Η ταχύτητα της προέλασης των Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν φαίνεται ότι αιφνιδίασε όχι μόνο την τοπική κυβέρνηση αλλά και τις ΗΠΑ και πολλές χώρες της Δύσης, καθώς επαρχίες και περιφερειακές πρωτεύουσες πέφτουν ή μία μετά την άλλη σαν ντόμινο στα χέρια των ισλαμιστών.
Το τελευταίο δίμηνο οι Ταλιμπάν έχουν καταλάβει περισσότερα εδάφη στο Αφγανιστάν από οποιοδήποτε διάστημα αφότου έχασαν την εξουσία πριν από 20 χρόνια. Ενθαρρυμένοι από την αποχώρηση των δυνάμεων των ΗΠΑ, οι Ταλιμπάν ανακαταλαμβάνουν περιοχές και πόλεις στα βόρεια, περιλαμβανομένων των Κουντούζ, Σαρ-ε-Πουλ, Ταλοκάν και Σεμπεργκάν, καθώς και τη Ζαράνζ στα νοτιοδυτικά και το Γκάζνι στα ανατολικά, σε απόσταση μόλις 150 χλμ. από την Καμπούλ, ενώ και η Χεράτ στα δυτικά καταλήφθηκε μετά από πολιορκία εβδομάδων, όπως και η Λασκάρ Γκα, πρωτεύουσα της επαρχίας Χελμάντ στα νότια.
Οι Ταλιμπάν έχουν εξαπλωθεί με ισχυρή παρουσία σε ολόκληρη τη χώρα, ενώ πλησιάζουν και το Μαζάρ-ι-Σαρίφ, με χάρτες να αποτυπώνουν με κόκκινο χρώμα την προέλασή τους στο Αφγανιστάν από τον περασμένο Απρίλιο μέχρι τον Αύγουστο.
Οι χάρτες δείχνουν περιοχές που ελέγχουν οι Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν, βάσει στοιχείων που συνέλεξε το ερευνητικό ινστιτούτο Long War Journal of the Foundation for the Defense of Democracies στην Ουάσιγκτον / Χάρτες: Associated Press
Προ ημερών, έκθεση των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών που διέρρευσε εκτιμά ότι η Καμπούλ αναμένεται να δεχθεί επίθεση από τους Ταλιμπάν εντός εβδομάδων και η κυβέρνηση ίσως καταρρεύσει μέσα σε ένα τρίμηνο.
Πού οφείλονται όμως αυτές οι καταιγιστικές εξελίξεις;
Οι ΗΠΑ και οι ΝΑΤΟϊκοί σύμμαχοί τους την τελευταία εικοσαετία επιδίδονταν στην εκπαίδευση και τον εξοπλισμό των δυνάμεων ασφαλείας του Αφγανιστάν, με Αμερικανούς και Βρετανούς στρατηγούς να υποστηρίζουν ότι δημιούργησαν έναν ισχυρότερο και ικανότερο αφγανικό στρατό, ισχυρισμός όμως που διαψεύδεται από τις εξελίξεις.
Η ισχύς των κυβερνητικών δυνάμεων και των Ταλιμπάν
Διαθέτοντας μια μεγαλύτερη δύναμη, που αριθμεί στα χαρτιά τουλάχιστον 300.000 άνδρες (στρατός, αεροπορία και αστυνομία), η κυβέρνηση του Αφγανιστάν θα έπρεπε θεωρητικά να έχει το πάνω χέρι στις συγκρούσεις, αλλά η πραγματικότητα είναι πολύ διαφορετική. Οι Ενοπλες Δυνάμεις έχουν μακρά ιστορία μεγάλων προβλημάτων με υψηλό αριθμό απωλειών, αυτομολήσεις και διαφθορά, με ορισμένους διεφθαρμένους διοικητές να τσεπώνουν τους μισθούς «στρατιωτών-φαντασμάτων».
