Ο Ευτύχης Πατσουράκης είναι ένας από τους έξι εικαστικούς που διεκδικούν το φετινό βραβείο του Ιδρύματος ΔΕΣΤΕ. Το γεγονός αυτό ήταν η αφορμή για να κανονίσουμε να συναντηθούμε, ο πραγματικός λόγος όμως είναι επειδή μας αρέσει πολύ η δουλειά του. Τον είχαμε προσέξει πριν από καναδυό χρόνια, όταν στην πρώτη του προσωπική έκθεση είχε «πειράξει» δημιουργικά παλιές φωτογραφίες και είχε φτιάξει μια σειρά από ιδιαίτερους πίνακες. Είναι επίσης καθηγητής στην Καλών τεχνών. Το ραντεβού μας ήταν στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης τις πρώτες μέρες των συγκεντρώσεων των αγανακτισμένων στο Σύνταγμα, μας ξενάγησε στο μουσείο και περάσαμε μαζί ένα δίωρο μιλώντας για τα πάντα. Για Τέχνη, για τα έργα του, για τον μοντερνισμό και τα βραβεία, για τη διδασκαλία και την κατάσταση στην Ελλάδα, για μουσική, για φωτογραφία, για ένα σωρό σημαντικά και ασήμαντα. Η συζήτηση και η φωτογράφιση πήγαν πολύ καλά, το μαγνητοφωνάκι ηχογραφούσε ασταμάτητα, ήμουν σίγουρος ότι ήταν μεγάλη επιτυχία, μέχρι που έβαλα το usb στον υπολογιστή για να περάσω τη συνέντευξη σε mp3. Τότε, ξαφνικά, η οθόνη σκοτείνιασε, εμφανίστηκε μια λευκή κουκίδα στο κέντρο και χάθηκαν τα πάντα! Ο υπολογιστής είχε κρασάρει. Το μόνο που έμεινε στο μαγνητοφωνάκι ήταν τα τρία λεπτά που μας μιλούσε για την Κρήτη. Οι επόμενες εβδομάδες κύλισαν με επεισόδια και αμηχανία, -λίγο η χαμένη συνέντευξη, λίγο το μεσοπρόθεσμο και οι ημέρες με τα δακρυγόνα, έπρεπε να ξαναβρεθεί η διάθεση και ο χρόνος για να ξαναγίνει η συνέντευξη από την αρχή. Στο μεταξύ, ο Ευτύχης έχασε τη γιαγιά του στην Κρήτη και η καινούργια κουβέντα μας καθυστέρησε ακόμα περισσότερο. Τελικά, μετά από σχεδόν ένα μήνα έντονων γεγονότων, ανασχηματισμών και νέων οικονομικών μέτρων τα καταφέραμε να ξαναμιλήσουμε. Κι αυτή είναι ουσιαστικά η πρώτη του συνέντευξη:
Φωτο: Freddie F.
Πες μου μερικά πράγματα για σένα, για το background σου. Πού γεννήθηκες;
Γεννήθηκα στην Κρήτη στα Χανιά. Είχα την τύχη να μεγαλώσω ως τα επτά μου σ’ ένα πολύ μικρό χωριό, με πέντε μόνο σπίτια. Χωρίς ηλεκτρικό, χωρίς αυτοκίνητα, χωρίς τηλεόραση. Ένα ορεινό χωριό κοντά στο Λυβικό πέλαγος μέσα στις ελιές, τόσο μικρό που δεν υπάρχει σε χάρτη. Εδώ θυμάμαι τη ρήση του Χέρμαν Μέρβιλ πως οι αληθινοί τόποι δεν υπάρχουν ποτέ σε κανένα χάρτη.
Ποια είναι η πρώτη σου έντονη ανάμνηση;
Η Κρητική φύση και οι μυρωδιές της άνοιξης.
