«Ο βίος του Μακρυγιάννη μας δείχνει ανάγλυφα την ιστορία των ανθρώπων που, δίνοντας την ψυχή και το αίμα τους, βάλθηκαν να γκρεμίσουν τον παραδοσιακό κόσμο. Και ανέτρεψαν, έτσι, τον μόνο κόσμο που μπορούσε να τους χωρέσει... Το βιβλίο αυτό, με την έγνοια της πιστότερης δυνατής αναφοράς στις μαρτυρίες και τις πηγές, επιχειρεί την εξιστόρηση του βίου και της δράσης του στρατηγού, προσεγγίζοντας τον "απελέκητο" λόγο που μας άφησε στα "Απομνημονεύματα" και στα "Οράματα και Θάματα", ως πολύτιμο τεκμήριο για τον λαϊκό πολιτισμό, για την ιστορία του πρώτου μισού του 19ου αιώνα και για την Επανάσταση του 1821».
Με αυτά τα λόγια σκιαγραφεί ο Νίκος Θεοτοκάς τον ορίζοντα του πρόσφατου βιβλίου του με τίτλο: Ο βίος του Στρατηγού Μακρυγιάννη - Απομνημόνευμα και ιστορία,το οποίο κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Βιβλιόραμα.
Για το βιβλίο γράφει σχετικά ο - ερευνητής Νεότερης Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης και ειδικός σε θέματα αρματολισμού, της Επανάστασης του 1821 και γενικότερα του επαναστατικού φαινομένου - Παναγιώτης Γ. Στάθης σε εκτενές άρθρο του που δημοσιεύτηκε στο online περιοδικό πολιτικής, πολιτισμού και ιδεών chronosmag.eu:
«Η Επανάσταση του 1821 αποτέλεσε και αποτελεί κατεξοχήν αντικείμενο έντονων διενέξεων της δημόσιας ιστορίας και κεντρικό διακύβευμα στη διαχείριση της ιστορικής μνήμης. Το πρόσφατο βιβλίο του Νίκου Θεοτοκά Ο βίος του στρατηγού Μακρυγιάννη. Απομνημόνευμα και ιστορία (Βιβλιόραμα, Αθήνα 2012) αποπειράται να ξαναδιαβάσει με σύγχρονες οπτικές ένα σύμβολο της Επανάστασης του 1821, τον Μακρυγιάννη. Ένα βιβλίο που συνδυάζει την αυστηρή επιστημονικότητα με τη στρωτή και ρέουσα αφήγηση. Από αυτή την άποψη το βιβλίο του Θεοτοκά μπορεί να βρει αναγνώστες και στο ευρύτερο κοινό και να αποτελέσει μια σημαντική παρέμβαση στη δημόσια ιστορία.
Το Εικοσιένα, κομβικό σημείο συγκρότησης του ελληνικού έθνους-κράτους, ιστοριογραφικά στάθηκε τυχερό και άτυχο ταυτόχρονα. Η σημασία του για την ελληνική ιστορία επέβαλε τη συγγραφή πλήθους μαρτυριών και μελετών και τη διάσωση και έκδοση πλήθους αρχειακού υλικού. Η ίδια κομβική σημασία όμως φόρτισε τις προσεγγίσεις της επανάστασης με τεράστιο ιδεολογικό βάρος τόσο για την εθνική όσο και για την αριστερή ιστοριογραφία. Ωστόσο, στις δύο πρώτες μεταπολιτευτικές δεκαετίες, τα κύρια ιστοριογραφικά ενδιαφέροντα μετατοπίστηκαν είτε προς εγγύτερες ιστορικές περιόδους που επέτρεπαν αμεσότερες συνδέσεις με τη σύγχρονη ελληνική κοινωνία, είτε προς τη λιγότερο διερευνημένη προεπαναστατική περίοδο. Έτσι το Εικοσιένα δεν ευνοήθηκε από τη γοργή ανανέωση της ακαδημαϊκής ιστοριογραφίας. Στις δύο τελευταίες δεκαετίες το κλίμα αυτό άλλαξε. Ένας από τους σημαντικότερους πρωτουργούς της αλλαγής στάθηκε η ομάδα του Παντείου με προεξάρχοντες τον Νίκο Θεοτοκά και τον Νίκο Κοταρίδη. Η ομάδα αυτή, έχοντας ένα ισχυρό υπόστρωμα κοινωνιολογικής θεωρίας και με κύρια αφετηρία τις προσεγγίσεις του Σπύρου Ασδραχά, ανανέωσε τις σπουδές για την Επανάσταση του 1821 και διαμόρφωσε, εν πολλοίς, ένα ενιαίο, θεωρητικά, μεθοδολογικά και ερμηνευτικά, πλαίσιο ανάγνωσης της επανάστασης.
