Επισκεφθήκαμε δύο ζωολογικούς κήπους, μια φάρμα αλόγων και έναν ξενώνα για αδέσποτα ζώα στο Χάρκοβο για να δούμε τις καταστροφικές συνέπειες του πολέμου όχι μόνο στους ανθρώπους αλλά και στα ζώα.
Ζωάκια εγκαταλελειμμένα να πεθαίνουν από την πείνα, ή πυροβολημένα εξ’ επαφής ή άλλα να περιφέρονται στους άδειους δρόμους ψάχνοντας τους ιδιοκτήτες τους. Ο πόλεμος, ό,τι πιο σκληρό έχει «εφεύρει» ο άνθρωπος, δεν επηρεάζει μόνο τον ίδιο αλλά και τα πάντα γύρω του. Και τη φύση, και τα μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς και τα άλλα ζωντανά πλάσματα που έχουν την τύχη ή την ατυχία να μοιράζονται τον κόσμο μαζί μας.
Στο Χάρκοβο, την ουκρανική πόλη που πλήττεται ιδιαίτερα από τη ρωσική επιθετικότητα, χιλιάδες ζώα έχουν σκοτωθεί. Στις περιοχές που κατελείφθησαν από τους Ρώσους ή εκεί όπου διεξάγονται εχθροπραξίες τα ζώα υποφέρουν και πεθαίνουν μαζί με τους ανθρώπους χωρίς να μπορούν καν να καταλάβουν τι συμβαίνει. Την ώρα που οι άνθρωποι σκοτώνουν ακόμα και τα ζώα, άλλοι κάνουν ό,τι μπορούν για να τα σώσουν.
«Γιατί την ώρα του πολέμου, όταν σκοτώνονται οι άνθρωποι, εσείς φροντίζετε τα ζωάκια;» ρωτάω την Γιαρίνα Βιντονιούκ, συνεργάτιδα της φιλοζωικής οργάνωσης «Διάσωση Ζώων - Χάρκοβο». Τη συναντώ σε ένα καταφύγιο για γάτες, σε ένα υπόγειο στο Χάρκοβο, το οποίο έχει διαμορφωθεί κατάλληλα για τον σκοπό αυτό. Μέσα στους χώρους του καταφυγίου υπάρχουν περίπου 250 γάτες. Ορισμένες έχουν εμφανή σημάδια τραυματισμών ενώ άλλες δείχνουν να συνέρχονται από το σοκ και κάθονται μόνες στις γωνίες. Σχεδόν όλες τους έχουν διασωθεί από περιοχές εχθροπραξιών κοντά στο Χάρκοβο και στο Ντονμπάς.
«Ο καθένας κάνει ό,τι μπορεί. Για μας η αλλαγή της ουκρανικής κοινωνίας και συνολικά του κόσμου έχει να κάνει με τον σεβασμό της ζωής. Αν σέβεσαι τη ζωή θα σέβεσαι και θα προστατεύεις την οποιαδήποτε ζωή, τη ζωή του ανθρώπου, τη ζωή του ζώου και τη ζωή της φύσης» λέει η Γιαρίνα.
Όταν έπεσαν οι πρώτες βόμβες στο Χάρκοβο ο κόσμος άρχισε να απομακρύνεται μαζικά από τις περιοχές όπου υπήρχε κίνδυνος. Πολλοί έπαιρναν μαζί τους τα κατοικίδια ζώα τους. Άλλοι δεν είχαν τη δυνατότητα λόγω έλλειψης οχήματος ή επειδή πίστευαν ότι μετά από λίγες ημέρες θα επέστρεφαν σπίτια τους ή έλειπαν ήδη και είχαν αναθέσει τη φροντίδα των ζώων τους σε άλλους. Ορισμένοι άφησαν μπολ και κατσαρόλες γεμάτες νερό στο πάτωμα και ανοιχτές συσκευασίες με φαγητά ώστε τα ζώα να μην πεθάνουν από την πείνα ή από τη δίψα. Αλλά ο πόλεμος δεν τελείωσε σε λίγες μέρες.
