Η τεράστια ιστορία του μυθικού ελληνικού εστιατορίου «της Φώφης» στο Βερολίνο ξεδιπλώνεται στο Μουσείο Αλεξ Μυλωνά [εικόνες]

Πρώτη φορά τόσες πολλές και μεγάλες -ζώσες και απούσες από τη ζωή- προσωπικότητες διεθνούς διαμετρήματος συναθροίζονται σε ένα μέρος της Αθήνας και δη σε ένα σπουδαίο μουσείο στο κέντρο της, το Μουσείο Αλεξ Μυλωνά-Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στην περιοχή του Ψυρρή, όπου λαμβάνει και θα λαμβάνει χώρα μέχρι τις 3/11/2013 η έκθεση: «Το Βερολίνο της Φώφης Ακριθάκη», όπως αυτό [δηλ. Το Βερολίνο] παρέλασε και άφησε τα ανεξίτηλα αποτυπώματά του στα τραπέζια, στους τοίχους, ακόμη και στις... χαρτοπετσέτες του θρυλικού εστιατορίου «Εστιατόριον Fofi's», το οποίο άνοιξαν η ίδια και ο σύζυγός της, μεγάλος Ελληνας καλλιτέχνης, Αλέξης Ακριθάκης το 1969 στο Δυτικό τότε Βερολίνο.

(Η Φώφη Ακριθάκη με τον παγκοσμίου βεληνεκούς επιμελητή Ντένη Ζαχαρόπουλο)

Εκεί, στο Μουσείο Αλεξ Μυλωνά, μέσα από μία εξαιρετική έκθεση με ντοκουμέντα από τη λειτουργία του εστιατορίου (λόγου χάρη, το εξώφυλλο ενός μενού για δείπνο που είχε ετοιμαστεί για τον Αντι Γουόρχολ και είχε σχεδιαστεί από τον ίδιο τον πάπα της ποπ αρτ) και με έργα των Ακριθάκη, Κουνέλλη, Μίλερ, Γουίλσον, Ερνστ, καθώς και φωτογραφίες του εστιατορίου και τα διάσημα τραπεζομάντιλα που φέρουν πανω τους τη γραφή καλλιτεχνών, η Φώφη Ακριθάκη μας παραδίδει τη «δημόσια» και συνάμα «ιδιωτική» ιστορία του στεκιού που είναι την ίδια στιγμή και η δική της ιστορία.

Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Όπως αναφέρει το πλουσιότατο σε πληροφορίες άρθρο της Δήμητρας Ρουμπούλα στην εφημερίδα Έθνος επ' ευκαιρία της σημαντικής έκθεσης:

Το 1969 η Φώφη Ακριθάκη μαζί με το σύζυγό της Αλέξη Ακριθάκη φτάνουν στο Βερολίνο και έπειτα από μερικά χρόνια ανοίγουν το φημισμένο «Εστιατόριον Fofi's». Διακοσμημένο από τον ίδιο το δημιουργό Αλέξη Ακριθάκη, με πρωτότυπα φωτιστικά και τοίχους βαμμένους σε γκριζοπράσινους τόνους, αποτέλεσε πόλο έλξης και συνάντησης του καλλιτεχνικού και πνευματικού κόσμου του Βερολίνου.

Σε μια εποχή που το Βερολίνο προχωρούσε σε ολοκληρωτικές αλλαγές και ξαναέγραφε την ιστορία της Ευρώπης, στο bar της Φώφης συναντούνταν καλλιτέχνες όπως οι: Αντι Γουόρχολ, Ρίτσαρντ Χόλμπουρκ, Μπράιαν ντε Πάλμα, Γιάννης Κουνέλλης, Χένρι Μίλερ και Ρόμπερτ ντε Νίρο. Ο Ακριθάκης ήρθε τότε σε επαφή με τους πνευματικούς πυρήνες της εποχής και παρουσίασε εκθέσεις με μεγάλη ανταπόκριση από το βερολινέζικο κοινό.

«Το εστιατόριο υπήρξε στέκι καλλιτεχνών, με πολύ καλή μίξη ανθρώπων», μας αφηγείται. «Δεν υπήρχε ομοιογένεια. Μίξεις που πολλές φορές κατέληγαν σε έρωτες. Θυμάμαι που είχε έρθει ένας πελάτης και με φώναξε έξω και μου είπε: "Φώφη, περίμενε". Τον βλέπω να ανοίγει το πορτ μπαγκάζ του αυτοκινήτου του και να βγάζει μια κοπέλα που είχε φυγαδεύσει από το Ανατολικό Μπλοκ. Επειτα μπήκαν στο μαγαζί και άνοιξαν σαμπάνιες. Ερχόντουσαν ζωγράφοι, έβγαζαν τα καβαλέτα τους και ζωγράφιζαν. Τους αφήναμε, δεν μας πείραζε. Αυτούς τους ανθρώπους αναζητούσα να φιλοξενώ στο χώρο. Αν δεν είχαν χρήματα, τους κερνούσα. Η ατμόσφαιρα ήταν ευχάριστη, ο κόσμος περνούσε καλά και έφευγε με αναμνήσεις. Το εστιατόριο φιλοξενούσε διαφορετικές προσωπικότητες, επέτρεπε σε ξεχωριστά ταπεραμέντα να συνυπάρξουν. Αποτελούσε ένα ζυμωτήριο. Αλλωστε η ζωή φτιάχνει τόπους».

