Χαιρετίζω προσωπικά (αλλά εκπροσωπώντας ίσως και μια μεγάλη ομάδα «κυνηγών» χαμένου αρχειακού υλικού) την απόφαση του Κωνσταντίνου Ζούλα να μετατρέψει την ΕΡΤ2 σε πολιτιστικό κανάλι με πρωταγωνιστικό το πολύτιμο αρχειακό της υλικό που έχει διασωθεί.
Το άρθρο που ακολουθεί γράφτηκε πριν από το χαρμόσυνο νέο, η ΕΡΤ2 όμως ως αρχειακό κανάλι δεν αλλάζει κάτι στην πονεμένη ιστορία χιλιάδων οριστικά κατεστραμμένων εκπομπών της κρατικής τηλεόρασης.
Η προ βίντεο εποχή
Στα βάθη της ελληνικής ιστορίας και, πολύ περισσότερο, της ελληνικής μυθολογίας υπάρχουν θρύλοι και μύθοι χαμένων θησαυρών. Το αξίωμα της επίμονης αναζήτησης διεθνώς, κατασκεύασε και ανεξίτηλους ήρωες, σαν τον Ιντιάνα Τζόουνς. Το «κυνήγι θησαυρού» έγινε δημοφιλές ραδιοφωνικό παιχνίδι και το φόρματ το δωρίσαμε στο Πατρινό Καρναβάλι. Ερασιτέχνες και επαγγελματίες «κυνηγοί» ψάχνουν για χρυσό σε ολόκληρη τη χώρα έχοντας κατατρυπήσει ανεπιτυχώς τη μισή επικράτεια. Παγκοσμίως, το κυνήγι αυτό έγινε υποβρύχια ενασχόληση και απέδωσε θησαυρούς - ουκ ολίγους.
Στη χώρα μας, όμως, υπάρχει μια μυθολογία για τους χαμένους θησαυρούς της κρατικής τηλεόρασης: εν μέρει μύθος, σε μεγάλο όμως μέρος πραγματικότητα. Και, με την ευκαιρία ενός νέου κινήματος πολιτών που ψάχνουν για χαμένες τηλεοπτικές εκπομπές στο χάος χιλιάδων κασετών από προσωπικά αρχεία, είναι πρόσφορο το έδαφος για να λύσουμε τους γρίφους και, ίσως, να οδηγήσουμε τους κυνηγούς σε κάποια επισήμως χαμένα κεφάλαια της ελληνικής τηλεοπτικής ιστορίας.
Έζησα την ελληνική τηλεόραση πριν καν τη γέννησή της. Το 1967, όταν η Αθήνα είχε καμιά εκατοστή κεραίες και σε κάποια διαμερίσματα υπήρχε καμαρωτή μια ογκώδης τηλεόραση Uranya, η ΤΕΔ, Τηλεόραση Ενόπλων Δυνάμεων (αδερφάκι του ΚΡΣΕΔΕ, Κεντρικού Ραδιοφωνικού Σταθμού Ενόπλων Δυνάμεων) μονοπωλούσε το ενδιαφέρον με περιορισμένο περιεχόμενο προγράμματος, εγώ, με ένα κινηματογραφικό συνεργείο της ΤΕΔ, γύριζα κάθε μέρα σε φιλμ την εκπομπή «Στη Διασταύρωση Ρυθμού και Μελωδίας».
Στούντιο υποτυπώδες υπήρχε στα Τουρκοβούνια, σε ένα ερείπιο, κατάλοιπο στρατιωτικής μονάδας, όπου στεγαζόταν και ο ένας και μοναδικός πομπός. Το στούντιο είχε μία μόνο κάμερα κι αυτή χωρίς viewfinder και ο κάμεραμαν (πιστεύω ότι ήταν ο Γιώργος Φέξης) «σκόπευε» το πλάνο του, κοιτώντας το... μόνιτορ της ζωντανής μετάδοσης. Εκεί πάνω, μέσα από κακοτράχαλους και απρόσιτους χωματόδρομους, πήγα τη Ζωή Λάσκαρη... έγκυο, τον Γιώργο Ζαμπέτα ακόμη, και μια ομάδα πνευματιστών που μίλησε για... φαντάσματα.