«Σπάστε πόρτες - παράθυρα, σώστε τη γάτα μου»
Εθελοντές της οργάνωσης, όπως και άλλων οργανώσεων σε διάφορες πόλεις της Ουκρανίας, με κίνδυνο της ζωής τους πηγαίνουν σε περιοχές όπου διεξάγονται εχθροπραξίες ή και εκείνες που θεωρούνται «γκρίζες ζώνες» - δηλαδή βρίσκονται ανάμεσα στους δύο στρατούς- και απομακρύνουν τα ζώα. Δεν πρόκειται μόνο για σκυλιά ή για γάτες αλλά και για ζώα φάρμας ενώ ιδιαίτερες δυσκολίες αλλά και τραγωδίες έχουν καταγραφεί σε ζωολογικούς κήπους. Εκεί τα πράγματα είναι πολύ πιο δύσκολα καθώς τα άγρια ζώα δεν μπορούν να μεταφερθούν εύκολα ενώ πολλές φορές χρειάζονται ειδική διατροφή, που δεν μπορεί να βρεθεί εύκολα σε μια εμπόλεμη χώρα.
«Μας τηλεφωνούσαν οι άνθρωποι στη γραμμή άμεσης βοήθειας και ζητούσαν να σπάσουμε παράθυρα, πόρτες μόνο να σώσουμε το ζωάκι τους. Έφευγαν οι οι πολίτες, ερχόντουσαν οι στρατιωτικοί με τα θωρακισμένα και εμείς τρέχαμε πέρα δώθε με τα ζωάκια. Δείχναμε κάπως παράταιροι. Αργότερα -όταν οι απλοί πολίτες δεν είχαν πια πρόσβαση σε ορισμένες περιοχές- οι στρατιωτικοί μας βοηθούσαν, μας συνόδευαν, μας έδειχναν και οι ίδιοι διαμερίσματα όπου άκουγαν φωνές από ζώα. Και με αυτό τον τρόπο καταφέραμε να σώσουμε πολλά. Συνολικά κατά τη διάρκεια της πλήρους κλίμακας εισβολής διασώσαμε περισσότερα από 14.000 ζώα. Γάτες, σκυλιά, άλογα, αγελάδες, χήνες, ρακούν, φασιανούς, σκίουρους, δύο λύκους από ιδιωτικούς ζωολογικούς κήπους κ.ά» λέει στο iefimerida.gr η ίδια.
Βόμβες, πείνα, φόβος και κατάθλιψη
Το 90% των διασωθέντων ζώων είχαν νωρίτερα οικογένεια και σπίτι λέει η συνεργάτιδα της οργάνωσης «Διάσωση Ζώων - Χάρκοβο»: «Υπάρχουν περιστατικά όπου οι ιδιοκτήτες σκοτώθηκαν. Υπάρχουν περιπτώσεις όπου οι ιδιοκτήτες έφυγαν και άφησαν τα ζώα σε γείτονες ή σε συγγενείς, μετά και εκείνοι έφυγαν και τα ζώα έμειναν. Υπάρχουν ζώα που δραπέτευσαν κατά τη διάρκεια βομβαρδισμών - τρόμαξαν και άρχισαν να τρέχουν προς άγνωστη κατεύθυνση».
«Αυτά τα ζώα έχουν διασωθεί από τον πόλεμο, από τους βομβαρδισμούς. Από τον θάνατο. Υπάρχουν διάφοροι κίνδυνοι και τα ζώα έρχονται με διαφόρων ειδών τραύματα. Ορισμένα έχουν τραύματα από θραύσματα ή σπασμένη σπονδυλική στήλη από τις εκρήξεις, χάνουν τα πόδια τους ή κάποια όργανα. Αυτό είναι το 20% που έχουν εμφανή τραύματα από τον πόλεμο. Και το υπόλοιπο 80% έρχονται σε τέτοια κατάσταση όπου το στρες έχει συσσωρευτεί και αναμειχθεί με άλλο στρες. Στρες που έχασαν την οικογένεια και το σπίτι, στρες από τις διαρκείς εκρήξεις, στρες που δεν έχουν πρόσβαση σε φαγητό και νερό» περιγράφει η ίδια.
