Η ρωσική επίθεση στην Ουκρανία οδήγησε τη Γερμανία να εγκαταλείψει την εξωτερική και αμυντική της πολιτική, που ακολουθούσε εδώ και δεκαετίες. Ξαφνικά, ο ειρηνικός γίγαντας της Ευρώπης αναγκάστηκε να υιοθετήσει μια πιο μιλιταριστική στάση, γράφει το γερμανικό περιοδικό Spiegel, σε μια διεισδυτική ανάλυση για τη στροφή της Γερμανίας.
Αναφέρει, χαρακτηριστικά, σε άρθρο με τίτλο «Standing Up to Putin»:
Την Τετάρτη 2 Μαρτίου, ο Όλαφ Σόλτς στάθηκε στο πόντιουμ του ξενοδοχείου King David στην Ιερουσαλήμ και δήλωσε: «Είναι ευθύνη μας να διασφαλίσουμε ότι αυτός ο πόλεμος δεν θα συνεχίσει».
Ο Γερμανός καγκελάριος είχε μόλις βγει από τη συνάντηση διάρκειας μιας ώρας με τον Ισραηλινό Πρωθυπουργό Ναφτάλι Μπένετ, στην οποία συζήτησαν σειρά θεμάτων, μεταξύ των οποίων η αναβάθμιση του Γερμανικού στρατού.
Τι μεταστροφή! Εκεί που ο σοσιαλδημοκράτης Σόλτς, έμοιαζε συγκρατημένος , ήπιος, χωρίς σχέδιο στα πρώτα του ταξίδια στο Παρίσι και στις Βρυξέλες, τώρα εμφανίζεται ως ο καγκελάριος της κρίσης, προβάλλοντας τον ευγενή σκοπό να βάλει τέλος σε μια ένοπλη σύρραξη.
Ο πόλεμος επέστρεψε στην ευρωπαϊκή ήπειρο, και η βία του ξεδιπλώνεται σε απόσταση μόλις δύο ωρών από το Βερολίνο -με την συμμετοχή της Γερμανίας σε στρατιωτικό εξοπλισμό, κυρώσεις και πολεμοχαρείς δηλώσεις να στοχεύουν ευθέως τον Βλαντιμίρ Πούτιν. Η Γερμανία έχει γίνει κεντρικός παίκτης σε αυτή την σύγκρουση και ίσως βρεθεί αντιμέτωπη με αντίποινα, ακόμα και με το εξαιρετικά απίθανο σενάριο ενός πυρηνικού χτυπήματος.
Το τέλος της Ιστορίας -η ειρηνική νίκη της δημοκρατίας έναντι άλλων συστημάτων διακυβέρνησης- έλαβε τέλος. Τώρα, η Ιστορία επανέκαμψε, δημιουργώντας τα δικά της, εξαιρετικά επικίνδυνα μονοπάτια. Και η Γερμανία αποδέχθηκε την πρόκληση. Μια ειρηνική χώρα, η οποία αποκτά στρατιωτικό βραχίονα και την ικανότητα να προστατεύσει ενεργά τη δημοκρατία. Μια χώρα που ο κόσμος αντιμετώπιζε ως μια ισχυρή οικονομία ετοιμάζεται να ασκήσει την επιρροή της στο παγκόσμιο πολιτικό γίγνεσθαι.
Παράλληλα, επανήλθε μια ξεχασμένη λέξη: Ο εχθρός. Για ένα σημαντικό ποσοστό των Γερμανών, η λέξη αυτή σήμαινε την Σοβιετική Ένωση μέχρι το 1989. Τα επόμενα χρόνια, η Γερμανία αισθάνθηκε να περιστοιχίζεται μόνο από φίλους, όπως είχε πει ο Χριστιανοδημοκράτης υπουργός Άμυνας Volker Rühe.
Το 1992, ο κοινωνιολόγος Ulrich Beck ανέπτυξε σε ένα δοκίμιο του το θέμα «Το Κράτος χωρίς Εχθρούς». Συγκεκριμένα, έγραψε: «Πάντοτε, υπήρχαν δύο είδη δημοκρατίας, μέχρι τώρα. Αυτή που πηγάζει από τον λαό και αυτή που πηγάζει από τους εχθρούς του». Η απειλή που αντιπροσωπεύουν οι εχθροί, πρόσθεσε, βοηθά την ενοποίηση και επικαλύπτει όλες τις άλλες κοινωνικές διαφοροποιήσεις. Ο Beck αναρωτήθηκε πώς θα μοιάζει μια Γερμανία χωρίς εχθρούς και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι θα πέσει σε «βαθιά ανασφάλεια».