Το βιβλίο του Θεοτοκά για τον Μακρυγιάννη αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα έργα αυτής της ομάδας. Ως μελέτη εντάσσεται καταρχήν στην ιστορική βιογραφία, ένα είδος που έχει κακοπάθει πολύ. Η βιογραφία όμως που μας προσφέρει ο Θεοτοκάς διαφέρει από τις περισσότερες βιογραφίες αγωνιστών: δεν την ενδιαφέρουν οι μεγάλοι άνδρες, η ξεχωριστή περίπτωση. Αντίθετα, ο βίος του Μακρυγιάννη συνιστά ένα παράδειγμα για να προσεγγίσουμε τους ανθρώπους της εποχής, τους πολλούς, όχι τους ξεχωριστούς, και μέσω αυτών την κοινωνία τους. Επιτρέπει να ανιχνεύσουμε, μέσα από την αναλυτική εξέταση μιας περίπτωσης, πώς οι άνθρωποι διαμορφώθηκαν και λειτούργησαν στο πλαίσιο του κοινωνικοοικονομικού περιβάλλοντος, των διαθέσιμων πολιτικών ιδεολογιών, των κοινωνικών πρακτικών και της κουλτούρας της εποχής τους αλλά και πώς τα συνδιαμόρφωσαν όλα αυτά με τη δράση τους και την εκούσια ή ακούσια εμπλοκή τους στις αντιπαραθέσεις του καιρού τους. Μια τέτοια βιογραφία προσφέρει συχνά ουσιαστικότερη και βαθύτερη γνώση από πολλές συνολικές ιστορίες της επανάστασης.
Η μελέτη του Θεοτοκά είναι ουσιαστικά διπλή βιογραφία: βιογραφία του Μακρυγιάννη αλλά και βιογραφία του απομνημονεύματός του. Διότι παράλληλα με τη βιογράφηση του αγωνιστή ο Θεοτοκάς αφηγείται την πορεία γέννησης και εξέλιξης του συγκεκριμένου απομνημονεύματος, τα κίνητρα και τις επιδιώξεις της γραφής, τη σχέση του απομνημονεύματος με το δεύτερο χειρόγραφο του αγωνιστή, τα Οράματα και θάματα. Ο συγγραφέας αναδεικνύει ότι το τελευταίο δεν είναι έργο ενός παρανοϊκού ανθρώπου αλλά είναι συνθεμένο από το ίδιο υλικό που έχει συντεθεί και το απομνημόνευμα, υπακούοντας απλώς σε διαφορετικές αφηγηματικές επιλογές του συγγραφέα: σχηματικά το απομνημόνευμα αφορά κυρίως τον δημόσιο βίο του αγωνιστή, ενώ τα Οράματα και θάματα επικεντρώνονται περισσότερο στην ιδιωτική και οικογενειακή ζωή του και εκφράζουν πιο ελεύθερα τις θρησκευτικές εμπειρίες και τις προνοιακές ερμηνείες του Μακρυγιάννη. Ο Θεοτοκάς αποκαλύπτει, επίσης, εμμέσως πώς συμπλέκονται οι διαφορετικοί χρόνοι γραφής με τις αλλαγές στην οπτική του Μακρυγιάννη απέναντι στα ιστορούμενα στο απομνημόνευμα και εξηγεί έτσι αυτά που από πρώτη ματιά μοιάζουν αντιφάσεις του κειμένου του Μακρυγιάννη. Διότι ο Μακρυγιάννης ξεκίνησε να γράφει το 1829 και σταμάτησε το 1852 και στο διάστημα αυτό πολλά άλλαξαν τόσο στην προσωπική ζωή όσο και στο ιστορικό περιβάλλον που ζούσε ο αγωνιστής. Για παράδειγμα, τα πολεμικά τραύματα στο κεφάλι από τον καιρό της επανάστασης φαίνεται ότι σχετίζονται με τις, αυξανόμενες στο πέρασμα του χρόνου, οραματικές και εκστατικές εμπειρίες του Μακρυγιάννη και τη βαθμιαία διαστελλόμενη θρησκευτικότητά του, που οδηγούν τον αγωνιστή σε τονισμό της θείας πρόνοιας ως ερμηνευτικής οδού της ιστορίας. Κοντολογίς, ο ερευνητής βιογραφεί και το απομνημόνευμα.
