Μπορεί η παρουσία του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν να μοιάζει… αιώνια, όμως αναπόφευκτα κάποια στιγμή θα έρθει το τέλος της κυριαρχίας του.
Το nationalinterest.org σε ένα άρθρο του Μάικλ Ρούμπιν προσπαθεί να αναλύσει τα προβλήματα που θα πρέπει να λύσει η Τουρκία στη μετα-Ερντογάν εποχή.
Προβλήματα πολλά και πολύπλοκα, όπως εξηγεί ο αναλυτής, ο οποίος φέρνει τον προβληματισμό του στο πώς θα αντιμετωπίσει η χώρα την κατάσταση αν στις εκλογές του 2023 ο ηγέτης της ηττηθεί.
«Μια μέρα ο Τούρκος ηγεμόνας δεν θα είναι τριγύρω. Εκείνη την ημέρα οι Τούρκοι θα έρθουν αντιμέτωποι με μία σειρά από πολύπλοκα προβλήματα. Το να φυλακιστεί μετά από μία δημοκρατική μετάβαση, φαντάζει δύσκολο. Το ίδιο και το ενδεχόμενο μια νέας απόπειρας πραξικοπήματος. Πιο πιθανό μοιάζει το σενάριο να πέσει από μία σφαίρα εντός πληρωμένου δολοφόνου ή να “φύγει” εξαιτίας επιπλοκών από τον καρκίνο στο παχύ έντερο (σ.σ.: είχε κάνει πέρυσι επέμβαση)», αναφέρει στην εισαγωγή του ο αναλυτής.
«Οπως και όποτε και να τελειώσει το καθεστώς του, το σίγουρο είναι ότι η κατάρρευση θα έρθει. Το ΑΚΡ θα χρειαστεί ένα με δύο χρόνια για να ξεπεράσει τον ηγέτη του. Με μοναδική εξαίρεση τον Κεμάλ Ατατούρκ, κανένα άλλο πολιτικό κόμμα δεν είχε έναν ηγέτη του βεληνεκούς του Ερντογάν και κανένα δεν επέζησε μετά την απώλειά του. Και το κόμμα ήδη διασπάται, γιατί ο Τούρκος πρόεδρος ρίχνει το βάρος στην οικογένεια αντί στο κόμμα», συνεχίζει ο αρθρογράφος.
Ποια προβλήματα καλείται να αντιμετωπίσει η Τουρκία μετά τον Ερντογάν
«Αυτό για το οποίο πρέπει να προετοιμαστούν οι Τούρκοι είναι πώς θα διορθώσουν τη ζημιά που έχει προκαλέσει ο Ερντογάν στη χώρα» σημειώνει ο αναλυτής, εξηγώντας:
«Κάποιες υποθέσεις είναι γνωστές, αλλά πολύ περισσότερες παραμένουν κρυμμένες πίσω από μια φούσκα σιωπής που εγκατέστησε ο Ερντογάν στα κάποτε δραστήρια ΜΜΕ της Τουρκίας. Είναι μαγική σκέψη να πιστεύει κανείς ότι ο θάνατος του Ερντογάν θα οδηγήσει την Τουρκία απλώς να επιστρέψει στο status quo ante. Εξάλλου, οι δύο δεκαετίες του Ερντογάν στην εξουσία τού επέτρεψαν να διαμορφώσει μια γενιά. Περισσότεροι από 30.000.000 Τούρκοι πέρασαν από το σχολείο μορφωμένοι από ένα πρόγραμμα σπουδών Ερντογάν. Αναμόρφωσε τη γραφειοκρατία και μετέτρεψε τον στρατό από προπύργιο της κοσμικότητας σε μηχανή του ισλαμισμού».
Τα ζητήματα που θα κληθεί να αντιμετωπίσει και για τα οποία θα πρέπει να βρει λύσεις ο τουρκικός λαός είναι τα εξής:
Απεξάρτηση από το κράτος Ερντογάν
Μία από τις πιο αμφιλεγόμενες κινήσεις της Τουρκίας μετά την εισβολή στο Ιράκ το 2003, ήταν η απόφαση να επιδιωχθεί η απο-Μπααθοποίηση. Το Κόμμα Μπάαθ ήταν ένα εργαλείο με το οποίο ο Σαντάμ Χουσεΐν προσπάθησε να ελέγξει την κοινωνία και να εξασφαλίσει την εξουσία του. Η πρόοδος μέσα από την αυστηρή ιεραρχία απαιτούσε δοκιμασίες αφοσίωσης και ηθικού συμβιβασμού, αν και τα οφέλη της πίστης θα μπορούσαν να είναι μεγάλα.
Κάθαρση της γραφειοκρατίας
Ακόμα κι αν μια κυβέρνηση μετά τον Ερντογάν δεν προβεί σε απο-Ερντογανισμό, το ερώτημα είναι πώς θα αντιστρέψει η επόμενη κυβέρνηση το αποτύπωμά του στη γραφειοκρατία και το εκπαιδευτικό σύστημα.
