Στον πόλεμο Ρωσίας-Ουκρανίας, η μόνη ενημερωτική πλατφόρμα που έχει πραγματικά σημασία είναι το Telegram.
Η πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης και ανταλλαγής μηνυμάτων έπαιζε από την αρχή κεντρικό ρόλο στη σύγκρουση, τόσο ως όχημα κρατικής προπαγάνδας και παραπληροφόρησης όσο και ως ανεκτίμητη πηγή ειδήσεων για τους απλούς Ουκρανούς και Ρώσους. Αυτό σημαίνει ότι πολλά εξαρτώνται από μια εταιρεία και μια εφαρμογή που είναι ελάχιστα κατανοητή στη Δύση. Και, όπως έδειξε ο ιδρυτής της εταιρείας Πάβελ Ντούροφ όταν εξέτασε το ενδεχόμενο να μπλοκάρει το Telegram και στις δύο χώρες την περασμένη εβδομάδα, πολλά εξαρτώνται από τις αποφάσεις ενός ανθρώπου.
Ο πόλεμος παραλίγο να «κλείσει» το Telegram σε Ρωσία και Ουκρανία
Στις 28 Φεβρουαρίου, ο ρωσικής καταγωγής επιχειρηματίας αποκάλυψε ότι σκεφτόταν να περιορίσει την πλατφόρμα του στην Ουκρανία και τη Ρωσία.
Σε μια ανάρτηση στο δημόσιο ρωσόφωνο κανάλι του, το οποίο έχει 650.000 συνδρομητές, εξέφρασε την ανησυχία ότι το Telegram «γινόταν ολοένα και περισσότερο πηγή μη επαληθευμένων πληροφοριών». Προέτρεψε τους χρήστες από τη Ρωσία και την Ουκρανία να είναι καχύποπτοι απέναντι σε οποιαδήποτε πληροφορία συναντούν στην πλατφόρμα και σημείωσε ότι ο ίδιος δεν ήθελε το Telegram να χρησιμοποιηθεί για να επιδεινώσει τις συγκρούσεις ή να υποκινήσει το μίσος.
Η κομβική δήλωση, όμως, ήρθε στο τέλος: «Σε περίπτωση κλιμάκωσης της κατάστασης, θα εξετάσουμε το ενδεχόμενο μερικού ή ολικού περιορισμού της λειτουργίας των καναλιών Telegram στις εμπλεκόμενες χώρες κατά τη διάρκεια της σύγκρουσης».
Τα λόγια του Ντούροφ προκάλεσαν γρήγορα έναν κατακλυσμό αρνητικών σχολίων και «dislikes» στο κανάλι του, με ορισμένα κανάλια στην Ουκρανία να επικρίνουν την υποτιθέμενη «λογοκρισία». Περίπου μισή ώρα αργότερα, ο Ντούροφ έκανε πίσω, όμως η ζημιά είχε ήδη γίνει. Η αρχική ανάρτηση είχε προβληθεί έξι εκατομμύρια φορές σε διάστημα μέας ημέρας, συγκεντρώνοντας περισσότερα από 50.000 «dislikes».
Η παραπληροφόρηση συνεχίζεται
Καθώς η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία έχει προχωρήσει, το Twitter, το Facebook και οι παραδοσιακοί ειδησεογραφικοί ιστότοποι προσπάθησαν να περιορίσουν τα ρωσικά κρατικά μέσα ενημέρωσης και την παραπληροφόρηση. Αλλά στο Telegram, το οποίο διαθέτει παγκόσμια βάση χρηστών τουλάχιστον 500 εκατομμυρίων και παραμένει πηγή ενημέρωσης για σχεδόν όλους τους ανθρώπους σε Ουκρανία και Ρωσία, η παραπληροφόρηση συνεχίζει να διαδίδεται ελεύθερα, επισημαίνει το POLITICO, με τον Ντούροφ να παραδέχεται ότι η εταιρεία δεν έχει την ικανότητα να το σταματήσει.