Στην τελευταία έκθεση που υπέβαλε στο Κογκρέσο των ΗΠΑ ο ειδικός γενικός επιθεωρητής για το Αφγανιστάν, εξέφρασε «σοβαρές ανησυχίες για τις διαβρωτικές επιπτώσεις της διαφθοράς και την αμφισβητήσιμη ακρίβεια των στοιχείων για την πραγματική ισχύ των κυβερνητικών δυνάμεων», ενώ ο Τζακ Γουάτλινγκ της βρετανικής δεξαμενής σκέψης Royal United Services Institute σημειώνει ότι ούτε οι Ενοπλες Δυνάμεις του Αφγανιστάν γνωρίζουν επακριβώς πόσους άνδρες διαθέτουν, πέραν των δυσκολιών που αντιμετωπίζουν να διατηρήσουν τον εξοπλισμό τους και υψηλό το ηθικό του στρατού. Πολλοί στρατιώτες στέλνονται συχνά σε περιοχές που δεν έχουν συγγενείς ή γνωστούς, ένας από τους λόγους που εξηγεί πιθανώς γιατί εγκαταλείπουν τόσο γρήγορα και αμαχητί τις θέσεις τους.
Από την άλλη πλευρά, η ισχύς των Ταλιμπάν είναι ακόμη δυσκολότερο να εκτιμηθεί. Σύμφωνα με εκτιμήσεις του αμερικανικού Κέντρου Καταπολέμησης της Τρομοκρατίας της στρατιωτικής ακαδημίας του Γουέστ Πόιντ, εκτιμάται ότι οι Ταλιμπάν διαθέτουν έναν πυρήνα 60.000 μαχητών, αριθμός που μπορεί να υπερβαίνει τις 200.000 με την προσθήκη υποστηρικτών και άλλων παραστρατιωτικών οργανώσεων. Όπως αναφέρει, ωστόσο, στο BBC ο δρ Μάικ Μάρτιν, πρώην αξιωματικός των βρετανικών Ενόπλων Δυνάμεων, οι Ταλιμπάν θυμίζουν περισσότερο «έναν χαλαρό συνασπισμό», ενώ η κυβέρνηση του Αφγανιστάν σπαράσσεται από τοπικά παραταξιακά κίνητρα και η ιστορία της χώρας δείχνει πως οικογένειες, φυλές ακόμη και κυβερνητικοί αξιωματούχοι άλλαξαν στρατόπεδο όχι μόνο για τα χρήματα, αλλά και για λόγους επιβίωσης.
Η πρόσβαση των Ταλιμπάν σε οπλισμό
Η αφγανική κυβέρνηση θα έπρεπε θεωρητικά να υπερτερεί των Ταλιμπάν τόσο σε οπλισμό όσο και σε χρηματοδότηση, αφού έχει λάβει δισεκατομμύρια δολάρια για τον εξοπλισμό και τους μισθούς των στρατιωτών κυρίως από τις ΗΠΑ.
Σύμφωνα με την πρόσφατη έκθεση του ειδικού γενικού επιθεωρητή για το Αφγανιστάν, έχουν δαπανηθεί πάνω από 88 δισ. δολάρια για την ασφάλεια του Αφγανιστάν, αλλά, όπως σημείωνε, «από την έκβαση των μαχών στο έδαφος θα δοθεί η απάντηση κατά πόσο αξιοποιήθηκαν σωστά τα χρήματα αυτά».
Η πολεμική αεροπορία του Αφγανιστάν θα έπρεπε επίσης να αποτελεί ατού για την κυβέρνηση, αλλά αντιμετωπίζει μεγάλα προβλήματα στη συντήρηση και την επάνδρωση των 211 αεροσκαφών της, καθώς οι Ταλιμπάν στοχοποιούν εσκεμμένα τους πιλότους, και αδυνατεί να παράσχει επαρκή υποστήριξη από αέρος στις δυνάμεις στο έδαφος, εξ ου και η πρόσφατη εμπλοκή αμερικανικών μαχητικών σε συγκρούσεις σε πόλεις όπως η Λασκάρ Γκα.