Ο Θεοτοκάς χρησιμοποίησε το απομνημόνευμα ως βασικό αφηγηματικό καμβά. Τούτο δεν συνιστά αφηγηματικό τερτίπι, αλλά υπακούει στα ερευνητικά ζητούμενα της μελέτης. Διότι ο μελετητής δεν προσπαθεί απλώς να διηγηθεί τα γεγονότα της ζωής του αγωνιστή, αλλά διερευνά ισοδύναμα πώς βίωσε ο Μακρυγιάννης τα γεγονότα στα οποία ενεπλάκη, ποιες ήταν οι νοητικές του ορίζουσες και πώς αυτές καθόρισαν τη στάση και τη δράση του ως αγωνιστή και πολιτικού, πώς ο ίδιος ο Μακρυγιάννης ερμηνεύει, δικαιολογεί και νομιμοποιεί τις πράξεις του, τι μένει στο απομνημόνευμα από τη λογική των πραγμάτων την ώρα που γίνονταν και τι ανασημασιολογείται ή αποσιωπάται καθώς διαμεσολαβείται από τις εμπειρίες των χρόνων που πέρασαν. Από αυτή την άποψη η δουλειά του Θεοτοκά συνιστά ένα μοντέλο προσπέλασης των απομνημονευμάτων υποδειγματικό στην πραγμάτωσή του.
Εάν όμως το απομνημόνευμα αποτελεί τον καθοδηγητικό ιστό της ύφανσης, η πλέξη είναι εντυπωσιακά πλούσια. Ο Θεοτοκάς χρησιμοποιεί πλήθος τεκμηρίων και μια ογκώδη βιβλιογραφία για να ελέγξει και να ερμηνεύσει όσα λέει ο Μακρυγιάννης και να συμπληρώσει τα κενά. Έχει υπομονετικά διασταυρώσει και συνδυάσει τις σχετικές πληροφορίες. Έχει εξαιρετική εποπτεία του διάσπαρτου αρχειακού υλικού και της τεράστιας βιβλιογραφίας, ακόμη και δυσεύρετων δημοσιευμάτων όπως π.χ. τοπικών και ιδιωτικών εκδόσεων και ανέκδοτων διατριβών. Έχει επίσης μια στέρεη θεωρητική υποδομή που αποτελεί το υπόστρωμα της δουλειάς του. Συνδυάζει έννοιες και θεωρητικά και ερμηνευτικά σχήματα από διαφορετικά επιστημονικά πεδία: την ιστορία και την κοινωνιολογία αλλά και την ανθρωπολογία ή την ιατρική. Για παράδειγμα, χρησιμοποιεί τις θέσεις του εθνολόγου και φιλολόγου Βλαντίμιρ Προπ για τη μορφολογία του παραμυθιού για να διαβάσει ορισμένους αφηγηματικούς κώδικες του απομνημονεύματος, την ανθρωπολογική έννοια της ανδροπρέπειας για να ερμηνεύσει συμπεριφορές του νεαρού Μακρυγιάννη, πορίσματα της ιατρικής για να συνδέσει τις ονειρικές και εκστατικές εμπειρίες του στρατηγού με τα τραύματα που υπέστη στον Αγώνα».
Για να διαβάσετε ολόκληρο το άρθρο, μεταφερθείτε στη σελίδα του chronosmag.eu, πατώντας εδώ.
ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ:
Ο βίος του στρατηγού Μακρυγιάννη
Απομνημόνευμα και ιστορία
Νίκος Θεοτοκάς
Βιβλιόραμα, 2012
549 σελ.
ISBN 978-960-9548-01-4, [Κυκλοφορεί - Εκκρεμής εγγραφή]
Τιμή € 28,76