Ποιος ήταν ο λόγος που ήθελες να ασχοληθείς με την τέχνη;
Σκέφτομαι διάφορα τώρα αλλά δε νομίζω ότι έχω μια ειλικρινή απάντηση. Δεν μπορώ να ερμηνεύσω μια επιθυμία.
Είναι απαραίτητες οι σπουδές για να γίνει κάποιος «μεγάλος» καλλιτέχνης;
Ναι είναι απαραίτητες, αλλά ακόμα δεν γνωρίζουμε το ακριβές πρόγραμμα σπουδών.
Διδάσκεται η τέχνη;
Ναι, ως ένα βαθμό διδάσκεται όπως και τα μαθηματικά. Όμως, τι κάνει κάποιον να συνεχίζει την έρευνα του και να την αναπτύσσει, κάποιον να εγκαταλείπει πρόωρα και κάποιον άλλο να γίνεται Αϊνστάιν θα παραμένει πάντα μυστήριο.
Είναι πιο δύσκολο ή πιο εύκολο να δημιουργεί κανείς τέχνη σήμερα -και να ζει από αυτή- σε σχέση με το παρελθόν;
Είναι πιο εύκολο, αν η δουλειά του μπορεί να συμμετάσχει σε μια διεθνή πλατφόρμα. Κι αυτό σήμερα είναι ευκολότερο από παλιότερα για ένα Έλληνα καλλιτέχνη, διότι κάποιες γκαλερί κάνουν πολύ καλή δουλειά. Η εσωτερική αγορά είχε αρκετά προβλήματα, ακόμη και πριν την κρίση. Λίγοι είναι οι ντόπιοι συλλέκτες που προσεγγίζουν σύγχρονους καλλιτέχνες (και όχι μόνο Έλληνες). Στην Αθήνα υπάρχει ένα ευρύ κοινό που “παρέλαβε” μια λατρεία για τη γενιά του ’30, αλλά το ίδιο μοιάζει να θέλει να παρακολουθεί μόνο παραστατική ζωγραφική με αναφορές που πηγάζουν κυρίως από τον 19ο αιώνα, πολύ πριν δηλαδή κι απ’ αυτήν ακόμα την αφετηρία της γενιάς του ‘30. Πρόκειται για ανθρώπους που τους φοβίζουν οι εκπλήξεις. Έχουν μια πολύ συγκεκριμένη ιδέα για το πώς είναι να έχεις μπροστά σου ένα έργο τέχνης (δηλαδή μια αντίληψη για τον κόσμο) και κάνουν τα πάντα για να μην ανατραπεί αυτή η ιδέα. Παράλληλα, η ελληνική κοινωνία είναι βαθιά συντηρητική και την ίδια στιγμή αθεράπευτα ξενομανής. Νιώθει μονίμως την ανάγκη τα κριτήρια να τίθενται άνωθεν και έξωθεν. Νομίζω πως ζούμε σήμερα τα αποτελέσματα αυτής της μανίας να λειτουργούμε εύκολα ως second hand ή franchise μαγαζί.
Ποιες είναι οι προϋποθέσεις για να χαρακτηριστεί κάποιος σημαντικός καλλιτέχνης; Υπάρχουν κάποια στάνταρ χαρακτηριστικά;
Νομίζω ότι μοιάζει κάπως με το αίτημα για θέσπιση κριτηρίων σημαντικής ποίησης. Σε κάθε εποχή γίνονται συζητήσεις ζωντανές και επίμονες. Και κάθε σημαντικός καλλιτέχνης έρχεται και προσθέτει κάτι σ’ αυτό το διάλογο μέσα απ την γλώσσα του. Και έτσι η κάθε γλώσσα έχει μια παράδοση. Άλλη για παράδειγμα ήταν η ζωγραφική στις αρχές του εικοστού και άλλη στις αρχές του εικοστού-πρώτου. Ένας σημαντικός καλλιτέχνης ζει και αναμετριέται με την πραγματικότητα ως έχει σήμερα. Είναι ένας σύγχρονος άνθρωπος που για να μιλήσει με τους συγχρόνους του χρειάζεται να γνωρίζει τι έχει ειπωθεί και να μιλήσει προσθέτοντας κάτι. Δε νομίζω ότι μπερδεύει κανείς τον Μπουζιάνη με το Λουκά Σαμαρά, το Βαμβακάρη με τον Άκη Πάνου ή τον Αγγελόπουλο με τον Μάικ Λι.