Η «Διασταύρωση» εκείνου του καιρού ήταν η πρώτη (και για πολύ καιρό μοναδική) απόπειρα εικονοληψίας και, φυσικά, αποτύπωσης σε πανάκριβο φιλμ 35 mm του lifestyle και της μουσικής της εποχής. Γι' αυτό, ενώ αργότερα έγιναν και μετά «χάθηκαν» εκατοντάδες θαυμάσιες σειρές, η εκπομπή αυτή διασώθηκε χάρη στο φιλμ, που δεν σβηνόταν και δεν ξαναγραφόταν.
Πρόσφατα, με τις προσπάθειες της ΕΡΤ και της Διεύθυνσης Αρχείου, ξαναζωντανέψαμε το αρνητικό φιλμ των 50 ετών και το κάναμε υψηλής ευκρίνειας βίντεο. Η ιστορικά πρώτη ψυχαγωγική εκπομπή της ελληνικής τηλεόρασης σε 18 επεισόδια, διασώθηκε.
Και μετά; Και μετά;
Τα επόμενα κεφάλαια της τηλεοπτικής μας ιστορίας είναι λίγο δυσνόητα για τους τεχνολογικά ακατάρτιστους, δηλαδή σχεδόν όλους. Η ΤΕΔ εξελίχθηκε σε ΥΕΝΕΔ, το πρώτο εμπορικό και δημοφιλές κανάλι, το ΕΙΡ έγινε ΕΙΡΤ και ακολούθησε με περιορισμένο πρόγραμμα - και οι κεραίες (που τις μετρούσαμε κάθε μέρα από την ταράτσα, ως ένα πρωτόγονο είδος μέτρησης τηλεθέασης) έγιναν πλήθος. Το πρόγραμμα της ΤΕΔ έβγαινε για πολύ καιρό από ένα μικρό στούντιο με δυο φτηνές vidicon κάμερες, ζωντανό. Ούτε κουβέντα για ένα video recorder που θα αποτύπωνε, μαγνητικά, σε ταινία, όσα εκπέμπονταν live. Και ήταν παράλογα πολλά αυτά, από μουσικά προγράμματα (του Κώστα Βενετσάνου) σε ειδήσεις και από το πρώτο τηλεπαιχνίδι (L’ Oreal Tele, αργότερα Bingo) σε εκπομπή αισθητικής και μακιγιάζ. Όλα live, όλα χαμένα επειδή, αν δεν ήταν κινηματογραφημένα, ποτέ δεν αποτυπώθηκαν.
Κάποια στιγμή, κυρίως για να αποδεσμευτώ από την υποχρέωση του live, αγόρασα το πρώτο video, ένα SonyHelical Scan μισής ίντσας, οικιακής χρήσης και ακατάλληλο για εκπομπή, που όμως έκανε μια χαρά τη δουλειά του έστω και με εμφανή (πρωτοφανή τότε) ελαττώματα εικόνας. Χάρη σε αυτό το μηχάνημα, έχουμε σήμερα κατά τύχη (ή συγκυρία!) διασωθέν, ακόμη και το πρώτο μεγάλο live σε εξωτερικό χώρο, δηλαδή με 2,000 θεατές στο θέατρο «Ακροπόλ». Ούτε τότε δεν υπήρχε, επισήμως, βίντεο! Παράλογο, δεδομένου ότι το μεγάλο εκείνο live έγινε με ένα «δεύτερο χέρι» μεταχειρισμένο συνεργείο εξωτερικών μεταδόσεων που μόλις είχε αγοράσει η ΤΕΔ.
Βίντεο απέκτησε αργότερα η κρατική τηλεόραση, όταν η ΤΕΔ έγινε ΥΕΝΕΔ και δημιούργησε στη Μεσογείων στοιχειώδη στούντιος και το αμφιθέατρο, όπου αργότερα μαγνητοσκοπούσαμε τις προσφερόμενες** εκπομπές μας. Έκανα μια ακόμη αποτυχημένη απόπειρα να αποκτήσω ένα αξιοπρεπές βίντεο, αγοράζοντας από τον Αλέξη Μάρδα ένα μηχάνημα «επαγγελματικό», που όμως δεν λειτούργησε ποτέ!
