Με τη συμπλήρωση πέντε χρόνων από την υπογραφή της συμφωνίας ΕΕ – Τουρκίας για το προσφυγικό και προκειμένου οι τουρκικές Αρχές να συνεχίσουν να φρενάρουν τη ροή μεταναστών προς την Ευρώπη ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν ζητά τώρα αναδιαπραγμάτευση του ντιλ αξιώνοντας περισσότερα χρήματα κι άλλες παραχωρήσεις από τις Βρυξέλλες.
Η Κομισιόν διεμήνυσε διά στόματος του Ύπατου Εκπροσώπου της ΕΕ Ζοζέπ Μπορέλ, ότι η συμφωνία παραμένει σε ισχύ, ότι «πρέπει να συνεχίσει να εφαρμόζεται και πρέπει να είναι το πλαίσιο-κλειδί για τη συνεργασία και τη μετανάστευση». Σημειώνει δε ότι «παρά τις προκλήσεις» η συμφωνία απέφερε ορατούς καρπούς, όπως η βελτίωση της κατάστασης των προσφύγων και μεταναστών στην Τουρκία και η σημαντική μείωση των επικίνδυνων ταξιδιών προς την ΕΕ. Ο Μπορέλ ανέφερε ακόμη ότι η συμφωνία πρέπει να ληφθεί υπόψη στη συζήτηση για τη σχέση ΕΕ-Τουρκίας που θα γίνει στη Σύνοδο Κορυφής στις 25-26 Μαρτίου και ότι θα «είναι μέρος της μελλοντικής σχέσης της ΕΕ με την Τουρκία».
Τι ζητά ο Ερντογάν
Αλλά ο Τούρκος πρόεδρος απαιτεί από την ΕΕ για μια ανανέωση της συμφωνίας σε πρώτη φάση μια αύξηση της οικονομικής και υλικοτεχνικής υποστήριξης της χώρας του στο μεταναστευτικό, όχι μόνον για την φροντίδα των μεταναστών, αλλά και για τη μετεγκατάσταση Σύρων προσφύγων στα κατεχόμενα από την Τουρκία βόρεια εδάφη της χώρας. Υπολογίζεται ότι περίπου 3,7 εκατ. Σύριοι πρόσφυγες ζουν στη γειτονική χώρα. «Πρέπει να ξανασκεφτούμε στο σύνολό της τη συμφωνία του 2016», είπε ο υφυπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας Φαρούκ Καϊμακτσί ζητώντας να υλοποιηθούν τα υπεσχημένα, αλλά και περισσότερα χρήματα.
Η Τουρκία είχε δεσμευτεί στο πλαίσιο της συμφωνίας του 2016 να υποδεχθεί πίσω όλους τους πρόσφυγες που είχαν καταφθάσει στα ελληνικά νησιά κι η ΕΕ από την πλευρά της υποσχέθηκε ως αντάλλαγμα έξι δισ. ευρώ, διαπραγματεύσεις για μια κατάργηση της βίζας για τους Τούρκους πολίτες καθώς και επέκταση της τελωνειακής ένωσης. Ο μηχανισμός που προέβλεπε η συμφωνία έμοιαζε απλός. Γρήγορος έλεγχος από τις ελληνικές αρχές πρόσβασης στη διαδικασία παροχής ασύλου των νεοεισερχομένων και σε αρνητική περίπτωση επαναπροώθηση στην Τουρκία. Για κάθε επαναπροώθηση, η ΕΕ δεσμεύτηκε να δέχεται έναν Σύρο αιτούντα άσυλο στην Τουρκία. Η συμφωνία προέβλεπε και την καταβολή 6 δις ευρώ στην Τουρκία για την στήριξη όσων Σύρων, γύρω στα 4 εκατομμύρια, ζήτησαν τότε καταφύγιο στη χώρα. Επικριτές έκαναν λόγο για εκποίηση των ανθρωπιστικών αξιών και την ανάθεση υπεργολαβικά της ευρωπαϊκής πολιτικής ασύλου σε έναν πρόεδρο που κυβερνά αυταρχικά, τον πρόεδρο Ερντογάν. Αλλά η Άνγκελα Μέρκελ - η πολιτική κινητήρια δύναμη πίσω από τη συμφωνία- υποστήριξε το ντιλ στην γερμανική Βουλή λέγοντας μεταξύ άλλων ότι «αποτελεί πρότυπο και για άλλες τέτοιες συμφωνίες με την Αίγυπτο, τη Λιβύη, την Τυνησία και όπου χρειαστεί».