Πριν από τον Ερντογάν, η είσοδος στα κορυφαία πανεπιστήμια και η γραφειοκρατία της Τουρκίας ήταν μια αξιοκρατία βασισμένη στις βαθμολογίες των εξετάσεων.
Ο Ερντογάν δημιούργησε έναν “μηχανισμό” για να ωθήσει τους ισλαμιστές στην κορυφή και θα πρέπει να παλέψουν σκληρά για να διατηρήσουν τις θέσεις τους. Το ίδιο ισχύει και για τους εκπαιδευτικούς, καθώς είναι άγνωστο αν η επόμενη κυβέρνηση θα τους διατηρήσει στις θέσεις τους ή θα προσλαμβάνει κι άλλους για να «αναθρέψει μια θρησκευτική γενιά».
Απελευθέρωση των πολιτικών κρατουμένων
Αυτή τη στιγμή πάνω από 100.000 Τούρκοι πολίτες βρίσκονται στις φυλακές, κατηγορούμενοι για συμμετοχή, με οποιονδήποτε τρόπο, στην απόπειρα πραξικοπήματος του 2016. Πολλοί από τους κρατούμενους είναι υποστηρικτές του Γκιουλέν, ενώ άλλοι συνδέονται, κατά την τουρκική κυβέρνηση, με το PKK.
Ο Ερντογάν είχε βάλει στο στόχαστρο οποιονδήποτε μπορούσε να πάει κόντρα στον εθνοτικό και θρησκευτικό σοβινισμό του, ακόμη και άτομα με «εκπαίδευση του δυτικού πολιτισμού».
Αυτή τη περίοδο κάνει προσπάθειες να εξοντώσει τον πιο ισχυρό, όπως φαίνεται, αντίπαλό του στην πολιτική σκηνή της Τουρκίας, τον Εκρέμ Ιμάμογλου, καθώς αντιλαμβάνεται ότι σε ένα «καθαρό ντιμπέιτ» θα χάσει την υποστήριξη του κόσμου.
Το Σύνταγμα
Ο Ερντογάν ενίσχυσε την αυταρχική του δύναμη στο έθνος αλλάζοντας το σύνταγμα. Οι Τούρκοι πρέπει να αναρωτηθούν αν έχουν «χορτάσει» τη δικτατορία του και αν θέλουν να αποκαταστήσουν ένα σύστημα ελέγχων και ισορροπιών.
Αμέσως μετά τον θάνατο ή την αποπομπή του Ερντογάν, οι Τούρκοι θα χρειαστεί να αποφασίσουν για την τύχη του τρέχοντος Συντάγματός τους: ίσως να επιστρέψουν στο σύνταγμα του 1982, απουσία ορισμένων ή όλων των αναθεωρήσεων του 2017. Τουλάχιστον, θα μπορούσαν να τροποποιήσουν το σύνταγμά τους, προσθέτοντας όρια θητείας, για να εξασφαλίσουν ότι κανένας δικτάτορας δεν θα ακολουθήσει τον δρόμο που χάραξε ο Ερντογάν.
Οι συντάξεις
Ενα βασικό ερώτημα είναι η καταβολή των συντάξεων. Ο Ερντογάν έχει χρησιμοποιήσει τις συντάξεις για να «φτωχύνει» τους πολιτικούς αντιπάλους. Πολλοί στρατιωτικοί που υπηρέτησαν τη χώρα ζουν στη φτώχεια, οι γυναίκες και τα παιδιά τους ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας. Την ίδια ώρα ο Τούρκος πρόεδρος ανήγγειλε ότι θα καταργήσει το όριο ηλικίας συνταξιοδότησης.
Το ερώτημα μετά την απομάκρυνσή του από την προεδρία είναι αν θα κάνει το ίδιο μια τουρκική κυβέρνηση σε στελέχη του ΑΚΡ και σε εκείνους του τουρκικού Γενικού Επιτελείου που σήμερα υπηρετούν ένα πολιτικό κόμμα περισσότερο από τη χώρα τους. Και επίσης είναι ερωτηματικό αν η νέα κυβέρνηση θα αποκαταστήσει τις ακυρωμένες συντάξεις στο σύνολό τους και με τόκο.
Κατασχέσεις και αποκατάσταση
Ο Ερντογάν κατέστρεψε ζωές με πλαστά φορολογικά βάρη, ελέγχους και κυρώσεις σε χρεοκοπημένους πολιτικούς αντιπάλους ή τους ανάγκασε να πουλήσουν εταιρείες, περιουσιακά στοιχεία και μέσα ενημέρωσης.
Το ερώτημα είναι αν θα μείνουν αυτές οι κατασχέσεις ή αν οι επιχειρηματίες-θύματα του Ερντογάν και των κολλητών του θα ανακτήσουν την προηγούμενη περιουσία τους και σε τι χρόνο.
