Μια σπάνια συνάντηση πάνω σε ξύλο, με πρώτη ύλη την αυγοτέμπερα: Πρόκειται για την αποτύπωση της μορφής του άρρωστου τότε Καβάφη από τον υπερρεαλιστή ζωγράφο και ποιητή Νίκο Εγγονόπουλο. Το πορτρέτο αυτό πουλήθηκε πριν από λίγες μέρες σε δημοπρασία του Οίκου Π. Βέργος στην τιμή των 88.500 ευρώ και σήμερα αποκαλύπτουμε τον ιδιοκτήτη.
Ηταν αναμφισβήτητα το έργο που εκτίναξε στα ύψη τον πυρετό της δημοπρασίας για να πουληθεί τελικά στην τιμή των 88.500 (με αρχική τιμή εκτίμησης μεταξύ 60.000 και 80.000 ευρώ). Το ευτυχές είναι ότι ο νέος ιδιοκτήτης δεν θα κλείσει το μοναδικής αξίας έργο σε κάποια ιδιωτική αίθουσα, αλλά θα το εντάξει στο Αρχείο Καβάφη. Ναι, αγοραστής είναι το Ιδρυμα Ωνάση το οποίο απέκτησε το Νοέμβριο συνολικά το αρχείο και σχεδιάζει ήδη μια πολυπρισματική σειρά δράσεων για τη διάσωση, διάδοση και επαναπροσέγγιση του έργου του μεγάλου Αλεξανδρινού. Είναι χαρακτηριστικό ότι η αγορά του αρχείου έγινε σε μια εποχή που ήταν πολλοί οι ενδιαφερόμενοι αγοραστές από το εξωτερικό – και κορυφαία εκπαιδευτικά ιδρύματα ανάμεσά τους. Το Αρχείο μένει λοιπόν στην Ελλάδα αλλά και εμπλουτίζεται.
Η μοναδική ιστορία του πίνακα
Το έργο του Νίκου Εγγονόπουλου, έχει διαστάσεις 30x40 εκατοστά. Εγραφε ο ίδιος ο Εγγονόπουλος στο «Καβάφης, ο Τέλειος»: «Κάποτε μου έδειξε ο γλύπτης Τόμπρος μια φωτογραφία που είχε πάρει στο νοσοκομείο του Ερυθρού Σταυρού μετά την εγχείρηση. Ήταν πολύ καταπονημένος αλλά είχε μια φλόγα μέσα του, αυτή τη θεϊκή φλόγα. Και αυτή τη φωτογραφία δεν ήθελα να την αφήσω έτσι και με τον πίνακα μου την καθάρισα. Ο Καβάφης ακόμη και στα γηρατειά του ήταν έφηβος, ωραίος, δε μπορούσε ποτέ να ήταν κουρασμένος.»
Ηταν το έτος 1948 όταν ο Εγγονόπουλος ζωγράφισε το πορτρέτο, με βάση τη φωτογραφία του 1932. Επηρεασμένος από καβαφική αναφορά στον «ένδοξό μας βυζαντινισμό» χρησιμοποιεί βυζαντινή τεχνοτροπία. Ακόμη και η χειρονομία του Καβάφη θυμίζει παραλλαγμένη κίνηση αγίων που ευλογούν. Στο ειλητό που κρατά ο άγγελος αναγράφονται οι δυο πρώτοι στίχοι του καβαφικού ποιήματος "Σοφιστής απερχόμενος εκ Συρίας": "Δόκιμε σοφιστή που απέρχεσαι εκ Συρίας/ και περί Αντιοχείας σκοπεύεις να συγγράψεις".