Κριτική για τη συμφωνία ΕΕ – Τουρκίας
Συμφωνίες με μεσογειακές χώρες δεν έγιναν στην πραγματικότητα. Σε ένα σημείο όμως φαίνεται ότι το ντιλ με την Τουρκία λειτούργησε και λειτουργεί. Το 2020 ο αριθμός των προσφύγων, που έφτασαν στην Ελλάδα, μειώθηκε στους 15.000 περίπου. «Αυτό είναι απότοκο της συμφωνίας» υποστηρίζει ο Γκέραλντ Κνάους, ερευνητής σε θέματα μετανάστευσης, που έδωσε την ιδέα για τη συμφωνία στη DW. «Πέρυσι το 90% των Σύρων που επί χρόνια ζουν στην Τουρκία ως πρόσφυγες, παρέμειναν στη χώρα. Από το 2014 η Τουρκία είναι η χώρα με τους περισσότερους πρόσφυγες, δέχθηκε τριπλάσιους Σύρους από ότι ολόκληρη η ΕΕ « υπενθυμίζει ο Κνάους. «Κι αυτό σημαίνει πρακτικά ότι και πέρυσι χάρη στην υποστήριξη της ΕΕ ελάχιστοι ξεκίνησαν το ταξίδι προς την ΕΕ γιατί τα παιδιά τους, εκατοντάδες χιλιάδες παιδιά, πηγαίνουν σχολείο, έχουν πρόσβαση στο υγειονομικό και κοινωνικό σύστημα. Mόνον το 2019 η Τουρκία «σταμάτησε» 455.000 πρόσφυγες κι άλλους 122.000 πέρυσι, λένε στην Άγκυρα. «Οι αριθμοί αυτοί δείχνουν το φορτίο που σηκώνει η Τουρκία», λέει ο Καϊμακτσί. Η φροντίδα των προσφύγων «μας στοίχισε πάνω από 40 δισ. ευρώ», συμπληρώνει απαιτώντας «μια δίκαιη κατανομή του φορτίου μεταξύ της Τουρκίας και της υπόλοιπης Ευρώπης». Η Εε «πρέπει να τηρήσει το λόγο της και να στείλει γρήγορα την κατάλληλη οικονομική βοήθεια», πρόσθεσε.
Αλλά ενώ έχουν καταβληθεί στο μεταξύ 4,1 δισ. ευρώ στην Τουρκία κι ο Ερντογάν χρησιμοποίησε κατά καιρούς τη συμφωνία για να ασκήσει πίεση στην ΕΕ, πληθαίνουν οι φωνές που μιλούν για αποτυχία της συμφωνίας. «Δεν έχει αποδώσει καρπούς», λέει η Γερμανίδα ευρωβουλευτής του SPD, Μπίργκιτ Στίπελ, σημειώνοντας ότι η Ελλάδα έχει εγκαταλειφθεί από τα άλλα κράτη μέλη της ΕΕ, ή τουλάχιστον έτσι αισθάνεται «κι αυτό οδηγεί στην επιλογή του εκφοβισμού και της βίαιης επαναπροώθησης προσφύγων αντί για συντεταγμένες διαδικασίες». Μια αναδιαπραγμάτευση της συμφωνίας θα είχε για την Στίπελ νόημα μόνον εφόσον θα περιλαμβάνει βελτίωση των συνθηκών για τους πρόσφυγες. Στο ίδιο μήκος κύματος και η αντιπρόεδρος της Μπούντεσταγκ και βουλευτής των Πρασίνων, Κλαούντια Ροτ: «Η ΕΕ προσπαθεί να μ’ αυτή τη συμφωνία με την καταβολή χρημάτων στην αυταρχικά κυβερνώμενη Τουρκία να αποσείσει τις ευθύνες της για την προστασία των προσφύγων. Κι έτσι καθίσταται εκβιάσιμη από τον Ερντογάν»…