Ένα ζήτημα που ακόμη εγείρεται στο ζήτημα της κατάσχεσης, είναι αν θα γίνει το ίδιο με περιουσιακά στοιχεία του Ερντογάν, των μελών της οικογένειάς του και των επιχειρηματιών-εταίρων του. Το ενδεχόμενο αυτό μοιάζει να αποτελεί και ένα στοιχείο «δικαιοσύνης», ώστε να «αποκατασταθεί η τουρκική μεσαία τάξη, δεδομένου του τρόπου με τον οποίο ο Ερντογάν επιδίωξε να μονοπωλήσει βασικές βιομηχανίες όπως οι κατασκευές». Από την άλλη, ωστόσο, διαιωνίζει έναν κύκλο εκδίκησης που προϋπήρχε του Ερντογάν.
Ενα ακόμη σημαντικό ζήτημα που θα κληθεί να λύσει η νέα κυβέρνηση, θα είναι το ενδεχόμενο να πληρώσει μεγάλες αποζημιώσεις σε επιχειρηματίες, αλλά και ανθρώπους που κλείστηκαν άδικα στη φυλακή ή από τις οικογένειες θυμάτων που σκοτώθηκαν από την πολιτοφυλακή.
Ο τάφος του Ερντογάν
Εάν ο Ερντογάν πεθάνει στην εξουσία, η νέα τουρκική κυβέρνηση θα αντιμετωπίσει το ερώτημα πώς και πού θα τον θάψει. Ο Ατατούρκ και ο διάδοχός του, Ισμέτ Ινονού, αναπαύονται σε ένα μαυσωλείο στην καρδιά της Άγκυρας. Πολλοί άλλοι πρόεδροι και πρωθυπουργοί βρίσκονται θαμμένοι σε διάφορα νεκροταφεία στην Άγκυρα, την Κωνσταντινούπολη, ή την Προύσα. Ένα νέο καθεστώς μπορεί να αδιαφορήσει για τον τάφο του Ερντογάν και να προσπαθήσει να το μειώσει ως είδηση, ώστε να αποτρέψει το ενδεχόμενο να μετατραπεί σε τόπο προσκυνήματος.
Εξωτερική πολιτική
Ο Ερντογάν αναμόρφωσε ουσιαστικά την εξωτερική πολιτική της Τουρκίας, επαναπροσανατολίζοντας την Τουρκία μακριά από τις δημοκρατίες της Ευρώπης και περισσότερο προς τα απορριπτικά καθεστώτα της Μέσης Ανατολής και τις ρεβιζιονιστικές χώρες στη Νότια Αμερική και την Ευρασία. Συχνά, ο Ερντογάν υποκινεί τον αντιαμερικανισμό για να απευθυνθεί στις σκοτεινές δυνάμεις του τουρκικού συνωμοσιολογισμού και της ξενοφοβίας.
Θα χρειαστεί χρόνος προτού η διεθνής κοινότητα αγκαλιάσει ξανά την Τουρκία ως εταίρο και όχι ως παρία, αλλά μια νέα ηγεσία θα μπορούσε να σηματοδοτήσει μια απότομη ρήξη με τους «τραμπούκους» του Ερντογάν.
Όπως εκτιμά το άρθρο, ένας νέος ηγέτης μπορεί επίσης να ανατρέψει το άνοιγμα των Βαρωσίων και να πάψει να επιμένει σε λύση δύο κρατών για την Κύπρο. Οι ψευδείς θαλάσσιες διεκδικήσεις πρέπει να σταματήσουν, όπως και οι υπερπτήσεις και οι ρεβανσιστικές αξιώσεις σε γειτονικά κρατικά εδάφη.
Ώρα για προγραμματισμό
Ο Ερντογάν είναι ο πιο συνεπής ηγέτης της Τουρκίας σε διάρκεια μετά τον Ατατούρκ, αλλά η ημέρα του απολογισμού του πλησιάζει. Ενώ ο Ερντογάν μπορεί να κάνει τους Τούρκους να παρασυρθούν, οι Τούρκοι δεν θα υποταχθούν πια σε δεκαετίες περαιτέρω δικτατορίας, όπως οι Ιρανοί, που σήμερα διαδηλώνουν στους δρόμους ενάντια σε παρόμοια καταστολή που αντιμετωπίζουν.
Αντί να προσπαθήσει να ξεπεράσει τον Ερντογάν όσον αφορά την ξενοφοβία, την παράνοια και το παράπονο, το μέλλον της Τουρκίας εξαρτάται από την προθυμία των Τούρκων από όλο το φάσμα να πουν «αρκετά» και να στραφούν στο έργο της επαναφοράς της χώρας στη δημοκρατική της πορεία.
Η ώρα του σχεδιασμού είναι τώρα, γιατί η αλλαγή μπορεί να έρθει νωρίτερα από ό,τι περιμένουν οι περισσότεροι Τούρκοι.