Ο καταστροφικός σεισμός που έπληξε την Τουρκία στις 6 Φεβρουαρίου σκότωσε τουλάχιστον 45.000 ανθρώπους, άφησε εκατομμύρια άστεγους και προκάλεσε ζημιές που υπολογίζονται σε 34 δισ. δολάρια.
Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, το ποσό αυτό ανέρχεται περίπου στο 4% της ετήσιας οικονομικής παραγωγής της χώρας. Όμως το έμμεσο κόστος του σεισμού θα μπορούσε να είναι πολύ υψηλότερο και η ανάκαμψη δεν θα είναι ούτε εύκολη ούτε γρήγορη.
Ενδεικτικό είναι ότι η τουρκική Συνομοσπονδία Επιχειρήσεων εκτιμά το συνολικό κόστος του σεισμού σε 84,1 δισεκατομμύρια δολάρια, η μερίδα του λέοντος του οποίου θα αφορά στη στέγαση (70,8 δισεκατομμύρια δολάρια), με το χαμένο εθνικό εισόδημα να ανέρχεται στα 10,4 δισεκατομμύρια δολάρια και τις χαμένες εργάσιμες ημέρες στα 2,91 δισεκατομμύρια δολάρια.
«Δεν θυμάμαι καμία οικονομική καταστροφή σε αυτό το επίπεδο στην ιστορία της Δημοκρατίας της Τουρκίας», δήλωσε στο CNN ο Arda Tunca, οικονομολόγος της PolitikYol, από την Κωνσταντινούπολη.
Σε επιβράδυνση η οικονομία της Τουρκίας πριν τον σεισμό
Η οικονομία της Τουρκίας είχε επιβραδυνθεί ακόμη και πριν από τον σεισμό. Η ανορθόδοξη νομισματική πολιτική της κυβέρνησης προκάλεσε ραγδαία αύξηση του πληθωρισμού, οδηγώντας σε περαιτέρω εισοδηματικές ανισότητες και νομισματική κρίση που οδήγησε τη λίρα σε απώλεια του 30% της αξίας της έναντι του δολαρίου πέρυσι. Το Reuters, πάντως, επικαλούμενο επίσημα στοιχεία, ανέφερε πως πέρυσι η οικονομία της Τουρκίας αναπτύχθηκε 5,6%.
Οι οικονομολόγοι λένε ότι αυτές οι διαρθρωτικές αδυναμίες στην οικονομία θα επιδεινωθούν εξαιτίας του σεισμού και θα μπορούσαν να καθορίσουν την πορεία των προεδρικών και βουλευτικών εκλογών που αναμένονται στα μέσα Μαΐου.
Ωστόσο, ο Tunca λέει ότι ενώ οι φυσικές ζημιές από τον σεισμό είναι κολοσσιαίες, το κόστος για το ΑΕΠ της χώρας δεν θα είναι τόσο έντονο σε σύγκριση με τον σεισμό του 1999 στο Ιζμίτ, ο οποίος έπληξε την καρδιά της βιομηχανίας της χώρας και σκότωσε περισσότερους από 17.000 ανθρώπους.
Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, οι περιοχές που επλήγησαν από εκείνον τον σεισμό αντιπροσώπευαν το ένα τρίτο του ΑΕΠ της χώρας.
Η ανταπόκριση στις συνέπειες του σεισμού θα είναι καθοριστική για την πολιτική μοίρα του Ερντογάν
Οι επαρχίες που επλήγησαν περισσότερο από τον σεισμό της 6ης Φεβρουαρίου αντιπροσωπεύουν περίπου το 15% του πληθυσμού της Τουρκίας.
Σύμφωνα με την τουρκική Συνομοσπονδία Επιχειρήσεων, οι περιοχές αυτές συνεισφέρουν το 9% του ΑΕΠ της χώρας, το 11% του φόρου εισοδήματος και το 14% του εισοδήματος από τη γεωργία και την αλιεία.
«Η οικονομική ανάπτυξη θα επιβραδυνθεί στην αρχή, αλλά δεν αναμένω κίνδυνο ύφεσης λόγω του σεισμού. Εκτιμώ ότι ο αντίκτυπος στην οικονομική ανάπτυξη δεν θα είναι μεγαλύτερος από 1 έως 2 ποσοστιαίες μονάδες», δήλωσε η Selva Demiralp, καθηγήτρια Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Koc στην Κωνσταντινούπολη.
