Κάποτε, όχι πολύ παλιά, υπήρχε αυτό που γενικώς αποκαλείται «δύναμη του φαντασιακού». Βασικός, σχεδόν αποκλειστικός, τροφοδότης της ήταν το σύμπαν της λογοτεχνίας, το οποίο πλέον τείνει να αφανιστεί ολοσχερώς από την καθημερινή εμπειρία, συμπιεζόμενο κάτω από το βάρος ενός τεράστιου όγκου οπτικοακουστικών ερεθισμάτων, προερχόμενων από ψυχρές οθόνες που αναλαμβάνουν να «σκεφτούν» και να «απεικονίσουν» για λογαριασμό μας.
Κάποτε, όμως, δεν ήταν έτσι. Τα φώτα έκλειναν, τα σεντόνια σκέπαζαν τα σώματα και τα μάτια διψούσαν να βυθιστούν στις αριστουργηματικές σελίδες αισθησιασμού μιας τέχνης που μοιάζει να μην έχει πια θέση στον κόσμο μας.
Αυτά είναι πέντε από τα κορυφαία δείγματα κλασικής και όχι μόνο ερωτικής λογοτεχνίας που στοίχειωσαν κάποτε τις νύχτες της ανθρωπότητας:
-Δεκαήμερον του Βοκάκιου (μετάφραση: Κοσμάς Πολίτης, εκδ. Γράμματα, 1993)
Το "Δεκαήμερον" ξετυλίγεται στους λόφους του Φιέζολε, λίγο πιο έξω από τη Φλωρεντία, το σωτήριο έτος 1348. Δέκα νέοι, εφτά κορίτσια και τρία αγόρια, έχουν καταφύγει εκεί πάνω για να γλιτώσουν από την πανούκλα που μαστίζει την πόλη. Οι τολμηρές ιστορίες που διηγούνται -δέκα κάθε μέρα- δεν είναι μόνο ένα παιχνίδι που κερδίζει αναβολές από το θάνατο, όπως στο "Χίλιες και μία νύχτες". Είναι, κυρίως, ένας διαλεκτικός ύμνος στη ζωή, και όπως πρώτος επισήμανε ο Πετράρχης, μια εκπληκτική άσκηση ύφους, που έμελλε να γίνει σημείο αναφοράς για την ιταλική λογοτεχνία ως τον δέκατο όγδοο αιώνα.
"[...] Κι αυτός ο ίδιος, για να γίνει αρεστός στις κυρίες, έγραψε μυθιστορήματα, και ξαναφτιάχνοντας το μυθιστόρημα του Φλώρου και της Μπανκαφλώρας, αναζήτησε στα ηρωικά και αρχαϊκά χρόνια των ελληνικών παραδόσεων ένα περιβάλλον πιο ταιριαστό με τις κλασικές του μελέτες. Όμως τα διηγήματα έπρεπε να γίνονται πιο λαϊκά και πιο ευχάριστα , για να ταιριάζουν πιο πολύ στην εποχή και στις συνήθειες. Και γι' αυτό στολίζονται ή επινοούνται διηγήματα κάθε λογής, σοβαρά και κωμικά, ηθικά και ανήθικα, ποικίλα και ομορφοφτιαγμένα από τους διηγηματογράφους, ανάλογα με τα γούστα του ακροατηρίου. Το διήγημα ήταν λοιπόν ένα ζωντανό λογοτεχνικό είδος στην εξουσία της φαντασίας, και σαν υλικό χυδαίο κι ελαφρό, παραμελήθηκε από τους καλλιεργημένους ανθρώπους. [...]
Μ' αυτό τον χυδαίο κι ελαφρό κόσμο ανακατεύτηκε ο Βοκάκιος, όχι με άλλο σκοπό παρά για να περιγράψει διασκεδαστικά πράγματα και να ευχαριστήσει την κυρία που του είχε δώσει την εντολή. Μάζεψε λοιπόν όλο αυτό το άμορφο και χοντροκομμένο υλικό που το μεταχειρίζονταν άνθρωποι μη λόγιοι, κι έφτιαξε μ' αυτό τον αρμονικό κόσμο της τέχνης.