** Δώστε σημασία στη λέξη «προσφερόμενες» γιατί παίζει δραματικό ρόλο στη μετέπειτα θλιβερή ιστορία «χαμένων εκπομπών».
Εμείς οι συνένοχοι
To status quo της συνεργασίας ιδιωτών παραγωγών με την κρατική τηλεόραση βασίστηκε στη λέξη «προσφερόμενες» για τις ιδιωτικές παραγωγές. Η κρατική τηλεόραση δεν άντεχε το υψηλό κόστος προγράμματος, καθιέρωσε λοιπόν το σύστημα συνεκμετάλλευσης της διαφήμισης από ιδιωτικές εταιρείες, με πρώτη την «Αστήρ TV» του Γιώργου Ράλλη και της διαφημιστικής του εταιρείας.
Το σύστημα δούλευε ως εξής: Εμείς (παραγωγοί) φτιάχναμε την εκπομπή. Ο ενδιάμεσος (Αστήρ) μας πλήρωνε το συμφωνημένο ποσό** και μετά «πούλαγε» τον διαφημιστικό χρόνο, δίνοντας ένα μέρος των εσόδων στην κρατική τηλεόραση.
** Το υπογραμμίζω, γιατί πριν καιρό, ως Ζαίος υπουργός, ο Τέρενς Κουίκ κατηγόρησε τη Φωτεινή Πιπιλή ότι «πληρωνόταν από την ΥΕΝΕΔ» ενσυνείδητα ψευδόμενος, αφού και ο ίδιος όπως και ο Κέκης, και ο Καρατζαφέρης και οι άλλοι ρεπόρτερ του «Σήμερα» πληρώνονταν με τα χρήματα που παίρναμε από την «Αστήρ» ή και άλλες παρόμοιες εταιρείες «ενδιάμεσων».
Ήρθε το βίντεο
Η μυθοπλασία γεννήθηκε με την άφιξη των πρώτων Ampex 2 ιντσών στην κρατική τηλεόραση. Βλέποντας καθαρά το μέλλον της παραγωγής, ένιωσα την ανάγκη ιδιωτικού στούντιο, και με μηχανήματα μεταχειρισμένα από το Λονδίνο, έφτιαξα το ΑΤΑ (Ανεξάρτητη Τηλεόραση Αθηνών) που πολύ αργότερα πέρασε (με τρόπο που αποτελεί μια ενδιαφέρουσα ιστορία) στην ιδιοκτησία του Γιώργου Ράλλη, συνεργάτη και συνεταίρου εκείνης της εποχής. Έψαξα πολύ για να βρω κάποιον μεγάλο κινηματογράφο και τον βρήκα, στην οδό Λένορμαν. Σκάψαμε όλοι (και όχι μεταφορικά) και τον «ισιώσαμε» (είχε κλίση το δάπεδο), ενώ μαζί με τον φίλο μου και φοβερό τεχνικό Κώστα Μπούρα πήγαμε στην Αγγλία για... ψώνια. Γυρίσαμε με μεταχειρισμένες κάμερες MarconiMK4 (η καλύτερη μαυρόασπρη της Μαρκόνι) και όλα τα απαραίτητα (σύνεργα, κονσόλες και εργαλεία) και στήσαμε το ATA (Ανεξάρτητη Τηλεόραση Αθηνών) Studio 1 (φιλοδοξούσα να κάνω και δεύτερο), που σύντομα πλημμύρισε όχι μόνο από τις δικές μου παραγωγές, αλλά από κάθε είδους, κάθε παραγωγού, κάθε καρυδιάς καρύδι.
Στο Studio ATA λειτούργησε και το πρώτο βίντεο RCA με ηλεκτρονικό μοντάζ!
Εμείς λοιπόν (οι παραγωγοί), αφού είχε έρθει επιτέλους το μαγικό βίντεο, την εκπομπή σε ταινία 2 ιντσών (μεγάλη και ασήκωτη, κάπου 13 κιλά) τη στέλναμε στο κανάλι, την έπαιζαν και την επομένη την παίρναμε πίσω. Δημιουργήθηκε λοιπόν το status quo της ιδιοκτησίας του copyright που ήταν αναμφισβήτητα του παραγωγού και όχι του ενδιάμεσου ή ακόμη και του καναλιού.