Μπορεί να σε κάνει η τέχνη καλύτερο άνθρωπο;
Δεν ξέρω. Κατ’ αρχάς, βασική προϋπόθεση μάλλον θα ήταν να θέλει κάποιος να γίνει καλύτερος άνθρωπος. Και από αυτό το σημείο αρχίζει η δουλειά που δεν είναι πολύ διαφορετική για ένα καλλιτέχνη και ένα θεατή. Πρέπει να γίνεται άπειρο προσωπικό μοντάζ σε ένα αχανές υλικό αν δε θέλει κανείς να μην τρώει μόνο από τα έτοιμα ή τα σκουπίδια. Αυτό απαιτεί αγάπη και αφιέρωση χρόνου.
Πες μου μερικά πράγματα για τα δύο έργα σου που είδαμε και είναι υποψήφια για το βραβείο ΔΕΣΤΕ.
Παρουσιάζω 2 ιδιότυπα κολλάζ. Ένα επιδαπέδιο έργο με τίτλο «Δέρμα» και ένα επιτοίχιο με τίτλο «Ορίζοντας».
Το έργο «Δέρμα» προκύπτει μέσα από τη συναρμογή αντικειμένων (χαλάκια εισόδων πολυκατοικιών) που λίγο πριν βρίσκονταν στη διαχωριστική γραμμή του δημοσίου και ιδιωτικού, φέροντας έντονα τα ανθρώπινα ίχνη μιας τριβής με την καθημερινότητα. Το έργο αποτελεί ένα ομαδικό πορτραίτο μιας καθημερινής ιεροτελεστίας που συνδέεται με έννοιες όπως κάθαρση και συλλογικότητα. Το έργο «Ορίζοντας» αποτελείται από 4 θαλασσογραφίες αγνώστων και ανωνύμων ζωγράφων. Τοποθετώντας κατάλληλα κάθε ζωγραφικό έργο δίπλα στο άλλο προκύπτει ένας τεχνητά κοινός, συνεχής ορίζοντας. Σκέφτομαι πάνω στις διαδρομές μη αναγνωρισμένων από τον επίσημο κανόνα της τέχνης καλλιτεχνών. Διαδρομών που αναπτύσσονται μέσα από την απεικόνιση θαλασσών, κυμάτων και απειλητικών οριζόντων. Το έργο αυτό είναι ένα είδος «ομαδικής έκθεσης» που θέλει να στοχάζεται πάνω σε έννοιες όπως επιθυμία, συνεύρεση και ήττα.
Ποιο μπορεί να είναι το όφελος από το συγκεκριμένο βραβείο εκτός από ηθική ικανοποίηση;
Η δουλειά μου θα εκτίθεται για πέντε μήνες στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, σε μια απ’ τις κεντρικές πλατφόρμες θέασης στην Αθήνα. Είναι μια μεγάλη ευκαιρία ακόμα και για ένα ευρύτερο κοινό να δει δυο νέα έργα μου. Περιμένω feedback.
Ποιο είναι το πιο ριψοκίνδυνο πράγμα που έχεις κάνει;
Να υποστώ τη δημόσια ελληνική εκπαίδευση.