Έχουμε ξανά έναν εχθρό
Στην παρούσα συγκυρία, βεβαίως, κάποιος θα αναρωτηθεί πως θα μοιάζει μια Γερμανία που ξαναβρήκε έναν εχθρό, και μάλιστα αυτόν που απορρίπτει και επιτίθεται σε όλα αυτά που είναι σημαντικά για την Δύση: τη δημοκρατία, την ελευθερία, τα ανθρώπινα δικαιώματα, την απόρριψη του πολέμου. Ο κοινωνιολόγος Armin Nassehi, εξέτασε ξανά την ιδέα του Beck σε ένα άρθρο που δημοσιεύτηκε στον ιστότοπο της Zeit. Σε αυτό έγραφε: «Για μια ακόμα φορά ο εχθρός μάς πρόσφερε την ευκαιρία για ενδοσκόπηση. Ποιοί είμαστε; Θα επιτρέψουμε σε κάποιον σαν τον Πούτιν να υπάρχει;»
Η απάντηση δεν είναι μονοσήμαντη, όπως έγινε φανερό αμέσως μετά την ανακοίνωση του Σολτς για το εξοπλιστικό πρόγραμμα - μαμούθ ύψους 100 δισεκατομμυρίων ευρώ. Η ομιλία του, στο γερμανικό Κοινοβούλιο, προκάλεσε θαυμασμό, αλλά σε κάποιους προκάλεσε οργή. Ο Σόλτς τους αιφνιδίασε όλους, την απόφαση του την γνώριζε μόνο ένας πολύ στενός κύκλος συνεργατών, στον οποίο δεν περιέλαβε ούτε τον υπουργό Οικονομικών Υποθέσεων και αντικαγκελάριο των Πράσινων, Robert Habeck, ο οποίος δήλωσε αργότερα ότι δεν είχε ιδέα για το τεράστιο ποσό που ανακοινώθηκε.
Η αιφνιδιαστική ανακοίνωση, ήταν μια κλασική κίνηση του Σολτς. Ο Γερμανός καγκελάριος, γνώριζε ότι αν ενημέρωνε τον Habeck και την υπουργό Εξωτερικών Annalena Baerbock, επίσης από τους Πράσινους, αυτοί θα μιλούσαν με το κόμμα τους, το οποίο θα ήγειρε ενστάσεις. Με τον τρόπο που κινήθηκε έδωσε σε όλους την ευχέρεια απλώς να σηκώσουν τους ώμους τους και να πουν: «Μα, δεν γνωρίζαμε τίποτα!». Ο Σολτς ξέρει καλά, ότι σε ορισμένες περιπτώσεις, η άγνοια είναι ένα είδος «ασφάλειας ζωής».
Η στροφή του Σολτς, εξέπληξε ακόμα και τον γνωστό Βρετανό ιστορικό Timothy Garton Ash, ο οποίος είναι βαθύς γνώστης της Γερμανίας και ανήκει σε αυτούς που υποστηρίζουν ότι πρέπει να αποκτήσει ισχυρό ηγετικό ρόλο στη Ευρώπη και στον κόσμο. Σε πρόσφατο σχόλιο του στον Spiegel είχε ασκήσει κριτική στην Γερμανική εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας, επειδή της έλειπε «μια σημαντική παρόρμηση». «Χωρίς αυτή», σχολίασε, «η Ρωσία, η Κίνα και άλλες δυνάμεις θα καταπιούν την Ευρώπη».
Μια νέα τάξη πραγμάτων στην Ευρώπη
«Ο Σολτς έκανε μια δυνατή, καθαρή ομιλία», δηλώνει τώρα ο Garton Ash, «μια ομιλία ορόσημο, όπως δικαίως την χαρακτήρισε ο ίδιος ο καγκελάριος». «Σε ό,τι αφορά την Γερμανία», προσθέτει, «σημαίνει το τέλος μιας αυταπάτης, δηλαδή την πεποίθηση ότι μπορεί να επιτευχθεί η αλλαγή μέσω των εμπορικών σχέσεων και η ανάπτυξη μιας σύγχρονης σχέσης με την Ρωσία. «Αν θέλουμε να είμαστε ειλικρινείς αυτές οι απόψεις θα έπρεπε να είχαν εγκαταλειφθεί από το 2014, όταν προσαρτήθηκε η Κριμαία», τονίζει.