Συγκυρία ενόχων
Ο νούμερο ένα ένοχος για τις εκπομπές και τις σειρές που σβήστηκαν δεν ήταν ούτε η ΕΡΤ, ούτε η ΥΕΝΕΔ, αλλά... εμείς. Οι παραγωγοί. Μια ταινία 2 ιντσών μιας ώρας, τον καιρό εκείνο, κόστιζε τόσο που να μην την αντέχει ο προϋπολογισμός της εκπομπής. Την ταινία που παίρναμε πίσω, λοιπόν, την... ξαναγράφαμε, ανύποπτοι ότι διαγράφουμε την ιστορία. Μια ταινία την ξαναγράφαμε 4-5 φορές και μόνο όταν γινόταν ακατάλληλη πια για εγγραφή, μερικοί (όπως εγώ) την αποθηκεύαμε, άλλοι την πετούσαν ως άχρηστη για να μην πιάνει χώρο. Τούτο το modus operandi συνεχίστηκε για καιρό, έτσι που μια μακρόβια σειρά (π.χ. το «Λούνα Παρκ») να μην είχε διασωθεί παρά στο 1/5 των επεισοδίων του. Το γιατί δεν υπάρχει ούτε ένα επεισόδιο έρχεται στον δεύτερο ένοχο, πιο κάτω.
Όμως να ξεκαθαρίσουμε πως για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα (δεκαετία '70) κανένα επεισόδιο σειράς δεν έμεινε στην ΥΕΝΕΔ ή στην ΕΡΤ. Και εκατοντάδες επεισόδια ιστορικών σειρών όπως ο «Άγνωστος Πόλεμος» σβήστηκαν για να ξαναγραφούν νέα!
Αυτό απαντά και τις περί ΡΙΚ/Κύπρου απορίες «καλά, αφού τόσες σειρές παίχτηκαν στην Κύπρο, και το ΡΙΚ τις κατέστρεψε τις ταινίες;». Τα επεισόδια που παίζονταν στο ΡΙΚ επιστρέφονταν στην ΕΡΤ και από την ΕΡΤ στους παραγωγούς.
Το ΡΙΚ δεν κράτησε ποτέ αρχείο, αφού τότε το κόστος αντιγράφου ήταν και απαγορευτικό και εκτός δικαιωμάτων προβολής.
Η καταστροφική επιδρομή του ΠΑΣΟΚ
Κάποια στιγμή η ΕΡΤ άλλαξε το σύστημα «εκμετάλλευσης» και ενδιάμεσων και πλήρωνε πια το κόστος παραγωγής η ίδια, οπότε τα επεισόδια σειρών όπως «Γιούγκερμαν», «Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται» έμειναν στις αποθήκες της ΕΡΤ, περιμένοντας την τραγωδία διά χειρός ΠΑΣΟΚ που ήρθε με μορφή προσωπικής εντολής του τότε υπουργού (ενός τέως αστυνομικού συντάκτη ημερησίων εφημερίδων) Δημήτρη Μαρούδα.
Όπως αφηγείται την αποφράδα ημέρα ο αξέχαστος σκηνοθέτης Βασίλης Γεωργιάδης, ο Μαρούδας διέταξε τους τεχνικούς της ΕΡΤ να σβήσουν και να καταστρέψουν όλες τις προ ΠΑΣΟΚ εκπομπές «για να ξεκινήσει η ΕΡΤ με το κοντέρ μηδενισμένο». Από τη λαίλαπα καταστροφής που ακολούθησε διασώθηκε ο «Χριστός» του Γεωργιάδη, χάρη σε μερικά κρητικά παλικάρια που έκρυψαν συγκεκριμένα επεισόδια, αυτά που έχει η ΕΡΤ.
Στην πρώην ΥΕΝΕΔ (που, σύμφωνα με το RetroDB, «...με το πιο "λαϊκό" της προφίλ, υπήρξε επί σειρά ετών (ήδη από το 1969 μέχρι το 1982) το κανάλι με την υψηλότερη θεαματικότητα, τα δημοφιλέστερα τηλεοπτικά προγράμματα και τα περισσότερα διαφημιστικά μηνύματα) η καταστροφή του αρχείου έγινε χιονοστιβάδα, πολλαπλάσια από εκείνη της ΕΡΤ, μετά την αποστρατιωτικοποίηση του σταθμού το 1982 λόγω του μένους του ΠΑΣΟΚ προς το στρατιωτικό παρελθόν του καναλιού. Δεν έμεινε τίποτα όρθιο μπροστά στο ΠΑΣΟΚικό μίσος, για το οποίο τα υπολείμματα του κόμματος ποτέ δεν ζήτησαν συγγνώμη.