Κατάθλιψη στα ζώα - Χάνουν τη διάθεση για ζωή
«Αυτό το στρες γίνεται καταλύτης διαφόρων ασθενειών. Αρχίζουν να μην λειτουργούν καλά τα εσωτερικά όργανα, να καταρρέουν συστήματα ζωτικής σημασίας. Είναι σημαντικό ζήτημα, εκτός από την σωματική κατάσταση, να βγάλεις το ζώη από την ψυχολογική κατάσταση του πολέμου. Γιατί συχνά δεν νιώθουν ότι θέλουν να ζήσουν - Και αυτό είναι το πιο δύσκολο κομμάτι της αποκατάστασης - το ζώο να νιώσει ότι έχει λόγο για να ζήσει» λέει η Γιαρίνα.
Την ώρα του βομβαρισμού τα ζώα πανικοβάλλονται, αρχίζουν να τρέχουν όπου βρουν, πολλές φορές για χιλιόμετρα καθώς δεν καταλαβαίνουν τι πρέπει να κάνουν. Αν δεν έχουν που να τρέξουν πέφτουν πάνω σε τοίχους και κάγκελα, τραυματίζονται ή σκοτώνονται. «Από τα περίπου 5.000 ζώα που έχει ο ζωολογικός μας κήπος σκοτώθηκαν τουλάχιστον 300. Άλλα επειδή έτρεχαν να σωθούν και έπεφταν στα κάγκελα, άλλα από στρες ή από άλλη αιτία. Πολλά πουλιά σκοτώθηκαν» μας λέει ο Σεργκέι Κοβσάρ, εργαζόμενος στο Feldman EcoPark ως φροντιστής για τα πρωτεύοντα, γορίλες, χιμπατζήδες κ.λπ.
Το Feldman EcoPark είναι μεγάλος ιδιωτικός ζωολογικός κήπος στις παρυφές του Χαρκόβου. Κατά τους πρώτους μήνες της ρωσικής εισβολής βρέθηκε κυριολεκτικά πάνω στη γραμμή του μετώπου. Οι εργαζόμενοι αναγκάστηκαν να το εγκαταλείψουν και έρχονταν εκεί μόνο για να απομακρύνουν τα ζώα και να ταΐσουν όσα δεν μπορούσαν να απομακρύνουν. Πολλές φορές κουβαλούσαν κυριολεκτικά τα ζώα στα χέρια τους περνώντας μέσα από το χιόνι καθώς φοβόντουσαν να πλησιάσουν με τα αυτοκίνητα πολύ κοντά στον ζωολογικό κήπο.
«Ερχόμουν εδώ, τα τάιζα και έφευγα. Ήταν πολύ τρομακτικά καθώς βομβαρδιζουν αδιάκριτα. Μετρήσαμε ότι είχαμε ακριβώς 10 λεπτά στη διάθεσή μας για να κάνουμε ό,τι ήταν να κάνουμε και μετά άρχιζαν να πέφτουν οι βόμβες. Αργότερα μάθαμε ότι μας εντόπιζαν μέσα από τα σήματα των τηλεφώνων μας. Κάποιοι από τους εθελοντές μας, οι οποίοι έρχονταν για να ταΐσουν τα ζώα, σκοτώθηκαν από τις βόμβες, οι δύο μπροστά μου» λέει στο iefimerida.gr ο Σεργκέι Κοβσάρ. Τρεις εθελοντές και ακόμα τρεις εργαζόμενοι του ζωολογικού κήπου σκοτώθηκαν κατά τη διάρκεια ρωσικών βομβαρδισμών το 2022.
