H σε εμφύλια κατάσταση Αμερική, που «δεν συγχώρεσε στον Ομπάμα ότι ήταν μαύρος», είναι έτοιμη να βγάλει ξανά πρόεδρο τον Τραμπ, ο οποίος θα προχωρήσει σε καταστολή και αλλαγή νομοθεσίας. Οι προοπτικές και οι συνθήκες αυτή τη στιγμή στις ΗΠΑ στη συζήτησή μας με τους καθηγητές στο Columbia Στάθη Γουργουρή και Νένη Πανουργιά.
«Οι κοινωνίες μας είναι κακομαθημένες, οι άνθρωποι ασχολούνται μόνο με τα “παιχνίδια” τους, δεν ασχολούνται με τον εαυτό τους ως πολίτες και μέλη της κοινωνίας. Είναι μια φόρμα φτιαγμένη για τους δημαγωγούς που εκμεταλλεύονται αυτές τις καταστάσεις, τον Τραμπ, τη Λεπέν», μου λέει ο Στάθης Γουργουρής.
Είμαστε στη Λέρο, «το νησί που είναι όριο, όχι μόνο γεωγραφικά, αλλά ουσιαστικά», απέναντι σχεδόν από τα κτίρια-φαντάσματα που στέγαζαν το Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Λέρου, και ο πρωινός καφές μας έχει εξελιχθεί σε μια συζήτηση που σκάβει βαθιά για όσα πραγματικά μας κάνουν να πονάμε, όχι απλώς να φοβόμαστε.
Μαζί με τον καθηγητή Συγκριτικής Λογοτεχνίας και Κοινωνικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Columbia κάθεται απέναντί μου η σύζυγός του, Nένη Πανουργιά, υπεύθυνη του Προγράμματος Justice in Education και αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Τμήμα Εκπαίδευσης Φυλακών (Prison Education Program) στο Columbia. Και οι δύο, επί δεκαετίες διδάσκοντες σε κορυφαία πανεπιστήμια των ΗΠΑ και εσχάτως στο δημοκρατικό Columbia, στο Χάρλεμ, έχουν βιώσει από την πρώτη στιγμή τις περίφημες εξεγέρσεις στα αμερικανικά πανεπιστήμια, τους φοιτητικούς καταυλισμούς στις αυλές, την εισβολή των αστυνομικών.
Οι δημαγωγοί Λεπέν και Τραμπ βρίσκουν πρόσφορο έδαφος «στη βαθιά παρακμή των κοινωνιών, των δυτικών κοινωνιών. Είναι σαν να ζούμε ένα deja vu, σαν να πηγαίνουμε πίσω στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο», λέει ο κύριος Γουργουρής.
Μιλάμε περίπου δύο εβδομάδες πριν από το χθεσινοβραδινό ντιμπέιτ, το ισοπεδωτικό, κατ' αρχάς, για τις προσδοκίες μιας αξιόπιστης λύσης για την επόμενη μέρα στον Λευκό Οίκο, αλλά κυρίως για τον ίδιο τον Τζο Μπάιντεν. Και μπορεί σήμερα οι διαρροές από τις ΗΠΑ να αφορούν τις πιέσεις για να φύγει έστω και τώρα, στα μέσα του αγώνα από τη διεκδίκηση της προεδρίας ο Μπάιντεν, προς όφελος κάποιου νεότερου, όμως η πραγματικότητα για όσους ζουν στην Αμερική ήταν σαφής εξαρχής.
Τραμπ ή Μπάιντεν, θα ακολουθήσουν εξεγέρσεις
«Αν βγει ο Μπάιντεν, πράγμα που θεωρώ πλέον σχεδόν απίθανο», μου λέει ο Στάθης Γουργουρής, «τότε σύντομα θα παραιτηθεί για να αναλάβει η Κάμαλα Χάρις, έτσι ώστε τουλάχιστον να μην καταρρεύσουν οι θεσμοί».
Τόσο ο ίδιος όσο και η κυρία Πανουργιά δηλώνουν πεπεισμένοι ότι θα εκλεγεί ο Τραμπ. Κάτι που το χθεσινοβραδινό ντιμπέιτ το έκανε ακόμα πιο ξεκάθαρο.
