«"Σκέπτομαι, άρα υπάρχω". Αυτή η φράση του γάλλου φιλοσόφου Καρτέσιου ίσως παραμένει η πιο συχνά αναφερόμενη δήλωση στη δυτική φιλοσοφία. Ένα από τα μεγάλα βιολογικά μαθήματα του 20ού αιώνα είναι ότι ο μεγάλος φιλόσοφος έσφαλε, και αυτό για δύο λόγους.
Πρώτον, ο Καρτέσιος χρησιμοποίησε τη φράση αυτή για να τονίσει τον διαχωρισμό που πίστευε ότι υπάρχει μεταξύ νου και σώματος. Θεωρούσε ότι η διανοητική δραστηριότητα ήταν εντελώς ανεξάρτητη από εκείνη του σώματος. Ωστόσο, οι βιολόγοι έχουν πλέον κάθε λόγο να πιστεύουν ότι όλες οι δραστηριότητες του νου προέρχονται από ένα εξειδικευμένο τμήμα του σώματός μας: τον εγκέφαλο. Συνεπώς, θα ήταν ορθότερο να επαναδιατυπώσουμε τη δήλωση του Καρτέσιου αντιστρέφοντάς την: "Υπάρχω, άρα σκέπτομαι". Με σύγχρονους όρους, θα λέγαμε: "Έχω εγκέφαλο, άρα σκέπτομαι".
Αλλά υπάρχει μια δεύτερη και ευρύτερη έννοια κατά την οποία η δήλωση του Καρτέσιου στερείται αληθείας. Δεν είμαστε αυτοί που είμαστε απλώς επειδή σκεπτόμαστε. Είμαστε αυτοί που είμαστε επειδή μπορούμε να θυμηθούμε αυτά που έχουμε σκεφτεί. Κάθε σκέψη που κάνουμε, κάθε λέξη που λέμε, κάθε δράση μας ―πράγματι, η ίδια η αίσθηση του εαυτού και η αίσθηση της σύνδεσής μας με τους άλλους― οφείλονται στη μνήμη μας, στην ικανότητα του εγκεφάλου μας να καταγράφει και να αποθηκεύει τις εμπειρίες μας. Η μνήμη είναι η συνδετική ύλη της διανοητικής μας ζωής, ο σκελετός που στηρίζει την προσωπική ιστορία μας και δίνει τη δυνατότητα να μεγαλώνουμε και να αλλάζουμε στη διάρκεια της ζωής μας. Όταν χάνουμε τη μνήμη, όπως στη νόσο Alzheimer, χάνουμε την ικανότητα να ξαναδημιουργήσουμε το παρελθόν μας, και, επομένως, χάνουμε τη σύνδεση με τον εαυτό μας και με τους άλλους».
Τα παραπάνω αποσπάσματα προέρχονται από τον πρόλογο των Λάρι Σκουάιρ και Έρικ Κέιντελ, επιφανών επιστημόνων στον τομέα της ψυχιατρικής και της νευροβιολογίας, ο οποίος συνοδεύει τη μελέτη τους με τίτλο: Μνήμη - Από τον νου στα μόρια, η οποία κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Κάτοπτρο.
ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
Ο Larry Squire (Λάρι Σκουάιρ) είναι καθηγητής ψυχιατρικής, νευροεπιστημών και ψυχολογίας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας, στο Σαν Ντιέγκο, και ερευνητής στο Ιατρικό Κέντρο Υποθέσεων Απομάχων, στο Σαν Ντιέγκο. Διετέλεσε πρόεδρος της Εταιρείας για τη Νευροεπιστήμη και είναι μέλος της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών των ΗΠΑ. Έχει τιμηθεί με πολλά βραβεία, μεταξύ των οποίων το «Βραβείο Διακεκριμένης Επιστημονικής Συμβολής» από την Αμερικανική Ψυχολογική Εταιρεία.
