Η Τουρκία ενεργοποίησε στις 28/02 τη Συνθήκη του Μοντρέ, κλείνοντας τα στενά του Βοσπόρου για τα πολεμικά πλοία, λόγω της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία.
Ο Δρ. Βύρων Ματαράγκας, Αναπληρωτής Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Μπαχτσέ- σεχίρ της Κωνσταντινούπολης, με ειδικότητα στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, εξηγεί στο iefimerida.gr τι ακριβώς ισχύει με τη συγκεκριμένη Συνθήκη.
Ακολουθεί το κείμενό του:
Η Συνθήκη του Μοντρέ (Montreux) υπεγράφη στην ομώνυμη πόλη της Ελβετίας στις 20 Ιουλίου 1936 από την Τουρκία αφενός , τη Σοβιετική Ένωση, το Ηνωμένο Βασίλειο, την Γαλλία, το Βασίλειο των Σέρβων, Κροατών και Σλοβένων, την Βουλγαρία, την Ρουμανία, την Ελλάδα και την Ιαπωνία αφετέρου. Αργότερα η Ιαπωνία απεσύρθη από την Συνθήκη και η Ιταλία προσεχώρησε σε αυτή το 1938.
Τέθηκε σε ισχύ στις 9 Νοεμβρίου 1936. Αντικατέστησε την Συνθήκη περί Στενών της Λωζάννης, η οποία υπεγράφη μαζί με την Συνθήκη Ειρήνης στην Διάσκεψη της Λωζάννης το 1923.
Η Συνθήκη του Μοντρέ αποκατέστησε την εδαφική κυριαρχία της Τουρκίας επί των Στενών των Δαρδανελλίων και του Βοσπόρου. Ήρε την υποχρέωση αποστρατικοποίησης των ακτών των εν λόγω Στενών, κατήργησε την Επιτροπή των Στενών, η οποία αποτελείτο από εκπροσώπους των συμβαλλομένων κρατών υπό την προεδρία του εκπροσώπου της Τουρκίας και είχε την αρμοδιότητα ελέγχου των Στενών. Επέφερε περιορισμούς στην διέλευση των πολεμικών πλοίων από τα Στενά και κατήργησε την ελευθερία υπέρπτησης υπεράνω των Στενών.
Η Συνθήκη του Μοντρέ διακρίνει
μεταξύ:
A) παράκτιων κρατών, και
B) μή -παράκτιων κρατών.
Δηλαδή, μεταξύ:
Α) Παρευξείνιων κρατών, και
Β) μή -Παρευξείνιων κρατών.
Σήμερα τα παράκτια κράτη ή Παρευξείνια κράτη είναι η Τουρκία, η Βουλγαρία, η Ρουμανία, η Ουκρανία, η Ρωσία και η Γεωργία.
Μεταξύ:
Γ) εμπορικών πλοίων, και
Δ) πολεμικών πλοίων
Μεταξύ:
Ε) καιρού ειρήνης,
ΣΤ) καιρού πολέμου, και
Ζ) εγγύς κινδύνου πολέμου.
Tα εμπορικά πλοία
Κατά το άρθρο 7 της Συνθήκης του Μοντρέ, όλα τα πλοία που δεν θεωρούνται πολεμικά, είναι εμπορικά.
Εν καιρώ ειρήνης τα εμπορικά πλοία διέρχονται από τα Στενά ανεξαρτήτως σημαίας και φορτίου, ημέρα και νύχτα χωρίς καμία διαδικασία πλην του υγειονομικού ελέγχου. Ισχύει πλήρως η ελευθερία ναυσιπλοίας.
Εν καιρώ πολέμου,
Εάν η Τουρκία δεν είναι εμπόλεμη, τα εμπορικά πλοία διέρχονται από τα Στενά ανεξαρτήτως σημαίας και φορτίου.
Εάν η Τουρκία είναι εμπόλεμη, τα εμπορικά πλοία με σημαία κράτους μή- εμπόλεμου προς την Τουρκία, μπορούν να διέλθουν από τα Στενά υπό τον όρο να μη παράσχουν βοήθεια στο κράτος, που είναι εμπόλεμο προς την Τουρκία.