Στο τσουνάμι καταστροφών βρέθηκαν εκατοντάδες σειρές μυθοπλασίας:
Καταστράφηκαν όλα τα επεισόδια του «Γιούγκερμαν», ένα συναισθηματικό τραύμα που ο Γεωργιάδης το κουβαλούσε με πόνο στο υπόλοιπο της ζωής του. Εκεί βρίσκεται και η αρχή του μύθου «τα έσβησε η ΕΡΤ για να γράψει ποδόσφαιρο», που μπορεί να έχει αποχρώσεις αλήθειας, αλλά αυτό, αν έγινε, ήταν «με εντολή κυβέρνησης» και οι τεχνικοί, αντί να καταστρέφουν, χρησιμοποιούσαν τις ταινίες ξανά, με το ίδιο βέβαια οδυνηρό και απεχθές αποτέλεσμα.
Στη θλιβερή επέλαση του ΠΑΣΟΚ υπάγεται και η απώλεια σειρών και εκπομπών που, ενώ είχαν εγκριθεί από την παλιά διοίκηση και μάλιστα πολλές είχαν τελειώσει τα περισσότερα ή όλα τα επεισόδια, η νέα ΠΑΣΟΚική διοίκηση της ΕΡΤ τα «απέρριψε» και δεν τα μετέδωσε, ακυρώνοντας όλες τις αντίστοιχες συμβάσεις. Υπάρχουν τα πρώτα «άπαιχτα» επεισόδια των «κομμένων» σειρών αυτών του 1981 στο αρχείο της ΕΡΤ. Εδώ να σταθούμε στην ανεκτίμητη αξία σειρών που κατέστρεψε η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ: Ήταν θαυμάσια δείγματα κλασικής τηλεόρασης, ανυπέρβλητη δουλειά σημαντικών σκηνοθετών και ηθοποιών, που πολλά απ’ αυτά θα στέκονταν και σήμερα άνετα στο πρόγραμμα της ΕΡΤ, αφού προηγουμένως είχαν διδαχθεί στα Πανεπιστήμια, σαν μοναδικά πρότυπα κινηματογραφικής γραφής, αισθητικής, ερμηνείας και αφήγησης.
Από μια θλιβερή συγκυρία, δε, ενώ αριστουργήματα σε βίντεο χάθηκαν, ένα μεγάλο μέρος ευτελών ελληνικών ταινιών, χάρη στο φιλμ, επέζησε, έγινε high definition και με το άλλοθι «παλιό ελληνικό σινεμά» (κοντά στα χλωρά!) παίζεται με βουλιμική αφθονία στα κανάλια.
Ένοχοι και πολλοί ιδιώτες
Για την απώλεια τόσο σημαντικής τηλεοπτικής ιστορίας έχουμε, λοιπόν, μέχρι εδώ δύο βασικούς ενόχους: Το κόστος της ταινίας 2 ιντσών και το ΠΑΣΟΚ. Μοιραία, όμως, υπάρχει και τρίτος ένοχος. Πολλοί ιδιώτες παραγωγοί που είχαν στην ιδιοκτησία τους αρκετές ταινίες 2 ιντσών, λόγω όγκου, βάρους και (κατά τη λανθασμένη εκτίμησή τους) ήταν πια άχρηστες, πέταξαν ή κατέστρεψαν αυτές τις ταινίες, με μερικές εξαιρέσεις που εγώ γνωρίζω, δηλαδή τη δική μου (κράτησα όλες εκείνες τις ταινίες που δεν μπορούσαν να ξαναγραφούν, ή τα σημαντικά, όπως την «Απαγωγή του Κράιπε». Και του Δημήτρη Ποντίκα, που έχει ακόμη όλα τα επεισόδια της «Γυφτοπούλας» και άλλων σειρών του.
Δυστύχημα χαρακτηρίζω την περίπτωση ΑΤΑ, που ο ιδιοκτήτης για να ξεφορτωθούν τον τεράστιο όγκο ταινιών τις έθαψαν και τις τσιμέντωσαν. Έγκλημα; Ναι, άγνοιας και ασέβειας. Ο βετεράνος σκηνοθέτης Βασίλης Βλαχοδημητρόπουλος, που ήταν παρών στο «έγκλημα,» θυμάται:
«Στο στούντιο, στα Βριλήσσια, δυο δωμάτια που τα χρειαζόταν η παραγωγή για να στεγάσει υπαλλήλους, ήταν γεμάτα από ταινίες 2 ιντσών. Γεμάτα, όμως (φαίνεται και στη φωτογραφία), μιλάμε για εκατοντάδες ταινίες, εκατοντάδες επεισόδια σειρών. Ήρθε ο Γιώργος Ράλλης και έδωσε εντολή να αδειάσουν τα δωμάτια. Στο μεγάλο στούντιο υπήρχε ένα είδος καταπακτής, εκεί πέταξαν όλες εκείνες τις ταινίες, τις μπάζωσαν και έριξαν από πάνω τσιμέντο. Ήταν σαν να έβλεπα να θάβονται ζωντανοί άνθρωποι, φίλε μου».