Ο Eric Kandel (Έρικ Κέιντελ) ίδρυσε το Κέντρο Νευροβιολογίας και Συμπεριφοράς του Πανεπιστημίου Columbia, στη Νέα Υόρκη, όπου είναι καθηγητής. Διευθύνει το Ινστιτούτο Kavli για την Επιστήμη του Εγκεφάλου στο ίδιο πανεπιστήμιο και είναι πρωτοβάθμιος ερευνητής στο Ιατρικό Ινστιτούτο Howard Hughes. Έχει τιμηθεί με πολλά βραβεία, μεταξύ των οποίων το Βραβείο Νόμπελ Φυσιολογίας ή Ιατρικής, και του έχει απονεμηθεί το Αμερικανικό Μετάλλιο της Επιστήμης.
ΕΧΟΥΝ ΓΡΑΨΕΙ ΓΙΑ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ
• «Μια αριστουργηματική και συναρπαστική σύνθεση. [...]».
—Torsten Wiesel, ομότιμος καθηγητής νευροβιολογίας, Πανεπιστήμιο Rockefeller
• «Λίγες περιοχές της νευροεπιστήμης μπορούν να υπερηφανευτούν ότι οι γνώσεις τους εκτείνονται από τα μόρια έως τον νου. Ο κλάδος της μνήμης μπορεί, και οι Squire και Kandel, δύο από τους σπουδαιότερους ερευνητές που συνέβαλαν σε αυτό, μας συνοδεύουν στο υπέροχο ταξίδι εξηγώντας μας όχι μόνο τα τρέχοντα γεγονότα αλλά και τη συχνά συναρπαστική ιστορία των μεγάλων ανακαλύψεων. [...] Το βιβλίο είναι ευκολοδιάβαστο και θαυμάσια εικονογραφημένο, και το συνιστώ σε όλους όσοι θέλουν να πληροφορηθούν για το μείζον αυτό θέμα».
—Joseph LeDoux, καθηγητής νευροεπιστήμης και ψυχολογίας, Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης
• «Οι Squire και Kandel, σαφώς οι παγκόσμιες αυθεντίες για τη μνήμη σε συστημικό και κυτταρικό/μοριακό επίπεδο, κάνουν εδώ μια αριστοτεχνική σύνθεση των όσων γνωρίζουμε για το θέμα. [...] Το βιβλίο είναι απαραίτητο εργαλείο για όλους εκείνους που ενδιαφέρονται στενά για τον νου και τη μνήμη».
—Solomon Snider, καθηγητής ψυχιατρικής, Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Johns Hopkins
• «Βασικό ανάγνωσμα για όσους αναρωτιούνται πώς θυμόμαστε και πώς ξεχνάμε. [...]».
—Daniel Schacter, καθηγητής ψυχολογίας, Πανεπιστήμιο Harvard
• «H ζωή είναι γεμάτη αναμνήσεις. Το πώς τα στοιχεία του νου συνδυάζονται με τα νευρωνικά κυκλώματα του εγκεφάλου για να σχηματίσουν, να παγιώσουν και να ανακαλέσουν τις αναμνήσεις είναι το θέμα αυτού του σπουδαίου και υπέροχα εικονογραφημένου βιβλίου. [...]».
—Christof Koch, καθηγητής γνωστικής και συμπεριφορικής βιολογίας, Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Καλιφόρνιας
• «Όποιος έχει πολιτισμικά ενδιαφέροντα, από τους μαθητές του σχολείου μέχρι τους καθηγητές του πανεπιστημίου, θα πρέπει να αποκτήσει αυτή την υπέροχη περιγραφή ενός από τα κύρια και πιο δυσδιάκριτα χαρακτηριστικά του εγκεφάλου που απασχολούν τη σκέψη μας: της μνήμης. [...] Αν δεν έχετε τη δυνατότητα να το αγοράσετε, τότε κλέψτε το».
—Semir Zeki, καθηγητής νευροβιολογίας, University College του Λονδίνου