Στην περίπτωση αυτή, η διέλευση από τα Στενά θα γίνεται μόνο την ημέρα και τα πλοία θα ακολουθούν την πορεία, που θα υποδεικνύουν οι Τουρκικές Αρχές.
Στην περίπτωση που η Τουρκία αισθάνεται ότι απειλείται από εγγύς κίνδυνο πολέμου, τα εμπορικά πλοία διέρχονται από τα Στενά μόνο την ημέρα ακολουθώντας την πορεία, που υποδεικνύουν οι Τουρκικές Αρχές.
Τα πολεμικά πλοία
Εν καιρώ ειρήνης
τα υποβρύχια, τα οποία οι Παρευξείνιες χώρες αγόρασαν ή επισκεύασαν σε μή-Παρευξείνια χώρα, μπορούν να διέλθουν από τα Στενά προκειμένου να κατευθυνθούν στην βάση τους στην Μαύρη Θάλασσα, εφόσον η ενδιαφερόμενη Παρευξείνια χώρα ενημερώσει εγκαίρως τις Τουρκικές Αρχές.
Στην περίπτωση αυτή, τα υποβρύχια διερχόμενα από τα Στενά, θα πρέπει να πλέουν από την επιφάνεια της θάλασσας και να μη συνοδεύονται από πολεμικό πλοίο.
Προκειμένου πολεμικό πλοίο να διέλθει από τα Στενά, πρέπει το Κράτος της σημαίας του να ενημερώσει προηγουμένως την Τουρκική Κυβέρνηση διά της διπλωματικής οδού.
Αυτή η ενημέρωση πρέπει να γίνει οκτώ (8) ημέρες πριν από την διέλευση, αλλά για τα μή-Παρευξείνια κράτη η προθεσμία αυτή είναι δέκα πέντε (15) ημέρες.
Το σύνολο της χωρητικότητας των πολεμικών πλοίων όλων των ξένων ναυτικών δυνάμεων που θα διέλθουν από τα Στενά, δεν θα υπερβαίνει τους 15.000 τόνους.
Τα πολεμικά πλοία των μή-Παρευξείνιων χωρών δεν μπορούν να παραμείνουν στην Μαύρη Θάλασσα περισσότερο από είκοσι -μία (21) ημέρες ανεξαρτήτως του σκοπού της εκεί παραμονής τους.
Η χωρητικότης πολεμικών πλοίων ενός ή περισσοτέρων μή- Παρευξείνιων κρατών, που μεταβαίνουν στην Μαύρη Θάλασσα ακόμα και για λόγους ανθρωπιστικούς δεν μπορεί να υπερβεί τους 8.000 τόνους.
Εν καιρώ πολέμου
Εάν η Τουρκία δεν είναι εμπόλεμη χώρα, τα πολεμικά πλοία ξένων κρατών μπορούν να διέλθουν από τα Στενά υπό τους προαναφερθέντες όρους.
Απαγορεύεται η διέλευση από τα Στενά πολεμικού πλοίου οιουδήποτε εμπόλεμου κράτους.
Βάσει αυτής της απαγορεύσεως, ο Πρέσβης της Ουκρανίας στην Άγκυρα απήυθυνε,στις 27 Φεβρουαρίου 2022, δημόσια έκκληση στην Τουρκική Κυβέρνηση να κλείσει τα Στενά.
Μία εξαίρεση αυτής της απαγόρευσης καθιερώθηκε για τα πολεμικά πλοία Παρευξείνιων κα μή- Παρευξείνιων κρατών προκειμένου να επιστρέψουν στη βάση τους.
Εφόσον η Τουρκία είναι εμπόλεμο κράτος, η Τουρκική Κυβέρνηση έχει την πλήρη διακριτική ευχέρεια χορηγήσεως ή μη αδείας διελεύσεως σε πολεμικά πλοία ξένων κρατών.
Στην περίπτωση που η Τουρκία αισθάνεται να απειλείται από εγγύς κίνδυνο πολέμου, ως προς την διέλευση των πολεμικών πλοίων από τα Στενά εφαρμογής τυγχάνουν τα ισχύοντα σε περίπτωση πολέμου.