Από την άλλη, οι Ταλιμπάν αξιοποιούν συχνά τα έσοδα από το λαθρεμπόριο ναρκωτικών, αν και έχουν και εξωτερική υποστήριξη, κυρίως από το Πακιστάν. Πρόσφατα κατάφεραν να βάλουν στο χέρι όπλα και εξοπλισμό από τις αφγανικές δυνάμεις ασφαλείας, ανάμεσά τους οπλοπολυβόλα, συστοιχίες πυροβολικού, οβίδες και οχήματα Humvee.
Σημειωτέον ότι υπήρχαν άφθονα όπλα στη χώρα από την εποχή της σοβιετικής εισβολής και οι Ταλιμπάν έχουν αποδείξει ότι ακόμη και με λιγοστά μέσα και καλή γνώση του εδάφους μπορούν να επικρατήσουν έναντι υπέρτερων δυνάμεων.
Το συντονισμένο σχέδιο των Ταλιμπάν
Αν και οι πόλεις που καταλήφθηκαν είναι διάσπαρτες στον χάρτη, ειδικοί βλέπουν ενδείξεις ενός συντονισμένου σχεδίου στην πρόσφατη προέλαση των Ταλιμπάν.
Ο πρώην ταξίαρχος των βρετανικών Ενόπλων Δυνάμεων και νυν συνεργάτης του Ινστιτούτου Στρατηγικών Σπουδών, Μπεν Μπάρι, παραδέχεται μεν ότι οι κατακτήσεις των Ταλιμπάν δείχνουν ευκαιριακές, αλλά «αν ήταν να σχεδιάσω εγώ μια εκστρατεία, δύσκολα θα κατέστρωνα καλύτερη απ’ αυτή». Επισημαίνει δε ότι οι Ταλιμπάν εστίασαν τις επιθέσεις τους κυρίως στα βόρεια και δυτικά και όχι στα παραδοσιακά νότια προπύργιά τους, καταλαμβάνοντας περιφερειακές πρωτεύουσες τη μία μετά την άλλη, καθώς και σημαντικά μεθοριακά περάσματα και φυλάκια, αποστερώντας την κυβέρνηση από πολύτιμα έσοδα από τα τελωνεία.
Παράλληλα, ενέτειναν τις στοχευμένες δολοφονίες σημαντικών αξιωματούχων, δημοσιογράφων και ακτιβιστών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, εξαλείφοντας σιγά σιγά τις μικρές κατακτήσεις της αφγανικής κοινωνίας την τελευταία εικοσαετία.
Την ίδια ώρα, η στρατηγική της κυβέρνησης αποδεικνύεται θολή και οι υποσχέσεις για την ανάκτηση των εδαφών που κατέλαβαν οι Ταλιμπάν ακούγονται ολοένα και πιο κούφιες.
Σύμφωνα με τον Μπάρι, φαίνεται ότι η κυβέρνηση έχει σχέδιο να κρατήσει υπό τον έλεγχό της τα μεγαλύτερα αστικά κέντρα, αναπτύσσοντας κομάντος, αλλά οι ειδικές δυνάμεις είναι σχετικά μικρές -περίπου 10.000 άνδρες.
Οι Ταλιμπάν, με ενισχυμένο το ηθικό από τις αλλεπάλληλες νίκες, που τους έδωσαν μια αίσθηση ενότητας, φαίνονται να κερδίζουν και στον πόλεμο της προπαγάνδας, ενώ στο κυβερνητικό στρατόπεδο επικρατεί σύγχυση και γκρίνια -αν όχι πανικός-, κάτι που φαίνεται και από την καρατόμηση στρατηγών.
Τι έπεται;
Τα πράγματα σίγουρα δείχνουν σκούρα για την κυβέρνηση του Αφγανιστάν, αλλά, σύμφωνα με τον Τζακ Γουάτλινγκ, «η πολιτική θα μπορούσε να σώσει την κατάσταση», αφού αν η κυβέρνηση κερδίσει την υποστήριξη φυλάρχων υπάρχει πιθανότητα μιας διεξόδου, που θα λειτουργήσει εις βάρος των επιτιθέμενων. Την άποψή του συμμερίζεται και ο δρ Μάικ Μάρτιν, χαρακτηρίζοντας σημαντική την επιστροφή στο Μαζάρ-ι-Σαρίφ του πρώην πολέμαρχου Αμπντούλ Ρασίντ Ντοστούμ, που ήδη κλείνει συμφωνίες.
