Το πρώτο μήνυμα από τη Διεθνή Σύμπραξη Ερευνητών Δημοσιογράφων (ICIJ) για τα FinCEN Files και τη διαρροή το έλαβα αρχές καλοκαιριού του 2019. Είχε έρθει από τον Φέργκους Σιλ, ο οποίος είχε αναλάβει το πρότζεκτ. Ηδη τότε είχαν κληθεί άλλα μέλη της ομάδας από μεγάλα μέσα ενημέρωσης, και ένα κρυπτογραφημένο σύστημα είχε δημιουργηθεί για την πρόσβασή μας στα απόρρητα έγγραφα.
Στην αρχή δεν μπορούσα να καταλάβω και πολλά -η ορολογία που χρησιμοποιούσαν ήταν τεχνική και ήταν δύσκολο να βγάλεις νόημα. Μετά, σιγά σιγά, άρχισα να εντοπίζω μερικά βασικά στοιχεία που βοηθούσαν στην «αποκωδικοποίηση» των εγγράφων και να σχηματίζω κάποια εικόνα, όχι εντελώς ξεκάθαρη. Τα μέλη του πρότζεκτ, περίπου 100 στο αρχικό του στάδιο, επικοινωνούσαμε σε ένα κρυπτογραφημένο φόρουμ.
Τι ήταν αυτά τα «τεχνικά» έγγραφα; Οι τράπεζες που βρίσκονται σε αμερικανικό έδαφος είναι υποχρεωμένες από το νόμο να υποβάλουν αναφορές ύποπτης δραστηριότητας των πελατών τους, δηλαδή συναλλαγές τους που χτυπούν καμπανάκι, στην FinCEN, το Δίκτυο Δίωξης Οικονομικών Εγκλημάτων που υπάγεται στο υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ. Αφού υποβληθεί μία τέτοια αναφορά υποτίθεται ότι κανείς –ούτε στις αστυνομικές αρχές, ούτε στις επιτροπές του Κογκρέσου- δεν επιτρέπεται να γνωρίζει για αυτές. Δεν μπορούν να γίνουν αντικείμενο εντάλματος και αν αναφέρεται κάποιος μέσα σε αυτές απαγορεύται ρητά να το γνωρίζει. Πληροφορίες από τις αναφορές φέρεται να χρησιμοποιούνται από υπηρεσίες πληροφοριών, στα πλαίσια ερευνών για υποθέσεις χρηματοδότησης τρομοκρατικών οργανώσεων, «σπασίματος» κυρώσεων και ξεπλύματος βρώμικου χρήματος.
Η συνάντηση των μελών του ICIJ στο Αμβούργο
Τα πράγματα αποσαφηνίστηκαν εντελώς στα τέλη Σεπτεμβρίου του 2019, σε μία συνάντηση μεταξύ των μελών του πρότζεκτ στο Αμβούργο. Την είχε διοργανώσει το ICIJ μαζί με το BuzzFeed, το αμερικανικό διαδικτυακό μέσο ενημέρωσης, του οποίου ερευνητές δημοσιογράφοι είχαν λάβει τα απόρρητα έγγραφα. Τo BuzzFeed είχε αποφασίσει από τις αρχές του καλοκαιριού να μοιραστεί το απόρρητο υλικό με τα μέλη της Διεθνούς Σύμπραξης Ερευνητών Δημοσιογράφων, η οποία είχε ήδη κερδίσει το Πούλιτζερ για την έρευνα των Panama Papers, ενώ είχε χειριστεί και άλλες διαρροές διεθνούς χαρακτήρα με μεγάλο όγκο δεδομένων – από τις φορολογικές συμφωνίες πολυεθνικών με το Λουξεμβούργο, έως την παγκόσμια Λίστα Λαγκάρντ και τα Paradise Papers.
Ποιος ο λόγος να μοιραστεί κανείς «πολύτιμες» δημοσιογραφικά πληροφορίες με συναδέλφους από ολόκληρο τον πλανήτη; Η απάντηση είναι απλή: επειδή με αυτό τον τρόπο, το αντίκτυπο της έρευνας αυξάνει σε εκθετικό βαθμό, αφού ταυτόχρονα δεκάδες μέσα δημοσιεύουν τις έρευνές τους. Συν ότι όταν μιλάμε για χιλιάδες έγγραφα που δεν αφορούν μόνο μία χώρα, αλλά περίπου 170, χρειάζεσαι χέρια και ανθρώπους με γνώσεις των συστημάτων εκεί για να τα ψάξεις, χωρίς να αναγκαστείς να ξοδέψεις μία περιουσία σε ταξίδια.
