Εν μέσω της σφοδρής ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία με εκατοντάδες νεκρούς και τραυματίες αλλά και μισό εκατομμύριο πρόσφυγες, τα ερωτήματα πληθαίνουν για την επόμενη ημέρα.
Πού στοχεύει ο Πούτιν, πώς θα εξελιχθούν οι συσχετισμοί δύναμης, πώς κρίνεται η αντίδραση της Δύσης, τι επιδιώκει ο Ζελένσκι, είναι μερικές από τις ερωτήσεις που αναζητούν απαντήσεις.
Στο iefimerida.gr μιλά για την εισβολή στην Ουκρανία ο Γιώργος Παγουλάτος, γενικός διευθυντής του ΕΛΙΑΜΕΠ και καθηγητής Ευρωπαϊκής Πολιτικής και Οικονομίας στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Επικαλούμενος μια φράση του Λένιν (τον οποίο θυμήθηκε ο Πούτιν στην ομιλία του), συνοψίζει αυτά που έζησε η ανθρωπότητα την τελευταία εβδομάδα: «Κάποιες φορές δεκαετίες περνούν και τίποτα δεν συμβαίνει. Κι άλλες φορές ημέρες περνούν και δεκαετίες συμβαίνουν».
Ο κ. Παγουλάτος σημειώνει ότι δεν είναι καθόλου σαφές ποιοι είναι οι ακριβείς στόχοι της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, καθώς «οποιαδήποτε ορθολογική ανάλυση μπορεί να δει ότι το συνολικό κόστος (βραχυχρόνιο και μεσο-μακροπρόθεσμο) που υφίσταται η Ρωσία του Πούτιν υπερβαίνει σημαντικά το όποιο όφελος, με την εξαίρεση του best case σεναρίου μιας γρήγορης ήττας της Ουκρανίας και σχετικά ταχείας άρσης των δυτικών κυρώσεων».
Η αντίσταση των Ουκρανών και η αντίδραση της Δύσης εκτροχιάζουν τις προσδοκίες Πούτιν
Όπως παρατηρεί ο κ. Παγουλάτος, είναι πολύ νωρίς να πει κανείς στη φάση αυτή ότι χάνει τον πόλεμο η Ρωσία, η οποία ωστόσο ήδη υφίσταται βαρύτατες απώλειες διαρκείας. «Δεν μπορώ να δω ποια στρατηγική νίκη στην Ουκρανία μπορεί να αντισταθμίσει αυτές τις ήδη βαρύτατες για τη Ρωσία απώλειες», σημειώνει. Τονίζει, μάλιστα, ότι «η ένταση της αντίστασης των Ουκρανών, αλλά και το εύρος της άμεσης κινητοποίησης της Δύσης υπέρ της Ουκρανίας εκτροχιάζουν τις προσδοκίες του Πούτιν για μια γρήγορη νίκη, που θα του επέτρεπε να επιβάλει τους όρους του».
Ιστορικός επιταχυντής ο Πούτιν για την ενοποίηση της ΕΕ
Οπως εξηγεί ο κ. Παγουλάτος, ο Πούτιν λειτούργησε ως «ιστορικός επιταχυντής» για την Ευρωπαϊκή Ενωση: «Ό,τι ήταν ο Covid-19 για τη δημοσιονομική ενοποίηση της ΕΕ μέσω κοινού δανεισμού για το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, είναι πλέον ο Πούτιν για την αμυντική ενοποίηση της Ευρώπης: ένας μεγάλος ιστορικός επιταχυντής».
Για τον Ζελένσκι, ο κ. Παγουλάτος αναφέρει πως «αναδεικνύεται σε αποτελεσματικό ηγέτη, ιδίως στο πεδίο της επικοινωνίας, αξιοποιώντας το μεγάλο κεφάλαιο συμπάθειας και ηθικής υποστήριξης της διεθνούς κοινής γνώμης».
Όσο για την κατάσταση στις ΗΠΑ, ο κ. Παγουλάτος προειδοποιεί ότι «το φάσμα του ''τραμπισμού'' παραμένει ζωντανό» και πως οι επόμενες, ενδιάμεσες εκλογές του Νοεμβρίου 2022 «θα είναι πολύ δύσκολες για τον πρόεδρο Μπάιντεν».
Ακολουθεί η συνέντευξη του καθηγητή Γ. Παγουλάτου στο iefimerida.gr
- Τα αποτελέσματα των διαπραγματεύσεων. Προκαθορισμένη η αδυναμία επίτευξης συμφωνίας; Απλώς διερευνητικού χαρακτήρα οι συζητήσεις;
Κάθε πόλεμος, όσο καταστροφικός κι αν είναι, κάποια στιγμή τελειώνει, με τους αντιμαχόμενους να κάθονται στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων ή της συνθηκολόγησης. Παράλληλα με τις πολεμικές επιχειρήσεις, οι δύο πλευρές έχουν λόγους να επιδιώκουν μια διευθέτηση της σύγκρουσης μέσα από διαπραγματεύσεις, ή τουλάχιστον να δείχνουν ότι το επιδιώκουν. Η Ουκρανία για να περιορίσει το μέγεθος της καταστροφής και των ανθρώπινων απωλειών που υφίσταται. Και η Ρωσία γιατί όσο περισσότερο διαρκεί ο πόλεμος τόσο βαρύτερο το συνολικό κόστος για την ίδια.