Το έγκλημα αυτό δεν ήταν το μόνο. Εκατοντάδες ταινίες καταστράφηκαν χρόνια πριν, σε μια αποθήκη της ΕΡΤ που πλημμύρισε και κανείς επί μήνες δεν σκέφτηκε να την αδειάσει. Έχω καταγγελίες για δεκάδες επεισόδια εκπομπής σε φιλμ (της ΥΕΝΕΔ) που δωρίστηκαν σε παρουσιάστρια, από κάποιον υπάλληλο, ενώ ήταν έτοιμος να τα πετάξει στα σκουπίδια. Κληρονόμοι γνωστών παραγωγών «ξεφορτώθηκαν» τις ταινίες πολλών σειρών για να... κάνουν χώρο. Δεν είναι λίγα όμως και τα υλικά που κλάπηκαν και που ίσως παραμένουν απούλητα.
Μερικά μυστήρια εξαφάνισης παραμένουν ανεξήγητα, όπως ο θρύλος του αρνητικού από τη συναυλία των Ρόλινγκ Στόουνς το 1967. Όλες οι «άρβυλα» εξηγήσεις της εξαφάνισης δεν στηρίζονται τεχνικά. Και όσο για το περίφημο εξαφανισμένο φιλμ των Φόρμινξ που παίχτηκε στο ΕΙΡΤ, την Κυριακή 21 Σεπτεμβρίου του 1975 στις 22:00, επειδή τότε δεν υπήρχαν «οικιακά βίντεο», δεν θα μπορούσε κάποιος να το έχει «γράψει», και έτσι θεωρείται οριστικά χαμένο, αφού εξαφανίστηκε μυστηριωδώς και όλο το πρωτογενές υλικό (αρνητικό, ήχος κ.λπ.), καθώς και οποιαδήποτε κόπια του. Ιστορία θαμμένη κάπου ή οριστικά κατεστραμμένη;
Κάθε σπίτι και ένα βίντεο
Με την έλευση, στο τέλος των '70s, του οικιακού βίντεο (VHS, Betamax, Philips, Grundig) η χώρα απέκτησε μια στρατιά ολόκληρη από ακούσιους συλλέκτες. Έβαζαν την κασέτα στο JVC τους (ή στο Sanyo, το Sony) και έγραφαν αγαπημένες σειρές, ποδόσφαιρο, εορταστικά προγράμματα, όμως και εκείνοι έκαναν το ίδιο σφάλμα με παραγωγούς και κανάλια: Τις ίδιες κασέτες τις ξανάγραφαν. Ξανά και ξανά. Με αποτέλεσμα τώρα, αν σώζονται αυτά τα VHS κ.λπ., να έχουν αδιάφορο περιεχόμενο της δεκαετίας του ’80.
Εδώ μπαίνει και το πρόσφατο κίνημα πολιτών, του μη κερδοσκοπικού ΣΔΑΤΥ (Συνεργασία Διάσωσης Αρχειακού Τηλεοπτικού Υλικού) που αριθμεί ήδη 2.300 μέλη στο γκρουπ του Facebook. Δύο από τους βασικούς του πρωτεργάτες, που έχουν αναλώσει πολλά χρόνια στη συλλογή «αδέσποτου» υλικού σωσμένου από ιδιώτες, κυρίως σε VHS, ο Χρήστος Μαραμένος και ο Βερνάρδος Καραντινός. Ο δε Μαραμένος έχει στην «κηδεμονία» του σειρές από τα προσωπικά αρχεία πολλών γνωστών Ελλήνων, όπως π.χ. Ερρίκος Ανδρέου, Γιάννης Δαλιανίδης, Μαρία Αλιφέρη, Μαρία Τζομπανάκη, Γρηγόρης Βαλτινός, Γωγώ Ατζολετάκη, Γιάννης Μαρούδας (γιος Σούλας Πιερράκου,) Κώστας Λυχναράς, Χρήστος Οικονόμου, Άννα Καλουτά, Ρένα Παγκράτη, Μαρία Ιωαννίδου (του Φρέντυ Γερμανού), Σοφία Φιλιππίδου, Σούλη Σαμπάχ, Μαίρη Ραζή, Νίκος Δαδινόπουλος, Δημήτρης Καλλιβωκάς, Αθηνά Ζαφόλια, Μιχάλης Δεσσύλας, Κώστας Παπαπέτρος, Πωλ Σκλάβος, Νέλλη Σακελλάρη, Διονύσης Σιμόπουλος, Γιώργος Θεοδοσιάδης, Κώστας Παναγιωτόπουλος, Γιώργος Δουατζής, Έλλη Πανούση, Ελένη Θεοφίλου, Λιάνα Πατέρα, Πάρις Κατσίβελος, Ερατώ Αγγελόπουλου.