«Θα θέλαμε όσους περισσότερους συνεργάτες μπορέσουν να παραστούν» έγραφε το μήνυμα στην κρυπτογραφημένη πλατφόρμα επικοινωνίας για εκείνη τη διήμερη συνάντηση στο Αμβούργο. Ο τόπος ήταν ένα αμφιθέατρο που ευγενικά παρείχε το NDR, το γερμανικό κρατικό κανάλι που συμμετείχε στο πρότζεκτ. «Η συνάντηση θα έχει ολοκληρωθεί πριν τις 14.30 το μεσημέρι έτσι ώστε όσοι θέλουν να μπορέσουν να κλείσουν πτήσεις για την επιστροφή τους αυθημερόν». Μαζί με το μήνυμα υπήρχε και μία λίστα ξενοδοχείων κοντά στον τόπο της συνάντησης, ενώ το βράδυ πριν ξεκινήσει το μίτινγκ κάποιοι ήδη είχαν κανονίσει να μαζευτούν για ποτά – πάντα μέσω μηνυμάτων στην κρυπτογραφημένη πλατφόρμα.
Μαζική προσέλευση από μεγάλα μέσα ενημέρωσης
Η προσέλευση ήταν μαζική: την πρώτη μέρα περισσότεροι από 100 δημοσιογράφοι, από το BBC, τη Sueddeutsche Zeitung, τη LeMonde, και δεκάδες άλλα μέσα ενημέρωσης, ακόμα και από τη Νότιο Κορέα, την Ιαπωνία και το Χονγκ Κονγκ –που τότε είχαν τις αναταραχές με τις διαδηλώσεις- βρίσκονταν στο αμφιθέατρο του NDR από τις 8.30 το πρωί. Στην είσοδο υπήρχαν καρτελάκια με το όνομα του καθενός και το μέσο ενημέρωσης και υπήρχε μπουφές με καφέ, πορτοκαλάδα και ελαφρύ σνακ για πρωινό. Στα διαλείμματα που ακολούθησαν προσφέρονταν σάντουιτς, γλυκά και πολύς καφές.
Ο ρόλος του BuzzFeed News
Πρωταγωνιστικό ρόλο σε εκείνη τη συνάντηση είχαν οι δημοσιογράφοι του BuzzFeed News Τζέισον Λέοπολντ και Άντονι Κορμιέ. Οι δυο τους εξήγησαν με απλά, κατανοητά λόγια τι ήταν αυτή η διαρροή απόρρητων εγγράφων – μέχρι τότε μόνο μία χούφτα από τέτοια έγγραφα είχε δει το φως της δημοσιότητας παγκοσμίως. Και επρόκειτο για περισσότερες από 2100 αναφορές ύποπτης δραστηριότητας στις οποίες περιλαμβάνονταν τραπεζικές συναλλαγές και πληροφορίες για εταιρείες και πρόσωπα από σχεδόν ολόκληρο τον πλανήτη.
Για να οργανωθεί καλύτερα η έρευνα, οι δημοσιογράφοι που ήμασταν εκεί χωριστήκαμε σε «ομάδες ενδιαφέροντος», για τις οποίες συνάδελφοι είχαν κάνει προεργασία και ενημέρωναν για τα μέχρι τότε ευρήματα: υπήρχε ομάδα για την Deutsche Bank, άλλη ομάδα για την HSBC, ομάδα χωρών Λατινικής Αμερικής, ομάδα «ολιγαρχών» και πρώην χωρών της Σοβιετικής Ένωσης, ομάδα «χρυσού» - μέχρι και ομάδα για μία δημοφιλή εταιρική μορφή –τις βρετανικές LLP- που χρησιμοποιείται για ξέπλυμα μαύρου χρήματος. Ο Λέοπολντ και ο Κορμιέ ήταν σχεδόν πανταχού παρόντες.
Οι αποκαλύψεις του Τζον Κυριάκου, ο πρώην πράκτορας της CIA
Για τον Τζέισον Λέοπολντ μού είχε μιλήσει πρώτη φορά το 2016 ο Τζον Κυριάκου, ο πρώην πράκτορας της CIA που αποκάλυψε τα βασανιστήρια των αμερικανών σε κρατούμενους στο Ιράκ και συγκεκριμένα τη μέθοδο waterboarding, τον «εικονικό πνιγμό» που σου προκαλείται όταν σου βάζουν ύφασμα στο στόμα και το πρόσωπο και μετά σου ρίχνουν νερό για πολλή ώρα. Τον είχα συναντήσει στην Ουάσινγκτον, αφού είχε εκτίσει την ποινή του επειδή είχε αναφέρει το όνομα κάποιου υπηρεσιακού σε δημοσιογράφο, και μιλώντας για την υπόθεση των βασανιστηρίων μου είχε αναφέρει τον Λέοπολντ. Όπως μου είχε πει ο Κυριάκου, τον θαύμαζε για το ήθος και τον επαγγελματισμό του. Ο Τζέισον είχε πάρει συνεντεύξεις από τον Τζον, τον είχε βοηθήσει στο βιβλίο που έγραψε, είχε υποβάλλει και αιτήματα παροχής πληροφοριών στην αμερικανική κυβέρνηση για την υπόθεσή του. Το παρατσούκλι του Λέοπολντ είναι «FOIA terrorist», δηλαδή «τρομοκράτης αιτημάτων παροχής πληροφοριών», πρώτον, λόγω του μεγάλου αριθμού τέτοιων αιτημάτων για την απελευθέρωση εγγράφων που υποβάλλει σε κυβερνητικούς οργανισμούς, βάσει πάντα της αμερικανική νομοθεσίας. Όταν οι υπηρεσίες αρνούνται ή καθυστερούν αναιτιολόγητα να του παρέχουν τα στοιχεία που ζητάει προσφεύγει στα δικαστήρια εναντίον τους. Μόνο κατά τη διάρκεια της προηγούμενης δεκαετίας ο Λέοπολντ είχε υποβάλλει 66 μηνύσεις σε ομοσπονδιακές κυβερνητικές υπηρεσίες και από τη δικαίωσή του για τις υποθέσεις απελευθερώθηκαν περισσότερα από 100.000 έγγραφα τα οποία κρατούνταν μυστικά. Αυτός είναι ο δεύτερος λόγος που τον αποκαλούν «FOIA terrorist».