Πολλά από τα ζώα του Feldman EcoPark βρήκαν προσωρινό καταφύγιο στο δημοτικό ζωολογικό κήπο του Χαρκόβου, στο κέντρο της πόλης. Η μεταφορά των ζώων γινόταν συχνά κάτω από αντίξοες συνθήκες, την ώρα των βομβαρδισμών από ανθρώπους που έκαναν τη δουλειά τους με πλήρη αυταπάρνηση.
«Είχα προειδοποιήσει τους στρατιώτες να μη με σταματάνε στα σημεία ελέγχου αλλά με σταματούσαν, ζητούσαν να βγάλουν σέλφι με τα πιθίκια που κοιμόντουσαν. Εγώ τους έλεγα “έχετε τρελαθεί, αν ξυπνήσουν τώρα ένας Θεός ξέρει τι θα γίνει”» λέει στο iefimerida.gr ο Κοβσάρ περιγράφοντας μια από τις μεταφορές πιθήκων που έκανε. Τότε μετέφερε δύο πιθήκους ναρκωμένους μέσα στο αυτοκίνητό του χωρίς κανένα άλλο μέτρο προστασίας.
Την ίδια ώρα και ο δημοτικός ζωολογικός κήπος του Χαρκόβου, ο οποίος λειτουργεί εδώ και 128 χρόνια, αντιμετώπιζε τρομακτικά προβλήματα. Με τους πρώτους βομβαρδισμούς η πόλη πάγωσε, οι επικοινωνίες γινόντουσαν με δυσκολία, η μετακίνηση είχε σχεδόν παραλύσει, τα μαγαζιά έκλεισαν και υπήρχαν τεράστια προβλήματα στην τροφοδοσία. Οι περισσότερες επιχειρήσεις έκλεισαν.
«Ο ζωολογικός κήπος δεν είναι μια οποιαδήποτε επιχείρηση, δεν μπορείς απλώς να κλείσεις και να φύγεις. Και τα ζώα δεν μπορούν να απομακρυνθούν γιατί αυτό χρειάζονται ειδικές υποδομές. Έχουμε ελέφαντα, ιπποπόταμο, καμηλοπάρδαλη. Είχαμε 250 εργαζόμενους, αρκετοί φοβόντουσαν να μένουν σπίτι τους και τους δώσαμε τη δυνατότητα να μένουν εδώ με τις οικογένειές τους. Διαμορφώσαμε χώρους για να κοιμούνται, οι εθελοντές μας βοηθούσαν ακόμα και με τα βασικά, όπως το να βρούμε στρώματα καθώς τα πάντα είχαν κλείσει. Έμεναν περίπου 80 άτομα εδώ μέσα. Αυτοί οι εργαζόμενοι κράτησαν τον ζωολογικό κήπο και τα ζώα ζωντανούς» λέει στο iefimerida.gr η αναπληρώτρια διευθύντρια του ζωολογικού κήπου του Χαρκόβου Κορίνα Ντετιούκ.
«Η τεράστια δυσκολία ήταν να βρεθούν τρόφιμα για τα ζώα. Αρκετά δεν είναι τρόφιμα που μπορείς να βρεις στο εμπόριο. Βοήθησε πολύ ο δήμος Χαρκόβου και εθελοντές» τονίζει η κ. Ντετιούκ. Η ίδια κάνει ειδική μνεία στη βοήθεια που παρείχε η Ευρωπαϊκή Ένωση Ζωολογικών Κήπων και Ενυδρείων (EAZA), η οποία διοργάνωσε μεγάλο έρανο σε όλη την Ευρώπη για να βρει και να στείλει τρόφιμα και άλλο υλικό.