Πόσοι ακόμη έχουν ιδιωτικά αρχεία από σειρές, κυρίως της δεκαετίας του ’80, που δεν έχει η ΕΡΤ;
Raiders of the lost videos
Τώρα, λοιπόν, η προσοχή του γκρουπ διάσωσης στρέφεται σε ιδιώτες που, κάπου στην αποθήκη, στο εξοχικό ή στη σοφίτα, έχουν κιβώτια με τα VHS ή Betamax που οι ίδιοι, ή οι γονείς τους, έγραφαν από την κρατική τηλεόραση στα τέλη του '70 και όλη την περίοδο του '80. Και η επιλογή των ακούσιων συλλεκτών που μπορεί κάτι πολύτιμο να έχουν επιβεβαιώνεται, για παράδειγμα, με τη διάσωση 39 επεισοδίων της σειράς του Νίκου Φώσκολου «Η κραυγή των Λύκων» (την οποία δεν έχει η ΕΡΤ) και πολλών άλλων επεισοδίων (αλλά όχι όλων) από εμβληματικές σειρές των '80s.
Την «ακούσια διάσωση» των '80s την οφείλουμε στην παντοκρατορία του VHS (και συναφών φορμάτ), όπου κάθε σπίτι είχε και ένα τουλάχιστον βίντεο τόσο για να βλέπει κασέτες της «επιδημίας» της εποχής (Video Club) ή να γράφει ζωντανά για να βλέπει αργότερα, μια φιλοσοφία που θησαύρισε εταιρείες σαν την Raks Petrakis και γέμισε τα ελληνικά σπίτια με κασέτες.
Υπήρξαν πολλοί που αποθήκευσαν τα παλιά τους VHS και τώρα καλούνται να τα επανεξετάσουν, με τη βοήθεια των τεχνικών του γκρουπ διάσωσης, το οποίο διαθέτει όλα τα παλιά φορμάτ video players.
Δημιουργοί (συγγραφείς, σκηνοθέτες, ηθοποιοί, σχεδιαστές, σκηνογράφοι, στυλίστες, μακιγιέρ, μουσικοί) μπορεί να είχαν «γράψει» τα επεισόδιά τους που παίζονταν, διασώζοντάς τα έτσι από τη μανία στρεβλών κυβερνήσεων και ανεύθυνων ιδιωτών.
Μη βαράτε την ΕΡΤ
Και η ΕΡΤ; Θύμα εν μέρει της φήμης ότι έσβησε όλες τις ιστορικές σειρές για να γράψει ποδόσφαιρο, έχει επιδοθεί τα τελευταία χρόνια σε έναν τεχνικό και οργανωτικό οργασμό.
Η Διεύθυνση Αρχείου της κρατικής τηλεόρασης έχει πια στη διάθεσή της πόρους και τεχνικά μέσα για να ψηφιοποιήσει χιλιάδες κασέτες, ταινίες 2 και 1 ιντσών, αλλά δυστυχώς όσα επέζησαν της κατάρας Μαρούδα/ΠΑΣΟΚ και ή ψηφιοποιήθηκαν ή θα ψηφιοποιηθούν, δεν έχουν την ιστορική και συναισθηματική αξία εκείνων που χάθηκαν.
