Το διεθνές κύρος της Τουρκίας δέχθηκε νέα πλήγματα μετά τις τελευταίες δραματικές οικονομικές, πολιτικο-κοινωνικές κινήσεις του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, που αποσκοπούν, όπως όλα δείχνουν, στην εδραίωσή του στην εξουσία.
Η τουρκική λίρα έκανε τεράστια βουτιά χθες μετά την απομάκρυνση από τον Ερντογάν του του διοικητή της κεντρικής τράπεζας Νάτζι Αμπάλ , πρώην υπουργού Οικονομικών ο οποίος έχαιρε γενικά σεβασμού στις αγορές και την αντικατάστασή του μ’ έναν άπειρο οικονομολόγο, πρώην βουλευτή του κυβερνώντος κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης και αφοσιωμένο οπαδό του Τούρκου Προέδρου. Αλλά και το χρηματιστήριο στην Κωνσταντινούπολη κατέρρευσε εντείνοντας την πίεση σε μια οικονομία κλυδωνιζόμενη ήδη από τις επιπτώσεις της πανδημίας, τα μειωμένα συναλλαγματικά αποθέματα και τη μείωση του όγκου των ξένων επενδύσεων. «Η κίνηση [Ερντογάν] δείχνει ότι δεν κατανοεί πώς λειτουργούν οι αγορές και τα περιορισμένα εργαλεία που έχει η Τουρκία στη διάθεσή της», σχολιάζει ο Πολ ΜακΝαμάρα, διευθυντής του τμήματος επενδύσεων της GAM, με έδρα στο Λονδίνο.
Την ίδια μέρα ο Ερντογάν αποφάσιζε την αποχώρηση της Τουρκίας από τη διεθνή σύμβαση για την καταπολέμηση της βίας σε βάρος των γυναικών, καταγγέλλοντάς την ως ασύμβατη «με τις κοινωνικές και οικογενειακές αξίες» της χώρας του. Η απόφαση Ερντογάν πυροδότησε διαδηλώσεις αλλά ικανοποίησε πολλούς συντηρητικούς που απαρτίζουν την εκλογική του βάση. Κι όλα αυτά λίγες μέρες μετά τις κινήσεις των τουρκικών Αρχών για την διάλυση του τρίτου μεγαλύτερου κόμματος της χώρας, του φιλοκουρδικού αριστερού HDP, κατηγορώντας για σχέσεις με το εκτός νόμου PKK, κινήσεις που προκάλεσαν την κατακραυγή της Ευρώπης και των ΗΠΑ.
Κατρακυλά η δημοτικότητα του Ερντογάν
Οι κινήσεις του Ερντογάν έρχονται σε μια περίοδο που η οικονομία της χώρας τρεκλίζει και τα ποσοστά της δημοτικότητας του κόμματός του, AKP, και του ελάσσονος κυβερνητικού εταίρου του, του ακροδεξιού MHP, υποχωρούν σημαντικά. Πολλές σφυγμομετρήσεις το τελευταίο διάστημα δείχνουν ότι ο συνασπισμός του Ερντογάν κυμαίνεται κάτω από το 50% με τα κόμματα της κεντροαριστερής και της κεντροδεξιάς αντιπολίτευσης να κερδίζουν έδαφος και εκείνα που ίδρυσαν πρώην ηγετικά στελέχη του AKP να εξασφαλίζουν ποσοστό τουλάχιστον 5%.
Σύμφωνα με τον πολιτικό αναλυτή Σελίμ Σαζάκ, που συνδέεται με το Πανεπιστήμιο Μπιλκέντ της Άγκυρας και το αμερικανικό Πανεπιστήμιο Brown, «τα περιθώρια πολιτικών ελιγμών του Ερντογάν είναι περιορισμένα αφού δεν μπορεί να παρατήσει τους εθνικιστές, δεν μπορεί να κερδίσει την ψήφο των Κούρδων και πρέπει την ίδια ώρα να συσπειρώσει τη βάση του».
Κινήσεις του Ερντογάν με το βλέμμα στις κάλπες
Αναλυτές ερμηνεύουν ότι με την απόφαση του για την αποχώρηση της Τουρκίας από τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης ο Ερντογάν κερδίζει την έγκριση των συντηρητικών ψηφοφόρων, ενώ με την άσκηση πίεσης στο HDP ενδίδει στις πιέσεις των εθνικιστών, που αποτελούν σημαντικό εταίρο στον συνασπισμό του. «Το MHP δεν ζητά πολλά, αλλά όταν ζητά κάτι περιμένει να εκπληρωθεί», σχολιάζει πολιτικός παρατηρητής που πρόσκειται στην κυβέρνηση Ερντογάν.