«Το εστιατόριο λειτουργούσε και ως σχολή. Γινόταν καλή εκπαίδευση στα παιδιά που ερχόντουσαν. Ακόμα και τώρα βρίσκω δικά μου παιδιά σε μαγαζιά του Βερολίνου. Το bar ήταν χώρος που έβρισκαν δουλειά και πολλοί Ελληνες. Θυμάμαι κάποτε ήταν ένα γκαρσόνι, και του λέω: "Θάνο, καθάρισε το τασάκι", και μου απαντάει: "Μα, κ. Φώφη, είναι μάταιο"» - και ένα χαμόγελο διαγράφεται στα χείλη της.

«Το Βερολίνο τότε διένυε μια περίεργη εποχή. Το τείχος, η σεξουαλική απελευθέρωση και όσα συνέβαιναν δημιουργούσαν μια άλλου είδους ατμόσφαιρα. Ηταν ένα νησί μέσα στην Ανατολική Γερμανία του Ψυχρού Πολέμου. Το Βερολίνο ήταν ένα ερείπιο. Αυτό που το κρατούσε ζωντανό ήταν οι άνθρωποί του».

«Σκεφτόμασταν τα τελευταία 2-3 χρόνια να κάνουμε αυτή την έκθεση. Δεν έχουμε πολλές φορές την ευκαιρία να προβάλλουμε έργα και ντοκουμέντα που αποτελούν την ιστορία μας. Είναι καθαρά έργα, με πρώτη αξία τον άνθρωπο που εμπλέκεται αλλά δεν διαπλέκεται. Είναι μια έκθεση πιο επίκαιρη από ποτέ».

Η ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΜΑΡΤΥΡΙΑ ΕΝΟΣ ΤΑΚΤΙΚΟΥ ΘΑΜΩΝΑ

Ο Διονύσης Καββαθάς, επίκουρος καθηγητής Φιλοσοφίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, γνωστός αρθρογράφος σε μεγάλες εφημερίδες, αλλά πάνω απ' όλα κοσμοπολίτης φιλόσοφος, πιστός στις διονυσιακές καταβολές που δηλώνει ευθαρσώς το μικρό του όνομα, υπήρξε επί μία εικοσαετία κάτοικος του δυτικού Βερολίνου και τακτικότατος θαμώνας του εστιατορίου, του οποίου την ιστορία «ανατέμνει» με την πλάγια πάντα ματιά που προσιδιάζει σε έναν άνθρωπο με βαθειά φιλοσοφική παιδεία σε σχετικό κείμενό του που είχε την ευγενή καλοσύνη να μας παραχωρήσει:

Η ετεροτοπία ονόματι Fofi's

Το όνομα Fofi's συνιστά τόσο την επωνυμία ενός εστιατορίου όσο και ένα κύριο όνομα. Υπήρξε για περίπου 20 χρόνια το όνομα ενός περιβόητου εστιατορίου στη καρδιά της πόλης του τέως Δυτικού Βερολίνου και ταυτόχρονα το όνομα της συντρόφου του επίσης περίφημου για το ανέμελο και ρέμπελο στυλ ζωής Έλληνα καλλιτέχνη Αλέξη Ακριθάκη. Το κύριο αυτό όνομα διαδόθηκε με τη ταχύτητα του φωτός εντός και εκτός των τειχών της άλλοτε διχασμένης πόλης, αποκτώντας θρυλικές διαστάσεις που μόνον αφηγήσεις του τύπου «χίλιες και μια νύχτες στο Εστιατόριο της Φώφης» θα μπορούσαν ίσως να αποτυπώσουν.