«Κοιτάξτε, σε περίπτωση που εκλεγεί ο Μπάιντεν τότε θα έχουμε εξέγερση από τους υποστηρικτές του Τραμπ, ακόμα χειρότερη από αυτή που βιώσαμε στο Καπιτώλιο. Φοβάμαι ακόμα και για πυροβολισμούς σε όλη την Αμερική. Αν βγει ο Τραμπ, θα έχουμε και πάλι εξέγερση, αλλά χωρίς όπλα. Σε αυτή την περίπτωση ο Τραμπ θα κατεβάσει τον στρατό στον δρόμο για να την καταπνίξει».
Εικόνες φρικιαστικές... «Μα δεν το έχει κρύψει ο Τραμπ, το λέει ανοιχτά ότι θα το κάνει. Θα υπάρξει καταστολή από την πρώτη μέρα της προεδρίας του, ενώ θα πάρει υπό τον έλεγχό του τα υπουργεία Αμύνης, Δικαιοσύνης και Οικονομικών και θα καταργήσει τα μισά υπουργεία», προσθέτει η κυρία Πανουργιά.
Διαβάζω ότι θέλει και τον έλεγχο του FBI. Η εκδίκησή του για τον διασυρμό του θα είναι σκληρή. Και όμως, ο διασυρμός αυτός δεν ήταν αρκετός για να του κόψει τη φόρα. Το αντίθετο, μάλιστα.
Βιβλία απαγορεύονται με νόμο στις ΗΠΑ
Aν αυτή η προοπτική φέρνει αναγούλα σε εμάς, αναρωτιέμαι πώς είναι δυνατόν οι Αμερικανοί να θέλουν να τον ψηφίσουν.
«Η Αμερική βρίσκεται σε εμφύλια κατάσταση», μου λέει η κυρία Πανουργιά, και ντρέπομαι κάπως γιατί σκέφτομαι ως παρατηρήτρια, αγνοώντας το βίωμα.
«Υπάρχουν οι δύο ακτές, Νέα Υόρκη και Καλιφόρνια, στη μέση λίγες πόλεις. Και όλες οι άλλες εναντίον τους. Το ζήτημα είναι ταξικό, κοινωνικό, είναι θέμα μόρφωσης».
Μήπως η λέξη «εμφύλια» είναι κάπως έντονη; «Καίγονται βιβλία στην Αμερική. Απαγορεύονται βιβλία από τις δημόσιες βιβλιοθήκες και τα σχολεία. Ακόμα και παιδικά βιβλία ή κλασικά, όπως το “Όταν σκοτώνουν τα κοτσύφια”, της Χάρπερ Λι».
Το θρυλικό, βραβευμένο με Πούλιτζερ βιβλίο, που έγραψε η καλύτερη φίλη του Τρούμαν Καπότε, διαδραματίζεται στον αμερικανικό Νότο, σε επαρχιακή πόλη της Αλαμπάμα, στα χρόνια του οικονομικού κραχ και της Μεγάλης Ύφεσης. Φτώχεια, ρατσισμός, προκαταλήψεις διατρέχουν το βιβλίο.
«Παιδικά βιβλία που έχουν σχέση με ζητήματα ρατσισμού και κοινωνικών αδικιών αποσύρονται. Μάλιστα, η Φλόριντα πέρασε και ειδικό νόμο που αφορά συγκεκριμένα βιβλία» λέει ο κύριος Γουργουρής.
Ακούω για τον ρατσισμό και σκέφτομαι ότι τελικά ο Ομπάμα ήταν ένα διάλειμμα. Ήταν πραγματικά;
«Όταν εξελέγη, για πρώτη φορά στην ιστορία είδαμε σκίτσα πολιτικού με κρεμάλα πλάι. Πρώτη φορά εκδηλώθηκε τόσο μίσος στον δημόσιο χώρο. Δεν του συγχώρεσαν ποτέ το γεγονός ότι ήταν μαύρος. Ο ρατσισμός είναι πολύ βαθύς στις ΗΠΑ» λέει η κυρία Πανουργιά.
