Πόσο απέχει ένα φάρμακο από το να γίνει φαρμάκι; Αυτό το ερώτημα γεννάται από τη θέαση ειδικού βίντεο-ρεπορτάζ του περιοδικού ερευνητικής δημοσιογραφίας VICE σχετικά με τις φονικές χρήσεις της περίφημης ναρκωτικής ουσίας «σκοπολαμίνης» στην Κολομβία.
Οι εικόνες προκαλούν ανατριχίλα και ακόμη μεγαλύτερη οι περιγραφές των θυμάτων στα οποία χορηγήθηκε κάποια στιγμή στη ζωή τους παρά τη θέλησή τους. Όλοι τους δηλώνουν το ίδιο: αυτό το διαβολικό ναρκωτικό σου αφαιρεί την ελεύθερη βούληση και σε μετατρέπει σε πιόνι στα χέρια επίδοξων ληστών ή βιαστών...
Η τοξικότητά του είναι τόσο υψηλή που ένα μονάχα γραμμάριο αρκεί για να σκοτώσει 15 ανθρώπους, ενώ μία δόση είναι αρκετή για να κάνει κάποιον να «τριπάρει» επί δύο εβδομάδες ασταμάτητα, αφήνοντάς του χρόνια κουσούρια, όπως παραισθήσεις και άλλα νευρολογικά προβλήματα.
Η σκοπολαμίνη χρησιμοποιείται – σε μικρές δοσολογίες – σε μία ευρεία γκάμα αντιναυτιακών και σπασμολυτικών φαρμάκων. Σε μεγάλες δόσεις όμως και με την κατάλληλη χημική επεξεργασία μετατρέπεται σε αυτό που οι Κολομβιανοί ονομάζουν «πνοή του διαβόλου», καθώς έστω και η από μακριά εισπνοή του έχει άμεσες επιπτώσεις στο νευρικό σύστημα του θύματος: δεν χάνει τις αισθήσεις του, αλλά μετατρέπεται σε άβουλο όργανο, έτοιμο να παραδώσει τα κλειδιά του σπιτιού του, τα μετρητά και τις κάρτες του ή ακόμα και το ίδιο του το σώμα στον επίδοξο ληστή, βιαστή ή άλλο εγκληματία.
Κάποτε, μάλιστα, είχε χρησιμοποιηθεί από το στρατό και τις μυστικές υπηρεσίες των ΗΠΑ ως ορός της αλήθειας.
Τι είναι όμως η σκοπολαμίνη;
Η σκοπολαμίνη (ή υοσκίνη) είναι ένα πολύ παλιό φάρμακο το οποίο "μπλοκάρει" τους υποδοχείς ενός νευρομεταβιβαστή στον εγκέφαλο, της ακετυλο-χολίνης (γι'αυτό και ανήκει στην κατηγορία των αντι-χολινεργικών φαρμάκων). Τα αντιχολινεργικά αυτά φάρμακα είναι αποτελεσματικά εναντίον της ναυτίας, του εμέτου και του ιλίγγου και η σκοπολαμίνη χρησιμοποιείται ακόμη και σήμερα για την προφύλαξη από τη ναυτία των ταξιδιωτών και μερικές φορές για την αντιμετώπιση των μετεγχειρητικών εμέτων ύστερα από γενική αναισθησία (μια μορφή της σκοπολαμίνης η βουτυλοβρωμιούχος υοσκίνη είναι το γνωστό buscopan!). Σε γενικές γραμμές, ωστόσο, για τη ναυτία, τον ίλιγγο και τον έμετο προτιμούνται τα αντισταμινικά, διότι η σκοπολαμίνη μπορεί να έχει αρκετές παρενέργειες (κάποιες φορές και σοβαρές).Η ακετυλοχολίνη ωστόσο είναι μια σημαντική ουσία η οποία παίζει σημαντικό ρόλο, τόσο στην ρύθμιση της διάθεσης όσο και στην δημιουργία μνήμης η οποία σχετίζεται με την ικανότητα μάθησης. Πολλά από τα παλιότερα αντικαταθλιπτικά (όπως η αμιτριπτυλίνη), έχουν ισχυρές αντιχολινεργικές ιδιότητες τις οποίες δεν εμφανίζουν τα νεότερα. Ωστόσο, τα παλιότερα αντικαταθλιπτικά φαίνεται να είναι πιο αποτελεσματικά από τα νεότερα (κατά την γνώμη μου η αμιτριπτυλίνη είναι το πιο αποτελεσματικό αντικαταθλιπτικό που διαθέτουμε αυτή την στιγμή). Θα μπορούσε να εξηγηθεί η ισχυρότερη αποτελεσματικότητα από τις αντιχολινεργικές ιδιότητες;
Στην ερώτηση αυτή προσπάθησαν να απαντήσουν διάφοροι ερευνητές, δίνοντας σε ασθενείς με σοβαρή κατάθλιψη ενδοφλέβια σκοπολαμίνη σε νοσοκομειακό περιβάλλον. Τα αποτελέσματα ήταν εντυπωσιακά, καθώς υπήρξε ισχυρή και ταχεία αντικαταθλιπτική δράση η οποία διατηρήθηκε για μια εβδομάδα (θυμίζω ότι τα τυπικά αντικαταθλιπτικά χρειάζονται πάνω από 3-4 εβδομάδες για να αρχίσουν να δρουν). Τα γρήγορα αυτά αποτελέσματα θυμίζουν αυτά που επιτυγχάνονται με ένα άλλο αναισθητικό, την κεταμίνη.
Η σκοπολαμίνη, ωστόσο φαίνεται να είναι χρήσιμη και σε μια άλλη κατηγορία διαταραχών, τις αγχώδεις διαταραχές, καθώς σε μια πολύ πρόσφατη μελέτη, η χορήγησή διαδερμικά φάνηκε να υποβοηθά την συμπεριφορική θεραπεία έκθεσης σε διάφορες φοβίες (όπου ο ασθενής εκτίθεται σε αυτό που φοβάται ώστε να αρχίσει σιγά - σιγά να εξαλείφεται ο φόβος μέχρι τελικών να αποσβεστεί πλήρως). Το πρόβλημα με την θεραπεία έκθεσης είναι ότι εξαρτάται αρκετά από το συγκεκριμένο περιβάλλον μέσα στο οποίο επισυμβαίνει, με αποτέλεσμα ο φόβος και τα σχετικά συμπτώματα να επανέρχονται όταν ο ασθενής εκτεθεί σε άλλη κατάσταση. Η χρήση σκοπολαμίνης βοήθησε στην γενίκευση της μάθησης και στην πιο γρήγορη απόσβεση του φόβου σε όλες τις καταστάσεις.
Και οι δυο αυτές μελέτες δείχνουν πρώτον ότι οι νέες καινοτόμες θεραπείες μπορεί τελικά να έρθουν από εκεί που δεν τις περιμένουμε (ή μπορεί να είναι ήδη ανάμεσά μας) και δεύτερον ότι ο συνδυασμός διαφορετικών μορφών θεραπείας, δηλ. φαρμακοθεραπείας και ψυχοθεραπείας, όχι μόνο δεν είναι ασύμβατος αλλά μπορεί να είναι και πιο αποτελεσματικός. [http://pskapinakis.blogspot.gr]
Σε κάθε περίπτωση, το βίντεο που ακολουθεί δείχνει με εμφαντικό τρόπο τις πτυχές μιας ουσίας, που παράγεται από το τροπικό φυτό Μπουρουντάγκα και η οποία αποτελεί αυτή τη στιγμή στην Κολομβία τον Νο.1 δημόσιο κίνδυνο.