Όταν τον είδα στη συνάντηση του Αμβούργου πήγα και του μίλησα αναφέροντας τον κοινό μας γνωστό, τον Τζον Κυριάκου. Ο Λέοπολντ τον θυμήθηκε αμέσως. Μιλώντας μου κατάλαβα ότι ήταν λίγο αγχωμένος με το πρότζεκτ και πολύ έκπληκτος που είχε μαζευτεί τόσος κόσμος. Όπως μου είπε, δεν περίμενε ότι θα υπήρχε τέτοια προσέλευση.
Οι δημοσιογράφοι που έκαναν το «Follow the Money»
Όταν ο Λέοπολντ και ο Κορμιέ έπιασαν δουλειά στο BuzzFeed άρχισαν να ασχολούνται με τις διαδρομές του χρήματος – ήταν οι δημοσιογράφοι που θα έκαναν το «Follow the Money», όπως το λένε οι αμερικανοί. Προσλήφθηκαν στις αρχές του 2017, λίγο αφού είχε αναλάβει ο Τραμπ. Τότε το Buzzfeed μόλις είχε δημοσιεύσει το «Βρώμικο Ντoσιέ» για τον Τραμπ, μία μυστική αναφορά πρώην υπαλλήλου της MI6 που εργαζόταν πλέον στο χώρο του business intelligence και έκανε λόγο για το ότι οι Ρώσοι είχαν στοιχεία και μέσω αυτών «κρατούσαν» τον αμερικανό Πρόεδρο.
Οι δυο τους σκέφτηκαν ότι αν ο Τραμπ έχει λερωμένη τη φωλιά του, ίσως κάτι να κρυβόταν σε πληροφορίες οικονομικού χαρακτήρα, σε κάποια «χαμηλού προφίλ» ή ακόμα και «άγνωστη» κυβερνητική υπηρεσία. Μία από αυτές, θα μπορούσε να είναι η FinCEN, η οποία ουδεμία σχέση έχει με το «υψηλού προφίλ» IRS, που έχει ως αρμοδιότητα τους φορολογικούς ελέγχους. Στην προσπάθειά τους αυτή, ο Τζέισον και ο Άντονι απέκτησαν πρόσβαση σε αυτό το «ασυνήθιστο» για τα δημοσιογραφικά δεδομένα απορρητο υλικό. Όπως τους είπαν, επρόκειτο για τα πλέον ευαίσθητα έγγραφα που θα μπορούσε να βρει κανείς για οικονομικές συναλλαγές.
Η καρδιά των FinCEN Files
Έτσι, οι αναφορές ύποπτης δραστηριότητας που ήταν το επίκεντρο της συνάντησης του Αμβούργου στα τέλη Σεπτεμβρίου του 2019 έγιναν η καρδιά των FinCEN Files που ξεκίνησαν να δημοσιεύονται την προηγούμενη Κυριακή. Μέσα στους επόμενους μήνες από τη συνάντηση του Αμβούργου, οι δημοσιογράφοι που συμμετείχαν στο πρότζεκτ έγιναν περισσότεροι από 400, και τα μέσα ενημέρωσης περίπου 110 σε 88 διαφορετικές χώρες. Το αποτέλεσμα, στο οποίο ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο έπαιξε η συνεργασία μεταξύ των δημοσιογράφων, έγινε άμεσα αντιληπτό με την υποχώρηση της αξίας των μετοχών διεθνών τραπεζών που εμπλέκονταν σε ξέπλυμα βρώμικου και μαύρου χρήματος, και εξυπηρετούσαν εμπόρους ναρκωτικών, ολιγάρχες και τρομοκράτες.
Το τέλος αυτής της ιστορίας θα μπορούσε να είναι και εδώ. Αλλά δεν είναι.
(Η έρευνα συνεχίζεται)
*O Χάρης Καρανίκας είναι μέλος της Διεθνούς Σύμπραξης Ερευνητών Δημοσιογράφων (ICIJ) από το 2013. Συμμετείχε στις διαρροές των Offshore Leaks, Lux Leaks, Panama Papers, Paradise Papers και άλλα πρότζεκτ του ICIJ, ενώ παλαιότερα είχε συνεργαστεί με το Wikileaks.