Τώρα, ωστόσο, η παλαιά Ευρωπαϊκή τάξη πραγμάτων κάνει χώρο για την καινούργια. Ο Garton Ash, πιστεύει ότι αυτή η νέα τάξη πραγμάτων δεν θα πρέπει να περιλαμβάνει μόνο την Ευρωπαϊκή Ένωση και την Ρωσία, αλλά και τις ενδιάμεσες χώρες: την Λευκωρωσία, την Μολδαβία και την Ουκρανία. Ο Σόλτς ελάχιστα αναφέρθηκε σε αυτές. «Και όμως, το μέλλον τους, ενδεχομένως μέσα στην ΕΕ μακροπρόθεσμα, είναι η ερώτηση κλειδί που θα κληθεί να απαντήσει η νέα ευρωπαϊκή πολιτική του Σολτς. «Είναι μια ερώτηση», λέει ο Garton Ash, «στην οποία οφείλει να βρει μια απάντηση ο καγκελάριος, αν θέλει να μείνει στην Ιστορία ως ο αρχιτέκτονας της νέας τάξης πραγμάτων. Είναι ένα βαρύ καθήκον, και όχι μόνο για τον Σόλτς».
Η απόφαση του Γερμανού καγκελάριου, αποτελεί την μεγαλύτερη ενίσχυση στην εξωτερική πολιτική και την πολιτική ασφάλειας της χώρας, από τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου ως σήμερα.
Μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και το Ολοκαύτωμα, η Γερμανία μετατράπηκε στην ουσία σε φιλειρηνική χώρα. Διατήρησε έναν στρατό για την ασφάλειά της, με την έγκριση των δυτικών συμμάχων της, αλλά αποστρατικοποίησε την κοινωνία της διανοητικά και πολιτικά. Υπό την αμερικανική πυρηνική ομπρέλα ήταν εύκολο να το κάνει, ακόμα και στον Ψυχρό Πόλεμο.
Ο ρομαντικός ήρωας αυτής της μετα- ηρωικής εποχής ήταν ο Willy Brandt, ο καγκελάριος του SPD που εισήγαγε την Οστπολιτίκ, της πολιτικής εξομάλυνσης των σχέσεων της Δυτικής Γερμανίας με τη Σοβιετική Ένωση, και της συμφιλίωσης με τον Λεονίντ Μπρέζνιεφ, τον βάναυσο και αυταρχικό Ρώσο ηγέτη. Το SPD λάτρεψε τον Brandt για αυτή την πολιτική, που έγινε ο φάρος για το κίνημα ειρήνης της χώρας. Και ξεσηκώθηκε κατά της προσπάθεια επανεξοπλισμού της χώρας από τον επίσης σοσιαλδημοκράτη καγκελάριο Helmut Schmidt, που δεν κατάφερε να πείσει το ίδιο του το κόμμα. Δεν ήταν ρομαντικός, ήταν ρεαλιστής -και αυτό δεν τον έκανε αγαπητό.
Μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου το 1990, η ενωμένη Γερμανία δεν μπορούσε να μείνει εντελώς στο περιθώριο, αλλά παρέμενε συγκρατημένη στις στρατιωτικές της επιχειρήσεις. Γερμανοί στρατιώτες έχαναν τη ζωή τους σε διάφορα πεδία μάχης αλλά ο πασιφισμός εξακολουθούσε να είναι το βασικό χαρακτηριστικό της χώρας.
Ο υπόλοιπος κόσμος έχει απορίες
Ο Σόλτς, λοιπόν, άλλαξε το σενάριο και οι Πράσινοι άφησαν πίσω τους την ιδέα τους για μια εξωτερική πολιτική στηριγμένη σε αξίες. Πρόσφατα, η Baerbock υποβάθμισε την άρνησή της να στείλει η Γερμανία στρατιωτικό εξοπλισμό σε εμπόλεμες περιοχές και ειδικά στην Ουκρανία. Τι σημαίνει αυτή η αλλαγή στάσης για άλλες μελλοντικές συγκρούσεις; Θα σπεύσει η Γερμανία στο πλευρό άλλων πρώην σοβιετικών δημοκρατιών, όπως η Μολδαβία και η Γεωργία, αν τα τανκς του Πούτιν πλησιάσουν τα σύνορά τους; Θα στείλει το Βερολίνο όπλα και στην διεθνώς αναγνωρισμένη κυβέρνηση της Λιβύης, αν υποστεί επίθεση;
Όσο για ερώτημα πόσους στρατιώτες πρέπει να στείλει στο ΝΑΤΟ, η δυσάρεστη απάντηση είναι τόσους όσοι χρειάζονται για να προστατεύσουν την Ρίγα και το Ταλίν από μια ενδεχόμενη ρωσική επίθεση. Η κυβέρνηση του Σολτς είχε υποσχεθεί ότι θα αναθεωρήσει τον αμυντικό στρατηγικό σχεδιασμό της Γερμανίας, με την κλιματική αλλαγή να παίζει κεντρικό ρόλο. Τώρα, το θέμα που κυριαρχεί είναι πως η Ευρώπη θα αμυνθεί απέναντι στην ρωσική απειλή. Αλλά δεν είναι μόνο η Ρωσία. Η Γερμανία είναι οικονομικά εξαρτημένη και από την αυταρχική Κίνα, κάτι που επίσης ενέχει κινδύνους, αν το Πεκίνο αποφασίσει να επιτεθεί στην Ταιβάν ή διεκδικήσει επιθετικά την παγκόσμια κυριαρχία. Αν συμβεί κάτι τέτοιο οι Ευρωπαίοι θα πρέπει να κινηθούν από κοινού με τους Αμερικανούς, αλλά να μην εξαρτώνται από αυτούς.