Έναν χρόνο μετά την ρωσική εισβολή και αφού οι Ουκρανοί απώθησαν τα ρωσικά στρατεύματα από την περιφέρεια Χαρκόβου, η διοίκηση του ζωολογικού κήπου πήρε την απόφαση να ανοίξει τις πόρτες του για το κοινό. Στην αρχή μόνο για οργανωμένα γκρουπ και μετά για όλους. Όταν επισκεφθήκαμε τον ζωολογικό κήπο είδαμε πολλές μητέρες με παιδιά να κάνουν βόλτα, αρκετούς στρατιωτικούς, οι οποίοι νοσηλεύονται στο στρατιωτικό νοσοκομείο της περιοχής. Η είσοδος για το κοινό είναι δωρεάν ενώ δωρεάν παρέχουν τις υπηρεσίες τους στους επισκέπτες και οι ξεναγοί.
Ένα λιοντάρι που γεννήθηκε και ένα λιοντάρι που σκότωσαν οι εισβολείς
Κατά τη διάρκεια αυτών των δυόμιση ετών της ρωσικής εισβολής τα ζώα στο δημοτικό ζωολογικό κήπο έχουν υποφέρει μαζί με τους υπόλοιπους κατοίκους του Χαρκόβου. «Όπως και για μας, είναι δύσκολο για τα ζώα, με τη διαφορά ότι εμείς τουλάχιστον καταλαβαίνουμε τι συμβαίνει. Οι ψυχολογικές συνέπειες είναι εμφανείς στα ζώα, και ορισμένες φορές απρόβλεπτες. Ωστόσο η ζωή συνεχίζεται ακόμα και υπό αυτές τις συνθήκες - Κατά τη διάρκεια του πολέμου ένα λυκάκι και ένα λιονταράκι γεννήθηκαν στον ζωολογικό μας κήπο» μας λέει η υποδιευθύντρια του ζωολογικού κήπου.
Αποχαιρετώντας τον ζωολογικό κήπο στο Χάρκοβο κατευθυνόμαστε έξω από την πόλη, προς τις περιοχές που είχαν καταλάβει στην έναρξη της εισβολής τα ρωσικά στρατεύματα. Στο δρόμο ένας ακόμα μικρός ιδιωτικός ζωολογικός κήπος, ερημωμένος. Τα κλουβιά άδεια. «Εδώ οι ρώσοι εκτέλεσαν όλα τα ζώα, είχε μέχρι και λιοντάρι, και αυτό το σκότωσαν. Στην αρχή, όταν είχαμε μόλις ανακαταλάβει την περιοχή, οι εικόνες που αντικρύσαμε ήταν φρικτές. Υπήρχαν πτώματα από ζώα σκορπισμένα στα χωράφια, όχι μόνο από τον ζωολογικό κήπο αλλά κυρίως από τις φάρμες της περιοχής» μας λέει ο Κωνσταντίν Γορντιένκο αναπληρωτής κοινοτάρχης της κωμόπολης που λέγεται Στάρι Σάλτιβ και βρίσκεται περίπου 40 χιλιόμετρα έξω από το Χάρκοβο.
Ενώ στον ζωολογικό κήπο και στις φιλοζωικές, που σώζουν τα ζώα στο Χάρκοβο, οι εθελοντές και οι εργαζόμενοι έχουν επιλέξει την φιλοζωία ως στάση ζωής, στο Στάρι Σάλτιβ η φιλοζωία επέλεξε μόνη της τους κατοίκους και τις αρχές. Εκεί, κατά την ουκρανική αντεπίθεση και την ανακατάληψη περιοχών, μαζί με τους Ρώσους στρατιώτες έφυγε και ο ιδιοκτήτης φάρμας αφήνοντας πίσω του αβοήθητα και κλειδωμένα 28 άλογα ράτσας.