Συγκρούσεις μέσα στα πανεπιστήμια
Καταστολή της γνώσης, έλεγχος των μίντια, των πανεπιστημίων. «Θα δείτε τι θα γίνει με τον μιντιακό έλεγχο, τις παρεμβάσεις στο ανώτατο δικαστήριο και στα πανεπιστήμια» προσθέτει.
Μου λένε ότι στο Columbia ήδη αρχίζουν να στήνουν πάλι καταυλισμό και ότι από τον Αύγουστο θα κλιμακωθούν πάλι οι φοιτητικές αντιδράσεις. «Θα έχουμε κάθε μέρα συγκρούσεις με την αστυνομία μέσα στα πανεπιστήμια».
Χρειάζονται μικρές παύσεις σε αυτές τις συζητήσεις. Όχι σαν και αυτές που έκανε χθες ο παραζαλισμένος Μπάιντεν στο ντιμπέιτ, φυσικά. «Όσο χάλια και αν είναι, ο Μπάιντεν είναι η μόνη λύση» κόβει τη σιωπή η κυρία Πανουργιά. «Και μην ξεχνάμε ότι είναι τραυλός και δυσλεκτικός, συχνά η στάση του οφείλεται σε αυτό το γεγονός».
Με σοκάρει το γεγονός ότι σήμερα ο Τύπος στις ΗΠΑ -και όχι μόνο- στέκει τόσο στη φυσική του κατάσταση και στη ρητορική του δεινότητα κατά το ντιμπέιτ και όχι στα φρικτά ψέματα που απροκάλυπτα είπε ο Τραμπ. Φρικτά.
Αναζητώντας την έννοια του ανθρωπισμού, σήμερα
To γεγονός ότι αυτή η συζήτηση γίνεται στη Λέρο κάνει τις σκέψεις πιο διαυγείς με κάποιον τρόπο. Βρίσκονται εκεί για την πραγματοποίηση του δεύτερου Leros Humanism Conference, που διοργανώνουν για το Columbia. Eξερευνούν τις δυνατότητες του ανθρωπισμού, την ερώτηση τι είναι αυτό που μας κάνει ανθρώπους, ποια ευθύνη έχουμε απέναντι στους άλλους και στον κόσμο γύρω μας και πώς ο αποκλεισμός ανθρώπου από άνθρωπο είναι άκρως αντιανθρωπιστικός.
Η Λέρος, πανέμορφη, μικρή, μακριά από τουριστικά πλήθη, με μια ιστορία βαριά και διαρκώς παρούσα μέσα από τα αρχιτεκτονικά ερείπιά της, ήταν το κατάλληλο μέρος για να εγκαθιδρυθούν αυτά τα σεμινάρια. Φέτος, άνοιξαν με συζήτηση για το παλαιστινιακό ζήτημα, «δεν επιτρέπεται να το αγνοήσουμε».
Για παράδειγμα, η Alessandra Amin από την Παλαιστίνη, καθηγήτρια στο John Hopkins University, έκανε μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα παρουσίαση για την αισθητική του παλαιστινιακού αγώνα στις δεκαετίες του ’60 και του ’70. Παρουσίαση που έγινε για πρώτη φορά.
Συμμετέχουν ακαδημαϊκοί, ανθρωπολόγοι, καλλιτέχνες, ερευνητές από όλο τον κόσμο. «Μας ενδιαφέρει μια προσέγγιση στον ανθρωπισμό που δεν είναι μεταφυσική» διευκρινίζει ο κύριος Γουργουρής. «Δεν είναι ο κλασικός δυτικός αστικού χαρακτήρα ανθρωπισμός τόσο, όσο αυτός που έρχεται από άλλα μέρη του κόσμου. Και μέσα στα πλαίσια αυτού του νησιού».
Φεύγω με το βιβλίο της Νένης Πανουργιά στα χέρια. «ΛΕΡΟΣ - Η γραμματική του εγκλεισμού» (εκδόσεις Νεφέλη). Ένα ντοκουμέντο για την ιστορία του νησιού, των ανθρώπων του, του κατακερματισμένου από οβίδες εδάφους, των θαλασσών με τα συντρίμμια πολεμικών αεροσκαφών, με την έλευση ανθρώπων στα όρια για να θεραπευθούν.