Πάντως, η ΕΡΤ δεν είναι ανταγωνιστική των ιδιωτών Ιντιάνα, αντίθετα, όπως μπορώ προσωπικά να διαβεβαιώσω, και συμπαρίσταται και συνεργάζεται. Ο πρόεδρός της, Κωνσταντίνος Ζούλας, αλλά και ο διευθυντής Αρχείου, ο χαλκέντερος Βασίλης Αλεξόπουλος, εκτίμησαν την έρευνα του ΣΔΑΤΥ και αναμένουν αποτελέσματα/ευρήματα που ίσως σύντομα ποικίλλουν και το πρόγραμμα της νέας ΕΡΤ2.
Προς το παρόν, όλες οι ελπίδες των ερευνητών στρέφονται σε εκείνους τους ιδιώτες που δεν γνώριζαν αλλά μαθαίνουν σήμερα από το iefimerida, για πρώτη φορά, την πιθανή αξία των παλιών τους βιντεοκασετών και μπορούν να βρουν πληροφορίες στο:
Δεν παραλείπω να αναφέρω ότι από μικρότερης έκτασης συμπτώματα αδιαφορίας για το αρχείο υποφέρουν ίσως και τα ιδιωτικά κανάλια. Πρόσφατη περιπέτειά μου με τον ΑΝΤ1: η αναζήτηση δικού μου αρχειακού υλικού με οδήγησε από τον πρόεδρό του -στην τότε γενική διευθύντρια- στον τεχνικό διευθυντή, που, παρά την καλή του θέληση, βρήκε ότι όλο το αρχείο του ΑΝΤ1 είχε ανατεθεί σε ιδιωτική εταιρεία για ψηφιοποίηση και επειδή κάτι χάλασε στα οικονομικά τους, το αρχείο βρισκόταν χωρίς πρόσβαση κάπου στην Ευρώπη, ως όμηρος για την εξόφληση των υποχρεώσεων.
Ο αγώνας τώρα συνεχίζεται
Σαν μέλος της ομάδας που ήδη ξεκίνησε το κυνήγι των χαμένων βίντεο, κρίνοντας από τις αντιδράσεις και τα σχόλια χιλιάδων συναγωνιστών, μπορώ να διαγνώσω μια δυναμική νοσταλγίας και ένα κύμα προθέσεων που σκοπεύουμε να αξιοποιήσουμε για να διασωθούν, έστω και σε χαμηλή ποιότητα που θέλει επεμβάσεις ΑΙ, τα έργα άξιων δημιουργών που αποτελούν εθνικό θησαυρό. Κάτι που μόλις πρόσφατα αρχίσαμε να αντιλαμβανόμαστε, κι ας μην έχει αυτός ο εθνικός θησαυρός την ονομαστική αξία των Γλυπτών του Παρθενώνα.
Η δουλειά συγγραφέων, σκηνοθετών, ηθοποιών και τεχνικών κακοποιήθηκε και δολοφονήθηκε από πολιτικά καθάρματα, ανίδεους ιδιώτες, ανεύθυνες επιχειρήσεις.
Ο μόνος αθώος σε αυτό το πλέγμα είναι ο Έλληνας πολίτης που στερήθηκε τέτοια κληρονομιά και που, με έναν αλλόκοτο τρόπο, είναι και η τελευταία ελπίδα για την ανάκτηση, έστω και μερικών από τα χαμένα και κατεστραμμένα μιας παράλογης εποχής.
Δεν παύω να ελπίζω ότι η σημερινή, αρχειακή ΕΡΤ2, δημιουργήθηκε σε αναγνώριση των λαθών του παρελθόντος, σαν ένα είδος έμπρακτης «συγγνώμης», και θα αποτελέσει ένα μουσείο χαμένων εκπομπών, για να μπορούν οι νοσταλγοί αλλά και οι μελλοντικές γενιές να βλέπουν και να μαθαίνουν, να διαφυλάττουν τη δική τους εποχή.
Χάρη στη νέα αρχειακή ΕΡΤ2 οι ήδη ψηφιοποιημένες σειρές, σε καλή ανάλυση (αντί για τα υπάρχοντα αναρτημένα και τα πειρατικά) θα είναι πια προσβάσιμες για ψυχαγωγία, μελέτη και κίνητρο να μην επαναληφθεί η τραγωδία της καταστροφής.
«Ψύλλοι στ’ άχυρα» θα πει ο κλασικός απαισιόδοξος Έλληνας. Ίσως όμως, στον τομέα της επίμονης έρευνας, ένας και μόνο «ψύλλος» αν βρεθεί, ακυρώνει την κατά φαντασίαν παντοδυναμία του άχυρου.