Υπάρχει αυξανόμενη κριτική για την ετοιμότητα της χώρας για τον σεισμό, είτε μέσω πολιτικών για τον μετριασμό των οικονομικών επιπτώσεων είτε μέσω της πρόληψης της κλίμακας των ζημιών που παρατηρήθηκαν στην καταστροφή.
Το πώς η Τουρκία θα αποκαταστήσει την οικονομία της και θα φροντίσει για τους αστέγους της δεν είναι ακόμη γνωστό. Ωστόσο, θα μπορούσε να αποδειχθεί καθοριστικό για την πολιτική μοίρα του προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, λένε αναλυτές και οικονομολόγοι, στην προσπάθειά του για ακόμη μια θητεία.
Ισχυρή η δημοσιονομική θέση της Τουρκίας
Ο προϋπολογισμός της κυβέρνησης για το 2023, που δημοσιεύθηκε πριν από τον σεισμό, είχε προγραμματίσει αύξηση των δαπανών σε έτος εκλογών, προβλέποντας έλλειμμα 34,9 δισεκατομμυρίων δολαρίων.
Η κυβέρνηση έχει ήδη ανακοινώσει ορισμένα μέτρα που σύμφωνα με τους αναλυτές σχεδιάστηκαν για να στηρίξουν τη δημοτικότητα του Ερντογάν, συμπεριλαμβανομένης της σχεδόν κατά 55% αύξησης του κατώτατου μισθού, της πρόωρης συνταξιοδότησης και των φθηνότερων στεγαστικών δανείων.
Οι οικονομολόγοι λένε ότι η δημοσιονομική θέση της Τουρκίας είναι ισχυρή. Το δημοσιονομικό της έλλειμμα, σε σύγκριση με το οικονομικό της προϊόν, είναι μικρότερο από αυτό άλλων αναδυόμενων αγορών, όπως η Ινδία, η Κίνα και η Βραζιλία. Αυτό δίνει στην κυβέρνηση περιθώριο να δαπανήσει.
«Η Τουρκία ξεκινά από μια θέση σχετικής δημοσιονομικής ισχύος. Οι απαραίτητες δαπάνες για τον σεισμό πιθανότατα θα έχουν ως αποτέλεσμα η κυβέρνηση να αθετήσει τους δημοσιονομικούς της στόχους. Δεδομένου του υψηλού ανθρωπιστικού κόστους, αυτή θα ήταν η χρονιά για να συμβεί κάτι τέτοιο» δήλωσε η Σέλβα Μπαχάρ Μπαζίκι, του Bloomberg Economics.
Οι δημόσιες δαπάνες που σχετίζονται με τον σεισμό υπολογίζονται στο 2,6% του ΑΕΠ βραχυπρόθεσμα, είπε η ίδια στο CNN, αλλά τελικά θα μπορούσαν να φτάσουν έως και το 5,5%.
Οι Τούρκοι ανησυχούν για την κακοδιαχείριση τυχόν εσόδων από φόρους για τον σεισμό
Οι κυβερνήσεις συνήθως καλύπτουν τις ελλείψεις στον προϋπολογισμό αναλαμβάνοντας περισσότερα χρέη ή αυξάνοντας τους φόρους. Οι οικονομολόγοι λένε ότι και οι δύο επιλογές είναι πιθανές. Αλλά η φορολογία μετά τον σεισμό είναι ήδη ένα ευαίσθητο θέμα στη χώρα και θα μπορούσε να αποδειχθεί επικίνδυνη σε μια εκλογική χρονιά.
Μετά τον σεισμό του 1999, η Τουρκία εισήγαγε έναν «φόρο σεισμού», που αρχικά εισήχθη ως προσωρινό μέτρο για να μετριαστεί η οικονομική ζημιά, αλλά στη συνέχεια έγινε μόνιμο.
Υπήρξε, μάλιστα, η ανησυχία ότι το κράτος μπορεί να έχει σπαταλήσει αυτά τα φορολογικά έσοδα, με τους ηγέτες της αντιπολίτευσης να καλούν την κυβέρνηση να είναι πιο διαφανής σχετικά με το τι συνέβη με τα χρήματα που συγκεντρώθηκαν. Όταν ρωτήθηκε το 2020, ο Ερντογάν είπε ότι τα χρήματα «δεν δαπανήθηκαν για τον σκοπό τους». Έκτοτε, η κυβέρνηση αποκάλυψε ελάχιστα για το πώς δαπανήθηκαν τα χρήματα.