Κάποτε η γνώμη των εικαστικών μπορούσε να έχει κάποια βαρύτητα και να επηρεάζει αρκετά τον κόσμο. Γιατί σήμερα δεν συμβαίνει αυτό; Έχει απαξιωθεί ή υποβιβαστεί ο ρόλος του πνευματικού ανθρώπου;
Η Γνώμη των καλλιτεχνών Ιστορικά είχε βαρύτητα και επηρέαζε τον κόσμο όσο ταυτιζόταν με ένα κυρίαρχο δόγμα και εκφράζοντάς το εξυπηρετούσε την εκάστοτε εξουσία. Όσο πιο δυνατός ποιητής όμως ήταν ένας δημιουργός, τόσο πιο ανοικτό και αινιγματικό φρόντιζε να είναι το έργο του (ο Pierro della Francesca για παράδειγμα δεν περιορίζεται στην απλή εξιστόρηση βιβλικών σκηνών). Η εξουσία όμως πια δεν έχει τις ίδιες ανάγκες, έχουν εμφανιστεί δυναμικά άλλοι τρόποι επηρεασμού και καταστολής τού πλήθους κυρίως μέσα από τα μίντια. Η εικονογράφηση ενός καθεδρικού ναού την Αναγέννηση ισοδυναμεί σήμερα με την εκφώνηση ειδήσεων από CNN ή το Μega. Η σύγχρονη τέχνη μπορεί πια να είναι όσο πολιτικά επιθετική (βλέπε Hans Haacke) ή όσο πολιτικά ποιητική θέλει (βλέπε Gabriel Orozco). Το να είσαι καλλιτέχνης σημαίνει πως έχεις ηττηθεί, έτσι είναι και έτσι ήταν πάντοτε. Παρ’ όλα αυτά, για παράδειγμα ο Μάλεβιτς, ο Μπουζιάνης κι ο Παπαλουκάς είναι πάντα εδώ, τόσο γοητευτικά ηττημένοι έχοντας επιδείξει απίστευτο κουράγιο. Και αυτό όποιος είχε μάτια το διέκρινε πάντα.
Έχουν άραγε οι νέοι άνθρωποι ανάγκη από πνευματικούς καθοδηγητές όταν έχουν πρόσβαση σε τόση πληροφορία και επικοινωνία;
Πάντα ήμουν πολύ σκεπτικός με τους διάφορους καθοδηγητές. Σ’ οποιοδήποτε τομέα κι αν βουτήξει κανείς μπορεί μετά από λίγο χρόνο εμπλοκής να αρχίζει να διακρίνει μέσα από νύξεις φίλων, μπεστ οφ λίστες ή βιβλία εισαγωγές που πρέπει να ρίξει την ενέργεια και την έρευνα του. Όσο γοητευτικά κι αν είναι τα επιμέρους τοπία όλοι σύντομα μαθαίνουμε ποιές είναι οι ψηλές κορφές. Και δεν είναι πολλές.
Έχεις σπουδάσει και ζήσει στο εξωτερικό, έχεις δουλέψει στο χώρο της τέχνης. Από την εμπειρία που έχεις, πόσο διαφορετικός είναι ο τρόπος που αντιμετωπίζει την τέχνη κάποιος ξένος [είτε αυτός λέγεται καλλιτέχνης, είτε κράτος, είτε όποιος συλλέγει ή εμπορεύεται τέχνη] από τον αντίστοιχο Έλληνα;
Σε χώρες όπως η Αγγλία και η Γερμανία υπάρχουν πολύ περισσότερες πλατφόρμες δημιουργίας και με παραδεκτά και ευδιάκριτα όρια σε κάθε περιοχή της τέχνης. Οι επιμελητές μουσείων, οι τεχνοκριτικοί και γενικότερα οι άνθρωποι που εμπλέκονται στο χώρο γνωρίζουν οτι έχουν τη δυνατότητα να γράφουν τα επόμενα κεφάλαια της παγκόσμιας ιστορίας της τέχνης και το κάνουν πολύ συνειδητά. Φανταστείτε αντίστοιχα για παράδειγμα τα αποτελέσματα της αμερικάνικης και της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής και αμέσως ξεκαθαρίζει οποιαδήποτε διάθεση για συγκρίσεις. Τα μεγάλα κέντρα έχουν ανάγκη τον επόμενο καλλιτέχνη σε κάθε πλατφόρμα και τον αναζητούν επίμονα. Αυτό δίνει ένα ιδιαίτερο και συνεχή ρυθμό σε μία πολυεπίπεδη καλλιτεχνική πυραμίδα. Εδώ χρεωκοπία.