Οι κάτοικοι της περιοχής και η αστυνομία δεν ήξεραν νωρίτερα τίποτα σχετικά με την φροντίδα αλόγων ωστόσο αναγκάστηκαν να δράσουν άμεσα βλέποντας τα ταλαιπωρημένα και αποστεωμένα ζωντανά. «Αφότου απελευθερώθηκε το Στάρι Σάλτιβ, έγινε γνωστό ότι υπάρχουν άλογα, τα οποία δεν τα προσέχει κανείς. Ήταν πολύ αδυνατισμένα όταν τα βρήκαμε. Ο ιδιοκτήτης αγνοείται, μάλλον έφυγε στη Ρωσία. Τους βρήκαν αστυνομικοί της περιοχής μας και μαζί με κατοίκους άρχισαν να τα φροντίζουν» λέει στο iefimerida.gr ο Κωνσταντίν Γορντιένκο.
Μπαίνουμε σε έναν περιφραγμένο χώρα και αμέσως τα άλογα έρχονται κατά πάνω μας για να μας χαιρετήσουν και να ψάξουν μήπως έχουμε φέρει λιχουδιές. Όπως λένε οι ντόπιοι, όταν έγινε γνωστή η κατάσταση με τα ζώα, ορισμένοι ενδιαφέρθηκαν να τα αγοράσουν αλλά αυτό δεν είναι εφικτό μέχρι να τελεσιδικήσει το δικαστήριο για το ιδιοκτησιακό καθεστώς των αλόγων οπότε μέχρι τότε είναι αναγκασμένοι να τα φροντίζουν με τη βοήθεια εθελοντών. Και εδώ μεγάλο πρόβλημα είναι οι τροφές, σε αυτό βοηθούν οι εθελοντές που φέρουν σανό και άλλα τρόφιμα. Όπως μας λέει ο ιππονόμος -που ανέλαβε πλέον τη φροντίδα τους- τα άλογα αγαπούν τα μήλα και χαίρονται ιδιαιτερα όταν τους φέρνουν έστω και λίγα.
«Μέχρι εκείνη τη στιγμή δεν είχα καμία επαφή με τα άλογα αλλά τώρα κάτι έχω μάθει, ξέρω για παράδειγμα να ξεχωρίζω αν είναι άρρωστα. Τώρα είναι σχετικά εύκολο γιατι τα έχουμε κλείσει στον εξωτερικό περιφραγμένο χώρο και βόσκουν. Τον χειμώνα ήταν πολύ δύσκολα που ήταν κλεισμένα όλη την ώρα μέσα στον στάβλο» μας λέει ο αστυνομικός της περιοχής Ντενίς Τερπέκ, τον οποίον οι ντόπιοι τον αποκαλούν «σερίφη». Τον ρωτάμε γιατί να το κάνει αφού η φροντίδα αλόγων δεν εμπίπτει στα καθήκοντα του αστυνομικού. «Είδα ότι υπάρχει πρόβλημα και μαζί με την κοινότητα άρχισα να το λύνω, όλοι το κάνουμε χωρίς να έχουμε υποχρέωση διότι η βασικά υποχρέωση που έχουμε είναι να είμαστε άνθρωποι» απαντάει στο iefimerida.gr.
Ο αστυνομικός Ντενίς Τερπέκ μαζί με εκατοντάδες ακόμα άτομα από το Χάρκοβο και τις γύρω περιοχές εργάζονται καθημερινά με αυταπάρνηση για να αντιμετωπίσουν τις συνέπειες του πολέμου και να απαλύνουν τον πόνο όχι μόνο των ανθρώπων αλλά και των ζώων, τα οποία υποφέρουν και αυτά χωρίς καν να καταλαβαίνουν τι συμβαίνει. Τα περισσότερα από τα ζώα το μόνο που μπορούν να κάνουν είναι να τρέξουν για βοήθεια στους ανθρώπους και υπάρχουν εκείνοι που κάνουν ό,τι μπορούν για να τους τη προσφέρουν. Παλεύοντας καθημερινά με τις συνέπειες του πολέμου και ελπίζοντας για ένα καλύτερο αύριο.