«Τα κεφάλαια που δημιουργήθηκαν για την ετοιμότητα για τους σεισμούς έχουν χρησιμοποιηθεί για έργα όπως κατασκευές δρόμων, οικοδόμηση κ.λπ. εκτός από την αντισεισμική ετοιμότητα. Με άλλα λόγια, δεν έχουν τεθεί σε εφαρμογή προστατευτικά μέτρα ή ''μαξιλαράκια'' για τον περιορισμό των οικονομικών επιπτώσεων από τέτοιες καταστροφές», είπε ο Tunca.
Το ποσοστό αποδοχής του προέδρου ήταν χαμηλό ακόμη και πριν από τον σεισμό. Σε δημοσκόπηση του Δεκεμβρίου από την τουρκική εταιρεία ερευνών MetroPOLL, το 52,1% των ερωτηθέντων δεν ενέκρινε τον χειρισμό της δουλειάς του, ενώ έρευνα έναν μήνα νωρίτερα διαπίστωσε ότι μια μικρή πλειοψηφία των ψηφοφόρων δεν θα ψήφιζε τον Ερντογάν εάν διενεργούνταν εκλογές εκείνη την ημέρα.
Δύο δημοσκοπήσεις την περασμένη εβδομάδα, ωστόσο, έδειξαν ότι η τουρκική αντιπολίτευση δεν έχει λάβει περαιτέρω υποστήριξη, ανέφερε το Reuters, επικαλούμενο εν μέρει την αποτυχία της να κατονομάσει έναν υποψήφιο μέχρι εκείνη τη στιγμή (σήμερα ανακοινώθηκε επίσημα ο Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου) και εν μέρει την έλλειψη απτού σχεδίου για την ανοικοδόμηση περιοχών που καταστράφηκαν από τον σεισμό.
Πώς ψηφίζουν οι Τούρκοι
Η πλειοψηφία των επαρχιών που επλήγησαν περισσότερο από τον σεισμό ψήφισαν υπέρ του Ερντογάν και του κυβερνώντος κόμματος ΑΚ στις εκλογές του 2018, αλλά σε ορισμένες από αυτές τις επαρχίες η πλειοψηφία του Ερντογάν ήταν μικρή. Αυτές οι επαρχίες είναι μερικές από τις φτωχότερες της χώρας, λέει η Παγκόσμια Τράπεζα.
Έρευνα που διεξήχθη από την Demiralp και τους ακαδημαϊκούς Evren Balta από το Πανεπιστήμιο Ozyegin και Seda Demiralp από το Πανεπιστήμιο Isik, διαπίστωσε ότι ενώ το υψηλό κομματικό φρόνημα των ψηφοφόρων του κυβερνώντος κόμματος αποτελεί ισχυρό εμπόδιο για την αποστασία τους, αποτυχίες στην οικονομία και τη δημοκρατία θα μπορούσαν να ανατρέψουν την ισορροπία.
«Τα δεδομένα μας δείχνουν ότι οι ερωτηθέντες που αναφέρουν ότι μπορούν να τα βγάλουν πέρα είναι πιο πιθανό να ψηφίσουν ξανά το κυβερνών κόμμα. Ωστόσο, αν η επιδείνωση των θεμελιωδών οικονομικών μεγεθών ωθήσει περισσότερους ανθρώπους κάτω από το όριο της φτώχειας, αυξάνεται η πιθανότητα αποστασίας», καταλήγει η έρευνα.
Αυτό θα μπορούσε να επιτρέψει στα κόμματα της αντιπολίτευσης να πάρουν ψήφους «παρά τις διασπάσεις που βασίζονται στην ταυτότητα, εάν στοχεύσουν οικονομικά και δημοκρατικά δυσαρεστημένους ψηφοφόρους μέσω σαφών μηνυμάτων».
Για τον Tunca, η οικονομική επίπτωση από τον σεισμό αποτελεί πραγματικό κίνδυνο για τις προοπτικές του Ερντογάν. «Το κοινωνικό μέγεθος του σεισμού της Τουρκίας είναι πολύ μεγαλύτερο από το τεκτονικό. Υπάρχει μια διελκυστίνδα μεταξύ της κυβέρνησης και της αντιπολίτευσης και φαίνεται ότι ο νικητής θα είναι άγνωστος μέχρι το τέλος των εκλογών», σημείωσε.