Φυσικά ο Εγγονόπουλος (φωτογραφία κάτω) δεν μένει πιστός στον βυζαντινό κώδικα. Μένει πιστός στην εσωτερική του διαρκή σχέση με τον Καβάφη, με το βλέμμα που ο ίδιος επιθυμεί όλος ο κόσμος να δει τον ποιητή: το πρόσωπο ζωντανεύει, τα μαλλιά πυκνώνουν και γίνονται ξανά μαύρα, τα χείλη γίνονται πιο σαρκώδη, ενώ το πράσινο φουλάρι δίνει κίνηση και ελπίδα στο τελικό αποτέλεσμα.
Η επιστροφή του Κ. Π. Καβάφη
Το Αρχείο Καβάφη, εμπλουτισμένο και με αυτό το σημαντικό έργο, βρίσκεται αυτή τη στιγμή σε μια φάση εντατικής έρευνας και οργάνωσης καθώς το Ιδρυμα Ωνάση σχεδιάζει μια σειρά δράσεων που θα επιτρέψουν στο κοινό να έχει άμεση πρόσβαση στο έργο και το υλικό από τη ζωή του Αλεξανδρινού ενώ ταυτόχρονα θα κινηθεί ένας κύκλος έρευνας και δημιουργίας που θα εκκινούν και πάλι από το έργο του Καβάφη. Το Αρχείο Καβάφη αποτελεί μοναδική περίπτωση στα ελληνικά γράμματα, αφού και ο ίδιος ο ποιητής είχε φροντίσει να οργανώσει με μοναδικό τρόπο τα ανυπολόγιστης αξίας χειρόγραφα αλλά και προσωπικά αντικείμενά του, έχοντας κατά νου τους μελλοντικούς ερευνητές του έργου του. Πιο συγκεκριμένα, το Αρχείο που απέκτησε το Ίδρυμα Ωνάση περιλαμβάνει: ποιήματα (πρωτότυπα, μεταφράσεις, σχόλια σε ποιήματα κ.λπ.), πεζά λογοτεχνικά και φιλολογικά κείμενα, ιδιωτικά κείμενα (αλληλογραφία, ημερολόγια, δημόσιος και κοινωνικός βίος κ.λπ.), το Αρχείο της Αλεξανδρινής Τέχνης (του περιοδικού που εξέδιδε ο ποιητής), καθώς και το Αρχείο Σεγκόπουλου (αρχειακά κατάλοιπα σχετικά με τον Καβάφη του κληρονόμου του, Αλέκου Σεγκόπουλου, και της συζύγου του, Ρίκας Σεγκοπούλου, πρώτης επιμελήτριας του αρχείου).
Το παλαιότερο δείγμα της συλλογής είναι μια επιστολή του Γεώργιου Καβάφη, θείου του ποιητή, χρονολογούμενη από το 1850, με την οποία στέλνει στην Αλεξάνδρεια τον πατέρα του Κωνσταντίνου για να διευθύνει την εκεί οικογενειακή επιχείρηση.
Στην κατοχή του Ιδρύματος Ωνάση περνά όλος ο πλούτος του αρχείου του ποιητή, το οποίο συνιστά το μεγαλύτερο κλειστό σύνολο αρχειακών τεκμηρίων για τον βίο και το έργο του. Το αρχείο που οργάνωσε ο ίδιος ο Καβάφης αποτελεί έργο ακριβολογίας και συνιστά κύριο μέσο αυτοπροσδιορισμού του. Το Αρχείο Καβάφη σήμερα περιλαμβάνει έντυπο και ψηφιοποιημένο υλικό, καθώς και ιστότοπους.
Στόχος του Ιδρύματος Ωνάση είναι να καταστήσει το Αρχείο σημείο αναφοράς για κάθε ενδιαφερόμενο. Επενδύοντας στην ψηφιακή του ανάπτυξη στοχεύει στην προσβασιμότητά του σε όλους, και όχι μόνο στον χώρο της επιστημονικής κοινότητας. Επίσης, το Ίδρυμα Ωνάση σκοπεύει να δώσει έμφαση στη διεθνή διάσταση του έργου του Κ. Π. Καβάφη.