Με τα μπλακ άουτ να βυθίζουν στο σκοτάδι ολόκληρες πόλεις και τις τιμές στην αντλία να κάνουν την οδήγηση απρόσιτη, η κλιμακούμενη ενεργειακή κρίση στην Ευρώπη είναι αδύνατο να αγνοηθεί -και θα επιδεινωθεί πολύ.
Όπως αναφέρει σε ρεπορτάζ του το αμερικανικό περιοδικό ΤΙΜΕ, η ενεργειακή κρίση είναι ήδη εδώ και η Ρωσία ευθύνεται πλήρως για αυτή. Οι τιμές του φυσικού αερίου ξεπέρασαν τα 3.100 δολάρια ανά 1000 κυβικά μέτρα στα μέσα Αυγούστου, σημειώνοντας αύξηση 610% σε σχέση με την ίδια περίοδο πέρυσι, όπως μετρήθηκε από την ολλανδική αγορά TTF.
Σε αυτές τις τιμές, πολλοί σταθμοί παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας δεν μπορούν να αντέξουν οικονομικά να λειτουργήσουν για μεγάλο διάστημα. Ως συνέπεια του αυξανόμενου κόστους των καυσίμων, οι τιμές αναφοράς της ηλεκτρικής ενέργειας στην Ευρώπη έχουν αυξηθεί σχεδόν κατά 300% το 2022, σπάζοντας κάθε προηγούμενο ρεκόρ. Συνολικά, οι τιμές της ενέργειας είναι δέκα φορές υψηλότερες από τον μέσο όρο της πενταετίας.
Δεν είναι μόνο τα μεσαίου εισοδήματος νοικοκυριά που δυσκολεύονται να πληρώσουν για ρεύμα και θέρμανση σε αυτό το κόστος, αλλά και οι κυβερνήσεις αποτυγχάνουν. Τα 279 δισεκατομμύρια δολάρια που διέθεσαν πρόσφατα οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις για να βοηθήσουν τους μικρούς καταναλωτές ήδη δεν επαρκούν.
Γιατί ο φετινός χειμώνας στην Ευρώπη προβλέπεται τόσο δύσκολος
Τα χειρότερα, όμως, σύμφωνα με το TIME δεν έχουν έρθει ακόμα. Ο αντιπρόεδρος του ρωσικού Συμβουλίου Ασφαλείας Ντμίτρι Μεντβέντεφ απείλησε στις 28 Αυγούστου ότι οι τιμές του φυσικού αερίου θα φτάσουν τα 5000 $/1000 m3 μέχρι το τέλος του 2022. Και η γηραιά ήπειρος απέχει πολύ από την κατάσταση ετοιμότητας.
Σε ζεστό καιρό, ο εξοπλισμός ψύξης καταναλώνει ηλεκτρική ενέργεια, η οποία παράγεται από φυσικό αέριο, αιολική ή ηλιακή ενέργεια, άνθρακα, γεωθερμικές πηγές, βιομάζα ή πυρηνική ενέργεια. Αντίθετα, στον κρύο καιρό -την λεγόμενη «περίοδο θέρμανσης»- η κατανάλωση προέρχεται κυρίως από ορυκτά καύσιμα, ιδίως φυσικό αέριο και πετρέλαιο, επειδή τα περισσότερα συστήματα θέρμανσης εξακολουθούν να τροφοδοτούνται με πετρέλαιο. Όπως κάθε χρόνο, η ζήτηση για φυσικό αέριο θα αυξηθεί δραματικά τον χειμώνα. Με την Ευρώπη να εξαρτάται από τις ρωσικές εισαγωγές για πάνω από το 40% των αναγκών της σε φυσικό αέριο και το 46% για άνθρακα και 27% για πετρέλαιο, ο Πούτιν έχει μεγάλη δύναμη μόχλευσης.
Η απειλή τώρα είναι ότι η Gazprom θα διακόψει εντελώς το φυσικό αέριο στην Ευρώπη για να την τιμωρήσει για τις κυρώσεις που επιβλήθηκαν ως απάντηση στην εισβολή του Πούτιν στην Ουκρανία. Οι ελπίδες ότι η εξάρτηση της Ρωσίας από τις ευρωπαϊκές ενεργειακές αγορές -περισσότερα από 120 δισεκατομμύρια δολάρια σε έσοδα τα τελευταία δέκα χρόνια- θα εμπόδιζε τον Πούτιν από ένα τόσο δραστικό βήμα ήταν σαφώς άστοχες. Ο Ρώσος πρόεδρος φαίνεται πρόθυμος να θυσιάσει την οικονομική ευημερία της χώρας του για να εκδικηθεί την Ευρώπη. Πολλοί ειδικοί, ανάμεσά τους και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, θεωρούν τώρα την πλήρη διακοπή των εξαγωγών ρωσικού φυσικού αερίου στην Ευρώπη ως εύλογο σενάριο. Πολλοί άλλοι το θεωρούν πιθανό, και τα στοιχεία πληθαίνουν.