Πώς μπορεί να εκτιμήσει κάποιος την αξία ενός έργου τέχνης και να ορίσει μια τιμή;
Η αξία ενός έργου είναι πολύ μεγαλύτερη απ την οικονομική του αξία. Η εικαστική σκηνή υπερέχει σε κάτι σε σύγκριση με άλλες τέχνες όπως το σινεμά ή το θέατρο διότι δεν απαιτείται εισιτήριο από τις γκαλερί για να δεις το έργο ενός καλλιτέχνη. Μπορείς όποτε θέλεις και όσες φορές θέλεις να δεις ζωντανά τη δουλειά κάποιου σε μια έκθεση χωρίς καμιά οικονομική επιβάρυνση. Από κει και πέρα είναι μια αγορά και αυτή της τέχνης. Η εκτίμηση της αξίας ενός έργου έχει να κάνει με πολλές παραμέτρους, κυρίως όμως με τον νόμο προσφοράς-ζήτησης. Μπορείς να βάλεις όποια τιμή θέλεις σε ένα έργο σου αλλά η πραγματική τιμή του είναι πάντα αυτή που τελικά δέχεται να πληρώσει κάποιος. Τώρα το πώς, πόσο και γιατί δέχεται κάποιος να πληρώσει είναι αρκετά σύνθετο.
Πόσο έχει επηρεάσει η κρίση τον χώρο της τέχνης; Είναι αλήθεια αυτό που λέγεται ότι σε περιόδους κρίσης «ανθίζουν» οι τέχνες;
Η Ελλάδα έχει πτωχεύσει ήδη τέσσερις φορές. Τέτοια αντίστοιχη άνθιση στις τέχνες ακόμα την περιμένουμε. Η προσωπική κρίση που περνά κάθε καλλιτέχνης αλλά και απλός άνθρωπος απαιτεί δύναμη και μια σειρά επανατοποθετήσεων. Κάποιοι τα καταφέρνουν. Πάλι όμως τίθεται ανάγκη στιβαρού πλαισίου υποδοχής αυτών των νέων κατακτήσεων.
Πώς είναι τα πράγματα στην Καλών Τεχνών της Αθήνας;
Πρέπει να γίνει σύντομα γενναία αναβάθμιση και εκσυγχρονισμός του προγράμματος σπουδών. Θα ήθελα και πολλούς εξωτερικούς επισκέπτες καθηγητές.
Πήγες στο Σύνταγμα;
Ναι, αρκετές φορές. Όπως και να ‘χει και με όποιες αντιρρήσεις, είναι σημαντικό να εκφραστεί δυναμικά αυτή η γενικευμένη αντίδραση και αηδία. Διαγράφεται επίσης για μια ακόμη φορά εντονότερα και ξεκάθαρα η απέναντι πλευρά, τι ακριβώς βρίσκεται απέναντι απ’ τους πολίτες και με ποιές προθέσεις και αποφασιστικότητα. Επίσης, είναι πολύ σημαντικό το ότι ξεκαθάρισε τελικά πού κρύβονταν όλα αυτά τα χημικά όπλα που αναζητούνταν πριν μερικά χρόνια στο Ιράκ.
Τι είναι αυτό που σε αγανακτεί πιο πολύ;
Το επιχείρημα που ακούγεται τελευταία πως δήθεν επειδή κάποιος αγόρασε αυτοκίνητο, σπούδασε τα παιδιά του και έκανε διακοπές ήταν μεγάλη σπατάλη και πρέπει να το πληρώσει τώρα ακριβά. Αλήθεια, δεν χωράνε μάλλον πολλοί σε μια υποφερτή καθημερινότητα. Ζούμε σε ένα κόσμο φοβερών ταχυτήτων και μεγάλων αλλαγών, αλλά την ίδια στιγμή ίσως πρέπει σιγά σιγά να ξανασκεφτούμε τι είναι αυτό στον κόσμο που δεν άλλαξε στιγμή.