Παράλληλα, οι θερινές πολεμικές επιχειρήσεις σύντομα θα τελειώσουν με την άφιξη του χειμώνα στο Αφγανιστάν, που θα δυσχεράνει τις κινήσεις των Ταλιμπάν -αλλά και των αντιπάλων τους- στο έδαφος. Και είναι ακόμη εφικτή μια διαφοροποίηση της κατάστασης μέχρι τα τέλη του χρόνου, που θα επιτρέψει στην κυβέρνηση να κρατήσει υπό τον έλεγχό της την Καμπούλ και κάποιες μεγάλες πόλεις, ενώ η κατάσταση ίσως και να αναστραφεί σε περίπτωση διάσπασης των Ταλιμπάν. Προς το παρόν, όμως, τα πράγματα εξελίσσονται υπέρ τους και οι προσπάθειες ΗΠΑ και ΝΑΤΟ να φέρουν την ειρήνη, τη σταθερότητα και την ευημερία στη χώρα αποδεικνύονται εξίσου μάταιες όσο και της ΕΣΣΔ πριν απ’ αυτούς.
Mαζική έξοδος: Εκατοντάδες χιλιάδες πρόσφυγες εγκαταλείπουν τα σπίτια τους καθώς προελαύνουν οι Ταλιμπάν
Μια από τις σημαντικότερες συνέπειες της προέλασης των Ταλιμπάν είναι το μαζικό κύμα εξόδου από τη χώρα που πυροδοτεί, εντείνοντας τις ανησυχίες για μια νέα προσφυγική κρίση στην Ευρώπη.
Εκατοντάδες χιλιάδες Αφγανοί εγκατέλειψαν τις εστίες τους, χιλιάδες εξ αυτών εγκαταλείπουν λαθραία τη χώρα. Διακινητές στο Ζαράνζ, ένα μεθοριακό πέρασμα μεταξύ Αφγανιστάν και Ιράν, που κατέλαβαν την περασμένη εβδομάδα οι Ταλιμπάν, λένε ότι το τελευταίο διάστημα τριπλασιάστηκε ο αριθμός των ατόμων που φοβούμενοι ότι οι ισλαμιστές θα ανακαταλάβουν σύντομα την εξουσία, επιδιώκουν να διαφύγουν μέσω Ιράν στην Τουρκία και από εκεί προς την Ευρώπη, με στόχο να ζητήσουν άσυλο. Οι περισσότεροι το επιχειρούν μέσω Χεράτ, απ’ όπου οδηγούνται είτε βόρεια στο μεθοριακό πέρασμα Χοσάν -η ακριβότερη και πιο επικίνδυνη διαδρομή, αλλά με τους μικρότερους κινδύνους να συλληφθούν-, είτε μέσω του περάσματος Ζαράνζ. Ένας τρίτος δρόμος -ο φθηνότερος και πιο συχνά χρησιμοποιούμενος από τους πρόσφυγες- περνά μέσω Πακιστάν στο Ιράν.
Σύμφωνα με στοιχεία του ΟΗΕ, 400.000 άνθρωποι εγκατέλειψαν από τις αρχές του χρόνου τα σπίτια τους εντός του Αφγανιστάν -οι 300.000 εξ αυτών από τον Μάιο, όταν εντάθηκαν οι μάχες των κυβερνητικών δυνάμεων με τους Ταλιμπάν. Οι περισσότεροι βρίσκονται ακόμη στο Αφγανιστάν, λέει ο ΟΗΕ, αλλά πολλοί επιδιώκουν να εγκαταλείψουν την πατρίδα τους, καθώς οι κυβερνητικές δυνάμεις υποχωρούν στα περισσότερα μέτωπα.