Σοφές κι εντυπωσιακές έρευνες έγιναν στις πηγές απ' τις οποίες ο Βοκάκιος άντλησε τα διηγήματά του. Και πολλοί πιστεύουν πως έχασε κάτι από τη δόξα του, όταν αποδείχτηκε πως τα περισσότερα διηγήματά του δεν ήταν δική του επινόηση, θαρρείς και η αξία του καλλιτέχνη στηρίζεται περισσότερο στην επινόηση παρά στο φορμάρισμα του υλικού. Είναι γεγονός ότι το υλικό, τόσο στην "Κωμωδία" και στο "Canzoniere", όσο και στο "Δεκαήμερο", δεν ήταν δημιούργημα ενός ανθρώπου, αλλά αποτέλεσμα ομαδικής κατεργασίας που πέρασε από διάφορες μορφές ώσπου το πνεύμα να το αποκρυσταλλώσει και να το κάνει αιώνιο.
Υπήρχαν σε όλους τους λατινικούς λαούς διηγήματα με διάφορα ονόματα, αλλά δεν υπήρχαν ούτε το διήγημα ούτε ο διηγηματογράφος που θα μπορούσε να ενώσει τις χωριστές διηγήσεις και να τις δέσει σ' έναν οργανικό κόσμο. Αυτό το δέσιμο το δημιούργησε ο Βοκάκιος.
-Μέγας Ανατολικός του Ανδρέα Εμπειρίκου (εκδ. Άγρα)
Ο Μέγας Ανατολικός είναι το έργο ζωής του ποιητή. Άρχισε να γράφεται το 1945 και ολοκληρώθηκε ύστερα από ενδιάμεσες φάσεις το 1970. Το μυθιστόρημα αποτελείται από 100 κεφάλαια, που συγκροτούν πέντε μέρη, και κυκλοφορεί σε οκτώ τόμους. Πρόκειται για το μεγαλύτερο και τολμηρότερο μυθιστόρημα της ελληνικής γλώσσας.
Το θέμα του μυθιστορήματος είναι το παρθενικό ταξίδι του υπερωκεανείου "Μέγας Ανατολικός" από την Αγγλία στην Αμερική, τον Μάιο του 1867.
Επιβάτες πάσης τάξεως και επαγγέλματος και πλήρωμα διαπλέουν τον Ατλαντικό μέσα στην ηδονική Κιβωτό, απολαμβάνοντας όλες τις μορφές του έρωτα άνευ ορίων και άνευ όρων. Επηρεασμένοι από έναν πρωτογενή ερωτισμό που ελκύει το ίδιο το υπερωκεάνειο, ζουν, κατά τον δεκαήμερο πλου, την απόλυτη ελευθερία και ηδονή για να καταλήξουν σε μια ανώτατη μορφή αθωότητας και ευτυχίας.
Ο Οδυσσέας Ελύτης γράφει για τον "Μεγάλο Ανατολικό" ότι η απώτερη αξία του δεν βρίσκεται στα περιγραφόμενα, "βρίσκεται στην παναγαθοσύνη του ποιητή που διαχέεται πάνω στους χαρακτήρες και στις πράξεις των πλέον διαφορετικών τύπων του έργου, πρωταγωνιστών ή κομπάρσων, και αναεκπέμπεται αδιάκοπα στον αναγνώστη σαν ένα είδος ευλογίας. [...] Ο Μέγας Ανατολικός ναυπηγήθηκε με τα υλικά του ψυχαναλυτή στις δεξαμενές ενός οραματιστή και προφήτη".
-Αφροδίτη με τη γούνα του Λεοπόλδου φον Ζάχερ-Μαζόχ (μετάφραση: Μυρτώ Ρήγου, εκδ. Πατάκη, 1997)
Ο Λέοπολντ Φον Ζάχερ-Μαζόχ όπως άλλωστε και ο Μαρκήσιος Ντε Σαντ πρόσθεσε στο λεξιλόγιό μας μια νέα λέξη: μαζοχισμός ή υποταγή μέσω της απόλαυσης του πόνου. "Η Αφροδίτη με τη γούνα" θεωρείται το κατ' εξοχήν λογοτεχνικό του έργο και φαντάζει τόσο αληθινό όσο και επιβλητικά απλό γιατί ο συγγραφέας του ταυτίζεται απόλυτα με τον Σεβερίν, τον άντρα που ερωτεύθηκε «θανάσιμα» τη Βάντα φον Ντουνάγεφ, και την ικέτευσε να τον κάνει σκλάβο της. Το πώς εκείνος ξύπνησε το επικίνδυνο πάθος της για εξουσία, πως παγιδεύτηκε στο μοιραίο συμβόλαιο υποταγής, πως υποτάχτηκε κάτω απ' το βάρβαρο μαστίγιό της και παραμερίστηκε όταν εκείνη δόθηκε σε κάποιον άλλον εραστή, αν και τον αγάπησε παράφορα, συνθέτει μια από τις πιο ασυνήθιστες ιστορίες που έχει να επιδείξει η λογοτεχνία. "Η Αφροδίτη με τη γούνα" είναι μια ειλικρινής και ανεπιτήδευτη παρουσίαση της σχέσης μεταξύ της ωμότητας και του έρωτα.