Η νέα γερμανική κυβέρνηση, βομβαρδίζεται με ερωτήσεις από όλον τον κόσμο. Φαίνεται ότι η κύρια προτεραιότητα της κυβέρνησης συνεργασίας είναι η ασφάλεια της Γερμανίας και του ΝΑΤΟ. Αλλά και αυτή προκαλεί νέα ερωτήματα. Ένα από τα βασικά σημεία της συμφωνίας των τριών κομμάτων που την απαρτίζουν είναι η πυρηνική αποτροπή. Οι Πράσινοι και ένα τμήμα του SPD κατάφεραν να ξεπεράσουν τις αντιρρήσεις του FPD και περιέλαβαν στην συμφωνία ένα σημείο, σύμφωνα με το οποίο η Γερμανία θα διεκδικούσε ρόλο παρατηρητή στη σύσκεψη για τη Συνθήκη Απαγόρευσης των Πυρηνικών Όπλων (TPNW).
Δεν πέρασε πολύς καιρός από τον σχηματισμό της κυβέρνησης και οι σύμμαχοι της Γερμανίας άρχισαν να αμφισβητούν ότι αυτό το σημείο της συμφωνίας είναι εφικτό. Τώρα που ο Ρώσος πρόεδρος έθεσε τα δικά του πυρηνικά όπλα σε κατάσταση υψηλής ετοιμότητας, η επιμονή του Βερολίνου για έναν κόσμο χωρίς πυρηνικά όπλα μοιάζει αφελής. Και είναι βέβαιο ότι το FPD θα ανακινήσει εκ νέου το θέμα, καθώς ήδη έχει ζητήσει θεσμικές αλλαγές, όπως τη δημιουργία Συμβουλίου Ασφαλείας, την ώρα που το SPD δυσκολεύεται να αποδεχθεί ότι 100 δισεκατομμύρια ευρώ θα διοχετευθούν σε εξοπλιστικά προγράμματα, όπως φάνηκε στην εκρηκτική συνεδρίαση της Κοινοβουλευτικής του Ομάδας.
Σοκαρισμένοι είναι και οι Πράσινοι, με την ξαφνική αλλαγή του αμυντικού δόγματος της Γερμανίας και το ύψος των εξοπλιστικών προγραμμάτων. Το κόμμα αυτό γεννήθηκε από τα ειρηνευτικά και τα περιβαλλοντικά κινήματα και πρωταγωνιστούσε πάντα στον αγώνα κατά των πυρηνικών. Παρόλα αυτά, όταν συμμετείχε την κυβέρνηση συνεργασίας του σοσιαλδημοκράτη Schröder από το 1998 ως το 2005, προέκυψε από τους κόλπους του ένας αξιοσημείωτος αριθμός πραγματιστών, την περίοδο που έπρεπε να ληφθεί η επώδυνη απόφαση για την αποστολή στρατιωτικών δυνάμεων στο Κόσοβο.
Τώρα οι Πράσινοι επέστρεψαν στο ίδιο σημείο, και ορισμένοι από αυτούς μετακινήθηκαν σε σχέση με το ΝΑΤΟ. Δεν το αντιμετωπίζουν πλέον με καχυποψία αλλά ως μια αναγκαία ασπίδα προστασίας και είναι πρόθυμοι να στηρίξουν το ειδικό εξοπλιστικό πρόγραμμα, ίσως με κάποια ανταλλάγματα για το περιβάλλον ή για την κοινωνική ασφάλιση, τα οποία όπως εξελίσσονται τα πράγματα δεν είναι βέβαιο ότι θα τα πάρουν. Οι εικόνες που έρχονται από την Ουκρανία είναι πολύ δυνατές, όπως και η πίεση από την κοινή γνώμη και από το άλλο άκρο του πολιτικού φάσματος, τους Χριστιανοδημοκράτες (CDU) και τους Χριστιανοκοινωνιστές (CSU), για δράση. Μάλιστα κάποιοι συντηρητικοί δεξιοί αστειεύονται λέγοντας ότι όπως ήρθαν τα πράγματα έγιναν τμήμα του κυβερνητικού συνασπισμού.