Πολλά κανάλια που είναι ταγμένα υπέρ του Κρεμλίνου, που αυτοαποκαλούνται κανάλια ανοιχτής πληροφόρησης, έχουν προσθέσει το «Z» στους τίτλους τους, το ίδιο σήμα που εμφανίζεται σε ορισμένα ρωσικά στρατιωτικά οχήματα, ενώ η παραπληροφόρηση από κανάλια που συνδέονται με το Κρεμλίνο μοιράζεται σε άλλες πλατφόρμες και διαδίδεται σε όλο τον κόσμο. Και ενώ το Telegram έχει πλέον ακολουθήσει άλλες πλατφόρμες στην απαγόρευση των καναλιών του Russia Today στην Ευρώπη, σύμφωνα με τις κυρώσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δεν το έχει κάνει στη Ρωσία ή την Ουκρανία, δηλαδή τα δύο εδάφη που έχουν σημασία σε αυτόν τον πόλεμο.
Εν τω μεταξύ, καθώς η Ρωσία κινείται για να μπλοκάρει πλατφόρμες μέσων κοινωνικής δικτύωσης και δυτικά μέσα ενημέρωσης, ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης, Ντμίτρι Τσερνισένκο, ανέλαβε δράση για να «προστατεύσει» το ρωσικό δίκτυο, με μια ιδιαίτερα εντυπωσιακή οδηγία: Στις 6 Μαρτίου, το επίσημο κανάλι της ρωσικής κυβέρνησης στο Telegram ανάρτησε ότι «Συνιστάται στις κυβερνητικές υπηρεσίες να δημιουργούν λογαριασμούς στο Telegram και στο VKontakte», το ρωσικό κοινωνικό δίκτυο που δημιουργήθηκε από τον Ντούροφ από το 2006 έως το 2014.
Ρωσία vs Ουκρανία και στη μέση ο ιδρυτής του Telegram
Ο ίδιος ο Ντούροφ είναι ένας αινιγματικός 37χρονος εξόριστος, που δεν έχει δώσει καμία συνέντευξη εδώ και χρόνια. Όμως, παρά το γεγονός ότι παρουσιάζει τον εαυτό του ως κατά το ήμισυ αντιφρονούντα, που εγκατέλειψε τη χώρα του υπό την πίεση των Αρχών, η σχέση του με το Κρεμλίνο παραμένει μάλλον ασαφής.
Το 2012, όταν ο Ντούροφ ήταν ακόμη διευθύνων σύμβουλος της VKontakte, η ρωσική εφημερίδα «Novaya Gazeta» δημοσίευσε μια υποτιθέμενη ανταλλαγή απόψεων μεταξύ του ίδιου και του Βλάντισλαβ Σούρκοφ, αναπληρωτή επικεφαλής του προσωπικού του Ρώσου προέδρου, Βλαντίμιρ Πούτιν, εκείνη την εποχή, κάτι που φαινόταν να υπονοεί ότι η εταιρεία διαβίβαζε τα στοιχεία των χρηστών που ζητήθηκαν από τις Αρχές. Ο Ντούροφ αρνήθηκε τους ισχυρισμούς, αλλά αργότερα παραδέχθηκε ότι είχε συναντήσει πολλές φορές τον Σουρκόφ.
Όσο για το Telegram, η μικρή ομάδα εξειδικευμένων μηχανικών της εταιρείας ξεπέρασε μια προσπάθεια της ρωσικής ρυθμιστικής αρχής τηλεπικοινωνιών Roskomnadzor να μπλοκάρει την εφαρμογή το 2018. Ωστόσο, οι δύο πλευρές φαίνεται να έχουν βρει κοινό σημείο μετά την άρση της απαγόρευσης το 2020.
Κατά τις κοινοβουλευτικές εκλογές της Ρωσίας το 2021, το Telegram απαγόρευσε περιεχόμενο και κανάλια που προσφέρουν υπηρεσίες διαφημιστικής εκστρατείας, συμπεριλαμβανομένων εργαλείων που προώθησε ο ηγέτης της αντιπολίτευσης της χώρας, Αλεξέι Ναβάλνι. Αργότερα, ο Ντούροφ κατηγόρησε για την κίνηση αυτή την υποτιθέμενη συμμόρφωση της Google και της Apple με το Κρεμλίνο, εταιρείες από τις οποίες εξαρτάται η Telegram για τη φιλοξενία στα καταστήματα εφαρμογών τους.