Τι είναι χειρότερο, η βία ή η απάθεια;
Δεν ξέρω τι είναι το χειρότερο, ξέρω όμως ότι το καλύτερο σ’ αυτούς τους δύσκολους καιρούς είναι να βρει μια φίλη τη δύναμη να ανοίξει το μαγαζί της και αύριο το πρωί. Να το κρατήσει μόνη της ανοικτό σε περίοδο οικονομικής κρίσης σε συνεχές ωράριο, σχεδιάζοντας και ράβοντας τα ρούχα της με το ίδιο μεράκι και κέφι όπως παλιότερα. Μου αρέσει που κάποιοι -όλο και περισσότεροι σιγά σιγά στην πόλη- έχουν καταλάβει πως το μόνο που έχει νόημα είναι να κάνουν αυτό που έχουν αποφασίσει να κάνουν με πραγματικό κέφι και όσο καλύτερα μπορούν. Απλές καθημερινές αλήθειες ελπίζω να διαλύσουν σιγά σιγά σύννεφα βλακώδους ευτέλειας, σύγχυσης και παραίτησης. Το χειρότερο θα ήταν κάποιοι που εκτιμώ και σέβομαι να γονατίσουν..
Ποιος είναι ο πιο μεγάλος σου φόβος;
Να χάσω το κέφι μου για ζωή.
Στη μουσική μπορείς να πεις ότι συμβαίνει κάτι επαναστατικό όταν εμφανιστεί νέο software ή καινούργια τεχνολογία που θα επιτρέπει τη δημιουργία νέων ήχων. Τι θεωρείται σήμερα πρωτοπορία στην τέχνη; Υπάρχουν περιθώρια να εμφανιστεί κάτι εντελώς πρωτοποριακό;
Η τέχνη έχει μια μεγάλη ποικιλία από επιμέρους περιοχές. Και σε κάθε τομέα της πάντα θα εμφανίζονται πρωτοποριακές προτάσεις και νέες κατευθύνσεις. Όμως πέρα από την εφευρετικότητα και την ταχύτητα, η δουλειά των σημαντικότερων καλλιτεχνών φέρει κατά τη γνώμη μου κάποιες ποιοτικές λεπτές διαφοροποιήσεις που η κυοφορία τους πολύ συχνά απαιτεί περισσότερο χρόνο και πολύ συχνά μπανάλ και καθόλου πρωτότυπα μέσα ή υλικά παραγωγής.
Πες μου κάποιους που θεωρείς σύγχρονους μεγάλους καλλιτέχνες.
Douglas Huebler, Steve McQueen, Pieter Bruegel the Elder, Gabriel Orozco, Hans Haacke, Pierro della Francesca, Νίκος Μπάικας, Thomas Hirschhorn, Βas Jan Ader, Alighiero e Boetti, Aπόστολος Γεωργίου, Max Liebermann, Felix Gonzales Torres, Olafur Eliasson, Κώστας Σπυρόπουλος, Gedi Sibony, Tacita Dean.
Διδάσκεις σε νέα παιδιά, πώς τη βλέπεις τη νέα γενιά, υπάρχει ελπίδα να προκύψει κάτι καλύτερο στο μέλλον;
Ό,τι αρνητικό διακρίνω στη νέα γενιά είναι δώρο από προηγούμενες γενιές.
Mini CV:
Ο Ευτύχης Πατσουράκης γεννήθηκε στα Χανιά το 1967 και ζει στην Αθήνα.
Σπούδασε στήν Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας (1993-1998) και στο Central Saint Martins College of Art and Design, Λονδίνο, Master στις Καλές Τέχνες (1999-2000).
Έχει εκθέσει ατομικά:
Γκαλερί Ελένη Κορωναίου, Αθήνα (2007,2010)
Rodeo Gallery, Κωνσταντινούπολη (2008, 2010- Αrt Forum Berlin).