Είναι έτοιμη η Γερμανία;
Μέχρι την προσάρτηση της Κριμαίας, ο Γερμανικός στρατός συμμετείχε σε επιχειρήσεις στο εξωτερικό, με μικρές μονάδες ελαφρά εξοπλισμένες. Πλέον θα πρέπει να προετοιμάσει το στρατό της να υπερασπιστεί την πατρίδα απέναντι σε ισχυρούς αντιπάλους. Παρότι, ο αμυντικός προϋπολογισμός αυξήθηκε μετά το 2014, από 32 σε 54 δισεκατομμύρια ευρώ, η Γερμανία διαθέτει ελάχιστες πλήρως εξοπλισμένες και ετοιμοπόλεμες μονάδες για να ενισχύσει την ανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ. Και την ίδια στιγμή, θα πρέπει να αυξήσει την δυνατότητα της να αποκρούει κυβερνοεπιθέσεις και καμπάνιες παραπληροφόρησης, καθώς οι μυστικές υπηρεσίες της χώρας, προειδοποίησαν για τον αυξημένο κίνδυνο κυβερνοεπιθέσεων σε υποδομές και στρατιωτικές εγκαταστάσεις από την Ρωσία, ως απάντηση στις κυρώσεις που της επιβλήθηκαν. Οι ειδικοί αμφιβάλλουν αν η Γερμανία σήμερα έχει τη δυνατότητα να αντισταθεί στα σύγχρονα ψηφιακά πεδία μάχης, αν και η κυβέρνηση αύξησε το επίπεδο του συναγερμού για πιθανό υβριδικό πόλεμο.
Τέλος, το ίδιο το εξοπλιστικό πρόγραμμα πρόκληση αποτελεί πρόκληση για τον προϋπολογισμό, ο οποίος έχει «φρένο» χρέους, που ήδη παρακάμφθηκε λόγω των δαπανών για την αντιμετώπιση της πανδημίας. Το χρέος που θα δημιουργηθεί μπορεί να χρειαστεί πέντε με δέκα χρόνια για να αποπληρωθεί, ενώ τα χρήματα που θα διατεθούν για το εξοπλιστικό πρόγραμμα απαγορεύεται από το Σύνταγμα να διατεθούν για άλλους σκοπούς.
Η ιστορική καμπή για την Γερμανία δεν αφορά μόνο το στρατιωτικό σκέλος, αλλά και το ενεργειακό, καθώς είναι επιτακτική ανάγκη να μειώσει την εξάρτηση της από την Ρωσία σε εισαγωγές φυσικού αερίου, άνθρακα και αργού πετρελαίου. Η στροφή στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας αναβαθμίστηκε σε ζήτημα εθνικής ασφάλειας και την ίδια ώρα δεν μπορεί να στηριχτεί στην πυρηνική ενέργεια τουλάχιστον όχι για τον επόμενο χειμώνα, καθώς η διαδικασία απενεργοποίησης των πυρηνικών αντιδραστήρων που υπήρχαν έχει προχωρήσει πολύ και η επαναλειτουργία τους δεν είναι ασφαλής.
Το μεγάλο ερώτημα είναι αν θα στηρίξει μακροπρόθεσμα τις παραπάνω αλλαγές η κοινή γνώμη που τώρα συναινεί, λόγω του φόβου, καθώς ένας πόλεμος στην Ευρώπη δεν είναι πλέον αδιανόητος. Θα έχει την ίδια άποψη όταν δει τα καραβάνια των προσφύγων να καταφθάνουν στην χώρα; Ή αν χρειαστεί να αποθηκεύει προμήθειες, να προετοιμάζεται για σχέδια εκκένωσης ή για τη ζωή σε καταφύγια; Όπως και να έχει, το σχέδιο του Σολτς θα αρχίσει να αποδίδει όταν θα έχει τελειώσει αυτός ο πόλεμος στην Ουκρανία και στο καλύτερο σενάριο δεν θα είναι ούτε ο Πούτιν στο Κρεμλίνο. Αλλά επειδή είναι δύσκολο να προβλέψει κανένας το μέλλον , η γερμανική κοινή γνώμη θα πρέπει να συνηθίσει στην ιδέα ότι η Ρωσία θα παραμείνει εχθρός της Ευρώπης για τα επόμενα πολλά χρόνια.