Aπό την άλλη πλευρά η αποπομπή του διοικητή της Κεντρικής Τράπεζας της Τουρκίας, Νάτζι Αμπάλ, που αύξησε τα επιτόκια, έβαλε φρένο στον πληθωρισμό και σταθεροποίησε αρκετά τη λίρα, ενισχύει τις προοπτικές των εξαγωγέων και των κατασκευαστών, αλλά βλάπτει τους τραπεζίτες και περιορίζει τις αποταμιεύσεις των αστών. Τα υψηλά επιτόκια, που αποστρέφεται ο Ερντογάν, αλλά απαιτούν οικονομολόγοι για την ανάσχεση του καλπάζοντος πληθωρισμού, βλάπτουν τους προσανατολισμένους στις εξαγωγές κατασκευαστές της Ανατολίας, οι οποίοι αποτελούν όλο και πιο σημαντικό κομμάτι της πολιτικής του βάσης. Ο υψηλός πληθωρισμός, από την άλλη πλευρά, πλήττει τις αστικές τάξεις που εργάζονται στους τομείς των οικονομικών και των υπηρεσιών - μέλη της μεσαίας και ανώτερης μεσαίας τάξης που εδώ και καιρό ψηφίζουν κατά του AKP και του Ερντογάν. Την ίδια ώρα, και προκειμένου να βάλει πλάτες σε οπαδούς της κυβέρνησης, το υπουργείο Εμπορίου στη γείτονα ανακοίνωσε σχέδιο για «αναδιάρθρωση» των χρεών των ιδιοκτητών μικρών καταστημάτων. «Πρόκειται για αναδιανομή του πλούτου», λέει ο Σελίμ Σαζάκ. Ο Ερντογάν «θέλει να διασφαλίσει την ευημερία των εργατών. Θα διασφαλίσει ότι θα τους φροντίσουν με κοινωνικά προγράμματα».
Το ριψοκίνδυνο παιχνίδι του Ερντογάν
Αλλά όπως εκτιμούν διεθνή ΜΜΕ, το πολυμέτωπο τζογάρισμα του Ερντογάν για να εδραιωθεί στην εξουσία, είναι ριψοκίνδυνο: ΗΠΑ, Γερμανία κι άλλες χώρες κατέκριναν την απόφαση της Τουρκίας να αποχωρήσει από τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης και την επίθεση που εξαπέλυσε στο HDP. Οι τελευταίες κινήσεις του Τούρκου Προέδρου ήλθαν να αμαυρώσουν τη διπλωματική καλή θέληση νατοϊκών συμμάχων, που έθεσε σε κίνηση η χαλάρωση των εντάσεων με τη Γαλλία για τη Λιβύη και οι διερευνητικές επαφές με την Ελλάδα. Αλλά μπορεί να του γυρίσουν μπούμερανγκ και στο εσωτερικό της Τουρκίας προκαλώντας την κινητοποίηση γυναικών και Κούρδων ψηφοφόρων και βλάπτοντας έτσι τις προοπτικές επανεκλογής του στην αναμέτρηση του 2023, ή ενδεχομένως και στα μέσα του τρέχοντος έτους, όπως αναμένουν ορισμένοι αναλυτές. Οργανώσεις προάσπισης των δικαιωμάτων των γυναικών έχουν ήδη προγραμματίσει μια εβδομάδα διαδηλώσεων.
Την ίδια ώρα η οικονομία της Τουρκίας μπορεί να οδηγηθεί σε μια ανεξέλεγκτη κατρακύλα. Ξένοι επενδυτές, που ήταν κάποτε ο πυλώνας της τουρκικής οικονομίας, την εγκαταλείπουν εντείνοντας τον πρόβλημα της ανεργίας. Κι ακόμη και οπαδοί της κυβέρνησης Ερντογάν δηλώνουν αιφνιδιασμένοι από την απομάκρυνση του Αμπάλ , ενώ επιχειρήσεις πασχίζουν να ξοφλήσουν χρέη 435 δισ. δολαρίων σε ξένο συνάλλαγμα. «Όλοι οι επιχειρηματίες, με τους οποίους συνομιλούμε κεκλεισμένων των θυρών, εκφράζουν τις ανησυχίες τους και αρνητικές απόψεις, αλλά δημοσίως εκφράζουν μόνον θετικές γνώμες. Η επιχειρηματική κοινότητα τελεί υπό μεγάλη πίεση και δεν μπορεί να ασκήσει κριτική στις κυβερνητικές πρακτικές», λέει ο αντιπρόεδρος του αντιπολιτευόμενου «Καλού Κόμματος» και πρώην σύμβουλος της Κεντρικής Τράπεζας της Τουρκίας, Ουμίτ Εζλαλέ.
Αλλά με την πανδημία να συνεχίζει τα πλήγματα στην οικονομία και δύο παραφυάδες του AKP να κερδίζουν έδαφος στις δημοσκοπήσεις ο Ερντογάν ίσως έκρινε ότι ήταν η ώρα να δράσει. «Αν περιμένεις ότι θα πέσουν κι άλλο τα ποσοστά του σου, τώρα είναι η ώρα να κινηθείς. Διώχνεις τον Αμπάλ, βάζεις χρήματα σε κοινωνικά προγράμματα, διχάζεις και προκαλείς σύγχυση στην αντιπολίτευση κι ίσως κερδίσεις τις εκλογές σε πέντε με έξι μήνες. [Ο Ερντογάν] έχει το πλεονέκτημα, αλλά παίρνει ρίσκο υψηλού κινδύνου», λέει ο Σαζάκ.