Επιλεγμένες ομαδικές του εκθέσεις:
2011
Art Nova, Art Basel – Miami Beach, με τη Γκαλερί Ελένη Κορωναίου ( Προσεχώς).
Βραβείο ΔΕΣΤΕ 2011, Μουσείο Κυκλαδικής τέχνης.
“Independent”, New York, με τη Rodeo Gallery.
Drawing stories(2), Ιλεάνα Τούντα Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης, Αθήνα, (επιμέλεια: mis(s)group).
2010
“Un Idee, un Forme, un Etre – Poesie/Politic du Corporel”, Migros Museum, Ζυρίχη, Ελβετία, (επιμέλεια: Raphael Gygax).
“Altogether Elswhere”, Rodeo Gallery, Κωνσταντινούπολη, Τουρκία, ( επιμέλεια: Rob Tufnell).
“H Τέχνη και o Τόπος”, Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων, (επιμέλεια Πέγκυ Κουνενάκη).
“Liste 10”, με τη Rodeo Gallery, Βασιλεία, Ελβετία.
“Sensitivity Questioned”, Ιλεάνα Τούντα Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης, Αθήνα, (επιμέλεια: Ιλ. Φωκιανάκη).
“Προθήκες Θαυμάτων”, Zone D/ Γκαλερί Ζουμπουλάκη, Αθήνα (επιμέλεια: Πολύνα Κοσμαδάκη, Χριστόφορος Μαρίνος).
“Bring your own beamer”, Kunsthalle Athena, Athens, (επιμέλεια: Angelo Plessas).
“Art Basel,Miami Beach”, με τη Γκαλερί Ελένη Κορωναίου, Αθήνα.
2009
“Αrt Athina”, με τη Γκαλερί Ελένη Κορωναίου, Αθήνα και τη Rodeo Gallery, Κωνσταντινούπολη.
“Liste 09”, με τη Rodeo Gallery, Βασιλεία, Ελβετία.
“PAINT-ID”, Mακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης τέχνης, (επιμέλεια: Σωτήριος Μπαχτσετζής).
“Διευρυμένες Οικολογίες”, Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, Αθήνα, (Επιμέλεια: Δάφνη Βιτάλη)
“Η Πρώτη Εικόνα”, Centre Régional d'Art Contemporain de Sète, Μακεδονικό Μουσείο Συγχρονης Τέχνης, (επιμέλεια Ντένης Ζαχαρόπουλος).
“10 Χρόνια Μετά”, Σπίτι της Κύπρου, (επιμέλεια: Λίνα Τσίκουτα).
2008
"Group show", Elastic Gallery, Malmo, Σουηδία.
"Τέχνης παλμοί", Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο, Αθήνα
“Liste 08”, με τη Rodeo Gallery, Βασιλεία, Ελβετία.
“We ‘ve seen it all”, Townhouse Gallery, Kάιρο, Αίγυπτος, (επιμέλεια: Οzge Ersoy).
“If Tomorrow Never Comes (…we can make it of the past)”, Rodeo Gallery, Κωνσταντινούπολη.
“Conceptual Obsession- Obsessive Conceptualism”, TinT Γκαλερί, Θεσσαλονίκη,
(επιμέλεια: Σωτήριος Μπαχτσετζής).
“Και Τώρα”, Κρατικο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, Μονή Λαζαριστών, Θεσσαλονίκη,
(επιμέλεια: Χριστίνα Πετρινού).
2007
"Re-Μap", Γκαλερί Ελένη Κορωναίου, Αθήνα.
“Αrt Athina, new arrivals”, με τη Rodeo Gallery, Αθήνα.
"This Then That", Rodeo Gallery, Κωνσταντινούπολη.
"Ποιός είναι εδώ", Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, Θεσσαλονίκη,
(επιμέλεια Ντένης Ζαχαρόπουλος).
"The harder you look", Γκαλερί Ελένη Κορωναίου, Αθήνα.