Στο μεταξύ, οι Ουκρανοί εξακολουθούν να εξαρτώνται από το Telegram ως κύρια πηγή πληροφοριών τους. Σε επόμενη ανάρτησή του στο αγγλόφωνο κανάλι του Telegram, ο Ντούροφ διαβεβαίωσε τους Ουκρανούς χρήστες ότι τα δεδομένα τους ήταν ασφαλή, ενώ υπονοούσε ότι είχε απολυθεί στο παρελθόν από το VKontakte επειδή αρνήθηκε να παραδώσει δεδομένα Ουκρανών χρηστών κατά τη διάρκεια διαδηλώσεων το 2014 -κάτι που δεν ισχύει. Αλλά η αφοσίωση των Ουκρανών στο Telegram, που χρησιμοποιείται από περισσότερο από το 70% των πολιτών στη χώρα, μπορεί να αποδειχθεί επικίνδυνη.
Ερωτήματα για την ασφάλεια του Telegram
Από την ίδρυσή του το 2013, το Telegram προωθεί ένα επιθετικό μάρκετινγκ, ως μια κρυπτογραφημένη και εστιασμένη στο απόρρητο εφαρμογή, με τα καταστήματα να το περιγράφουν εσφαλμένα ως «κρυπτογραφημένη εφαρμογή ανταλλαγής μηνυμάτων». Εκτός, όμως, από το γεγονός ότι είναι και κοινωνικό δίκτυο αλλά και εφαρμογή ανταλλαγής μηνυμάτων, οι περισσότερες συνομιλίες αποθηκεύονται μέσω διακομιστών που βασίζονται στο cloud και οι ειδικοί έχουν αμφιβολίες για το πόσο ασφαλές είναι πραγματικά.
Το Telegram «είναι από προεπιλογή μια βάση δεδομένων cloud με αντίγραφο απλού κειμένου για κάθε μήνυμα που έχει στείλει/λάβει ο καθένας», προειδοποίησε η ιδρυτής του Signal, Moxie Marlinspike, σε ένα πρόσφατο tweet. Και παρόλο που ένας εκπρόσωπος της Telegram απέρριψε αυτούς τους ισχυρισμούς, πρώην υπάλληλος της Telegram, ο Anton Rozenberg, μοιράζεται τις ίδιες ανησυχίες. «Δεν μπορούμε να αποκλείσουμε το ενδεχόμενο οι Ουκρανοί (καθώς και άλλοι χρήστες) να χρησιμοποιούν το Telegram λόγω της ευκολίας του, πιστεύοντας λανθασμένα ότι είναι αξιόπιστο και ασφαλές, όταν στα δεδομένα τους μπορούν να έχουν πρόσβαση υπάλληλοι της Telegram και να τα διαβιβάσουν σε τρίτους», ανέφερε ο Rozenberg στο POLITICO. Άλλοι πρώην υπάλληλοι έχουν επίσης εκφράσει ανησυχίες σχετικά με την πιθανότητα η Telegram να μπορεί, ενδεχομένως, να διαβάζει τα μηνύματα των χρηστών.
Επομένως, απαιτείται άμεσα μεγαλύτερος έλεγχος τόσο για τον Ντούροφ όσο και για την πλατφόρμα του, καθώς ο πόλεμος της Ρωσίας στην Ουκρανία συνεχίζει να κλιμακώνεται. Οι προσπάθειες δυτικών κυβερνήσεων και εταιρειών τεχνολογίας να «καθαρίσουν» το Διαδίκτυο από την προπαγάνδα θα είναι μόνο συμβολικές όσο το Telegram παραμένει το αληθινό ψηφιακό μέτωπο μάχης μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας.