πρόσωπο. Στη συνέχεια το ερέθισμα προωθείται σε συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου, στην περιοχή των κροτάφων. Ένας τομέα του εγκεφάλου επεξεργάζεται τη μιμική του προσώπου και τις κινήσεις των ματιών και ένας άλλος επικεντρώνεται στα σταθερά χαρακτηριστικά. Τέλος, ένα τρίτο τμήμα του εγκεφάλου εξετάζει αν έχουν καταγραφεί προηγούμενα βιώματα με το εκάστοτε πρόσωπο. «Όλοι οι τομείς πρέπει να συνεργάζονται καλά, σαν ορχήστρα, προκειμένου να αναγνωριστεί ένα πρόσωπο» λέει σχηματικά ο Λομπμάιερ. Όταν αυτό δεν συμβαίνει, δημιουργούνται προβλήματα.
Ο γερμανός ψυχολόγος διευκρινίζει ότι τουλάχιστον τρία στα εκατό άτομα έχουν δυσκολίες στην αναγνώριση των προσώπων. Και όπως λέει, πολλοί πάσχοντες αγνοούν ότι φέρουν αυτή τη διαταραχή. Οι περισσότεροι νομίζουν ότι έχουν κακή μνήμη ή προβλήματα συγκέντρωσης. Ωστόσο, ακόμη και πρόσωπα με προσωπαγνωσία μπορούν να αντεπεξέλθουν σχετικά εύκολα στις καθημερινές συναντήσεις, βρίσκοντας άλλους τρόπους να αναγνωρίζουν γνωστά άτομα. «Τα θυμούνται, για παράδειγμα, από το βάδισμα, τα ρούχα που φορούν ή τη φωνή» εξηγεί ο Γιάνεκ Λομπμάιερ.
Από προσωπαγνωσία εικάζεται ότι πάσχει και ο Μπραντ Πιτ. Την αποκάλυψη έκανε ο διάσημος ηθοποιός σε συνέντευξή του στο αμερικανικό περιοδικό «Esquire», όπου τονίζει ότι ακριβώς επειδή δεν θυμάται πρόσωπα, ξεχνά ότι ήδη γνωρίζει κάποιον άνθρωπο κι αυτό του προκαλεί σημαντικά προβλήματα στην καθημερινότητά του.
«Τόσοι πολλοί με μισούν γιατί νομίζουν ότι δεν τους σέβομαι. Μια χρονιά αποφάσισα να τους ρωτάω πού έχουμε γνωριστεί, αλλά προσβάλλονταν ακόμα περισσότερο. Πού και πού, κάποιος θα μου θυμίσει πού γνωριστήκαμε και τον ευχαριστώ που με βοηθάει να θυμηθώ. Με θεωρούν εγωιστή και ψώνιο. Αλλά και για μένα είναι μυστήριο. Δεν μπορώ να δω ένα πρόσωπο, παρόλο που η αισθητική παίζει τόσο μεγάλο ρόλο στη ζωή μου», σημειώνει ο Μπραντ Πιτ, ο οποίος ανέφερε ότι σκοπεύει να πάει σε γιατρούς και να κάνει εξετάσεις για να διαπιστώσει τι ακριβώς συμβαίνει στον εγκέφαλό του.