-Οι έντεκα χιλιάδες βέργες του Γκιγιώμ Απολινέρ (μετάφραση: Αύγουστος Κορτώ, εκδ. Εξάντας, 2005)
"Αν σας αγκάλιαζα σ' ένα κρεβάτι, είκοσι φορές θα σας αποδείκνυα το πάθος μου. Είθε οι έντεκα χιλιάδες παρθένοι, ή κι οι έντεκα χιλιάδες βέργες, αν λέω ψέματα, να με τιμωρήσουν αυστηρά!"
Αυτός είναι ο όρκος που δίνει ο Ρουμάνος πρίγκηπας Μονί Βιμπέσκου, οσποδάρος εξ αίματος, στην όμορφη Κωλοκωλίν απ' την Ωστοναγκώνα.
Ο ακόλαστος πρίγκηπας Βιμπέσκου ρίχνεται στην αναζήτηση της απόλαυσης και της ηδονής με οποιοδήποτε κόστος, παντού και πάντα, τόσο στα πεδία των μαχών όσο και στα μπορντέλα. Από τους διπλωματικούς κύκλους του Βουκουρεστίου μέχρι τα σαλόνια και τα φτηνά ξενοδοχεία του Παρισιού, από τη διάσχιση της ηπείρου με το Εξπρές Οριάν και το διορισμό του ως αξιωματικού του ρωσικού στρατού στον ρωσοϊαπωνικό πόλεμο μέχρι το Πορτ Άρθουρ και το στρατόπεδο αιχμαλώτων των Γιαπωνέζων, οι περιπέτειές του αποτελούν τον καμβά αυτής της σκανδαλιστικής και βλάσφημης αφήγησης που ξετυλίγει με απαράμιλλο χιούμορ η πένα του Απολινέρ.
-H φιλοσοφία στο μπουντουάρ του Μαρκήσιου ντε Σαντ (μετάφραση: Δημήτρης Χορόσκελης, εκδ. Καστανιώτη 1997)
Το εικονοκλαστικό έργο του Μαρκήσιου ντε Σαντ ανοίγει μαύρες τρύπες στο ψεύτικο φωτοστέφανο που σφετερίζεται το άτομο στην αστική κοινωνία. Φέρνοντας στην επιφάνεια τα αλληλοσυγκρουόμενα στοιχεία του ασυνείδητου, τάραξε με την "πορνογραφική" του επιφάνεια όλες τις κοινωνίες κι όλα τα καθεστώτα από την εποχή της Γαλλικής Επανάστασης ως τις μέρες μας.
Το "λογικό" μέγεθος και το σαρκαστικό χιούμορ που διανθίζει τις θεωρητικές αναλύσεις και τις τολμηρές σκηνές της "Φιλοσοφίας στο μπουντουάρ" κάνει το μυθιστόρημα αυτό το πιο ευανάγνωστο από τα έργα του "θείου" Μαρκήσιου. Σ' αυτό το σύγχρονο "Συμπόσιο", όπου το ρόλο της Διοτίμας παίζει ο φοβερός ακόλαστος και δεινός φιλόσοφος Ντολμανσέ, ένα νεαρό μέλος της γαλλικής αριστοκρατίας μόλις βγαλμένο από το παρθεναγωγείο μυείται στη θεωρία και την πράξη της ανατρεπτικής σαδικής κοσμοαντίληψης.
Τα λόγια περιττεύουν. Βουρ στην αναγνωστική πράξη...