Η Ρωσία «παίζει» με τις αντοχές της Ευρώπης στον τομέα της ενέργειας
Σε μια κίνηση που, εκ των υστέρων, φαίνεται ξεκάθαρα ως προετοιμασία για την εισβολή στην Ουκρανία, η Ρωσία άρχισε να αδειάζει τις γερμανικές αποθήκες φυσικού αερίου το 2021 ενώ παράλληλα επιβράδυνε την παραγωγή φυσικού αερίου της. Και από τον Μάρτιο του 2022, η Gazprom εφευρίσκει δικαιολογίες για να κλείσει σιγά σιγά τις στρόφιγγες της ενέργειας, αρχικά με το αίτημα για πληρωμή του φυσικού αερίου σε ρούβλια και στη συνέχεια με τη σταδιακή μείωση των ροών, επικαλούμενη -ανά τακτά χρονικά διαστήματα- προβλήματα συντήρησης.
Επίσης, η Gazprom εκτρέπει περισσότερο από το φυσικό της αέριο στην Κίνα αντί στην Ευρώπη. Οι εξαγωγές μέσω του αγωγού Power of Siberia, ο οποίος εκτείνεται από τη Σιβηρία στην ανατολική Κίνα, αυξήθηκαν κατά 61% σε σχέση με το 2021 και από τον Ιούλιο ο ημερήσιος όγκος έχει φτάσει στα επίπεδα-ρεκόρ του 300% πάνω από αυτό που υποχρεούται να προμηθεύει η Ρωσία. Η Gazprom λέει ότι φταίει η Ευρώπη.
Εν τω μεταξύ, οι εξαγωγές φυσικού αερίου μέσω άλλων αγωγών προς την Ευρώπη διακόπτονται ή μειώνονται. Αν και το φυσικό αέριο συνεχίζει να κινείται από τη Ρωσία μέσω της Ουκρανίας με τον ελάχιστο βάσει σύμβασης όγκο των 40 bcm -η σύμβαση Gazprom-Naftogaz λήγει στα τέλη του 2024- ο αγωγός Yamal ρέει αντίστροφα, προς τα ανατολικά, εδώ και μήνες. Από τις 21 Ιουλίου έως τις 10 Αυγούστου, η Gazprom διέκοψε τις προμήθειες στη Λετονία, κατηγορώντας το κράτος της Βαλτικής ότι «παραβιάζει τους όρους για την απόσυρση φυσικού αερίου» χωρίς να δώσει περαιτέρω εξηγήσεις. Και, σαν να χρειάζονταν περισσότερες αποδείξεις ότι η Ρωσία χρησιμοποιεί την ενέργεια για να «χτυπήσει» την Ευρώπη, η Gazprom καίει τώρα φυσικό αέριο αντί να το εξάγει στην Ευρώπη.
Εάν η Ρωσία διακόψει το φυσικό αέριο -με πιθανότερο ερώτημα το «πότε» και όχι το «εάν»- οι συνέπειες στην Ευρώπη θα είναι τεράστιες και σε παγκόσμιο οικονομικό επίπεδο τραγικές. Το ΔΝΤ υπολόγισε στα μέσα Ιουλίου ότι, για την Ουγγαρία, τη Σλοβακία και την Τσεχική Δημοκρατία, μια πλήρης διακοπή του φυσικού αερίου από τη Ρωσία θα μπορούσε να μειώσει το ΑΕΠ έως και 6%. Η παγκόσμια οικονομική ανάπτυξη θα μειωνόταν κατά 2,6% το 2022 και άλλο 2% το 2023. Σε ανθρωπιστικό επίπεδο, κάποιοι άνθρωποι δεν θα έχουν θέρμανση, ενώ άλλοι θα πρέπει να επιλέξουν μεταξύ ζεστασιάς και φαγητού. Ο Economist τον χαρακτήρισε προληπτικά ως «χειμώνα της δυσαρέσκειας» λόγω της διαφαινόμενης «καταστροφής από το φυσικό αέριο». Σύμφωνα με τον ειδικό σε θέματα ενέργειας Λέβελιν Κινγκ, το τέλος του τρέχοντος έτους στην Ευρώπη είναι πιθανό να σηματοδοτήσει «τον χειρότερο χειμώνα της από το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, από το 1944 έως το 1945».