Πώς κατέστη κάτι τέτοιο εφικτό;

Ποιές ήταν οι πολιτικές, κοινωνικές αλλά και προσωπικές συνθήκες που συνέβαλαν στη δημιουργία, διατήρηση και μυθοποίηση ενός τέτοιου τόπου;

Ήταν απλώς το αποτέλεσμα του παροιμιώδους ελληνικού επιχειρηματικού δαιμονίου ή κάτι άλλο που ξεπερνούσε την αρχή του επιχειρείν με τη στενή χρηματο-οικονομική έννοια; Η μήπως ήταν η έξοδος ενός αυτοεξόριστου ζευγαριού από το πνιγηρό ελληνοχριστιανικό κλίμα της τραγελαφικής χούντας προς μια δημοκρατικότερη πολιτεία; Διέξοδος ανάλογη με εκείνη που οδήγησε τους αυστριακούς φίλους Μισέλ Βύρτλε και Όσβαλντ Βήνερ να εγκαταλείψουν το έκδηλο αντιδημοκρατικό κλίμα που δεν έλεγε να κοπάσει στη μεταπολεμική Βιέννη και να δημιουργήσουν στο Βερολίνο εστιατόρια όπως το Αχ Βαχ (σε συνεργασία με το ζεύγος Ακριθάκη) ή αργότερα το επίσης, κοσμοπολίτικο Paris Βar; Τόπους δηλαδή που λειτουργούσαν σαν "ακυβέρνητες πολιτείες" των Αυστριακών αυτεξόριστων και που τους έδιναν τη δυνατότητα να δοκιμάσουν άλλες μορφές ζωής;

Σίγουρα όλα αυτά έπαιξαν κάποιο ρόλο στη γέννηση του φαινομένου Fofi's, όμως δεν γνωρίζω αν επαρκούν για να ορίσουν και να εξηγήσουν ολοκληρωτικά αυτό που ακολούθησε. Άλλωστε, όπως συχνά συμβαίνει, η γενεσιουργός αιτία και η τελική εξέλιξη ενός πράγματος μπορούν να αποτελούν δυο τελείως διαφορετικά πράγματα. Ο αφηγητής θα πρέπει σίγουρα να συμπεριλάβει στις εξιστορήσεις του και τη περιρρέουσα ατμόσφαιρα που επικρατούσε στη πόλη του Βερολίνου μετά από τη δεκαετία του 60 έως και τη δεκαετία του '90, αν θέλει να ολοκληρώσει την εικόνα και το μετασχηματισμό του περιβόητου και εν τω μεταξύ ιστορικού εστιατορίου. Το λέω αυτό γιατί το εστιατόριο της Φώφης ήταν ένας τόπος που σαφώς σχετιζόταν με όλους τους άλλους τόπους (μουσεία, γκαλερί, μπαρ, εστιατόρια, κλαμπ, θέατρα, κ.α.) που υπήρχαν στη πόλη του Βερολίνου, αλλά πολλές φορές λειτουργούσε με τέτοιο τρόπο ώστε να αντιστρέφονται ή να επαναξιολογούνται εντός του οι σχέσεις που διατηρούσε με εκείνους.

Το Εστιατόριο της Φώφης δεν ύπήρξε ποτέ ένας ουτοπικός τόπος αλλά ένας πραγματικός και ενεργός χώρος, ο οποίος, ως μια μορφή «ετεροτοπίας», με την σημασία που έδωσε σε αυτή τη λέξη ο Γάλλος φιλόσοφος Μισέλ Φουκώ, ενώ βρισκόταν εντός της πόλης του Βερολίνου και ήταν γεωγραφικά εντοπίσιμος, ήταν ταυτόχρονα εντελώς διαφορετικός και ταυτόχρονα «εκτός». Ήταν σαν να εισερχόταν κανείς όχι τόσο σε ένα ιερό τέμενος αλλά σε καράβι που είναι έτοιμο να σαλπάρει για άλλα μέρη. Τόπος κλειστός στον εαυτό του και ταυτόχρονα ανοιχτός στο απροσδόκητο και το ανατρεπτικό. Γι αυτό φρόντιζε ο Αλέξης Ακριθάκης, ο οποίος δεν έχανε ευκαιρία για να καταργήσει τους κανόνες της αστικής ευπρέπειας που άρμοζαν σε αυτό το κοσμοπολίτικο εστιατόριο.

Ένα από τα χαρακτηριστικά αυτής της ετεροτοπίας είναι ότι μπορεί να φιλοξενεί πολλούς άλλους κοινωνικούς χώρους μέσα της (επιχειρηματικούς, καλλιτεχνικούς, λογοτεχνικούς, θεατρικούς, μόδας), οι οποίοι μπορούν κάλλιστα να είναι και ασύμβατοι μεταξύ τους. Για τη διασφάλιση της καλής λειτουργίας αυτής της ετεροτοπίας, η οικοδέσποινα Φώφη αγρυπνούσε καθημερινά.

[...]

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΘΕΣΗ

Εκθεση: Fofi's, Berlin

Μουσείο Αλεξ Μυλωνά - Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Πλ. Αγίων Ασωμάτων 5, Θησείο 10554 Αθήνα Τ : 210 3215717 F : 210 3215712 Ωρες λειτουργίας: Τετάρτη - Παρασκευή - Σάββατο: 11.00-19.00 Πέμπτη: 13.00-21.00 Κυριακή: 11.00-16.00 Δευτέρα & Τρίτη: Κλειστά.