Η πορεία εξέλιξης των πολεμικών επιχειρήσεων θα προσδιορίσει τη διαπραγματευτική ισχύ με την οποία η κάθε πλευρά θα προσέλθει στις συζητήσεις, που προς το παρόν διεξάγονται παράλληλα με τις πολεμικές επιχειρήσεις.
Είναι πολύ νωρίς ακόμα για να έχουμε κάποιο αποτέλεσμα. Στην αρχική συνάντηση κάθε πλευρά λειτουργεί κυρίως αναγνωριστικά προς τον αντίπαλο.
Πάντως, η ένταση της αντίστασης των Ουκρανών, αλλά και το εύρος της άμεσης κινητοποίησης της Δύσης υπέρ της Ουκρανίας εκτροχιάζουν τις προσδοκίες του Πούτιν για μια γρήγορη νίκη, που θα του επέτρεπε να επιβάλει τους όρους του.
Ο χρόνος διάρκειας του πολέμου, παρά το βαρύτατο κόστος για τους Ουκρανούς, αυξάνει τις πιθανότητες να επιτύχουν καλύτερους όρους ειρήνης για την επόμενη μέρα.
- Αίτηση ένταξης της Ουκρανίας στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Τι δηλώνει αυτή η κίνηση; Τι θέλει να πετύχει ο Ζελένσκι;
Ο Ζελένσκι αναδεικνύεται σε αποτελεσματικό ηγέτη, ιδίως στο πεδίο της επικοινωνίας, αξιοποιώντας το μεγάλο κεφάλαιο συμπάθειας και ηθικής υποστήριξης της διεθνούς κοινής γνώμης.
Η αίτηση για ένταξη της Ουκρανίας στην ΕΕ έχει υψηλό πολιτικό συμβολισμό. Συνοψίζει έναν σαφή στρατηγικό προσανατολισμό των Ουκρανών, προς τη Δύση, όχι ως ΝΑΤΟ αλλά ως Ευρωπαϊκή Ενωση. Υπάρχει πολύ ισχυρή υποστήριξη στο αίτημα αυτό από τα κράτη-μέλη της κεντροανατολικής Ευρώπης και κάποιες βόρειες χώρες. Αλλά είναι επίσης σαφές ότι οι πιθανότητες το αίτημα αυτό να ικανοποιηθεί σε άμεσο χρόνο είναι εξαιρετικά χαμηλές. Πέρα από αντιρρήσεις χωρών όπως η Γαλλία, η ΕΕ έχει μακροχρόνιες διαδικασίες όταν πρόκειται για εισδοχή νέων μελών, τις οποίες δεν πρόκειται να παρακάμψει, και δεν είναι πρόθυμη να δράσει εν θερμώ για ένα τόσο σοβαρό ζήτημα.
Με την αίτηση εισδοχής στην ΕΕ ο Ζελένσκι εμπεδώνει το «ευρωπαϊκό πλεονέκτημα» της πατρίδας του. Και προσθέτει ένα ακόμα σοβαρό διαπραγματευτικό όπλο στο οπλοστάσιό του, προς αξιοποίηση, όταν έρθει η ώρα της διαπραγμάτευσης με τη Ρωσία.
- Πόσο ασφαλές είναι να πει κανείς ότι χάνει αυτήν τη στιγμή τον πόλεμο η Ρωσία, αφού δεν είναι ακόμα απολύτως ξεκάθαρο ποιον αντικειμενικό-πολιτικό σκοπό υπηρετεί η στρατιωτική επέμβαση;
Πράγματι, δεν είναι καθόλου σαφές ποιοι είναι οι ακριβείς στόχοι της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία. Οποιαδήποτε ορθολογική ανάλυση μπορεί να δει ότι το συνολικό κόστος (βραχυχρόνιο και μεσο-μακροπρόθεσμο) που υφίσταται η Ρωσία του Πούτιν υπερβαίνει σημαντικά το όποιο όφελος, με την εξαίρεση του best case σεναρίου μιας γρήγορης ήττας της Ουκρανίας και σχετικά ταχείας άρσης των δυτικών κυρώσεων.
Δεν φαίνεται ορατή η ταχεία συνθηκολόγηση της Ουκρανίας, και οι κυρώσεις θα έχουν διάρκεια και βαρύτατο κόστος για τη ρωσική οικονομία και κατ’ επέκταση πολιτικά για τον Πούτιν. Ακόμα και στην περίπτωση μιας ρωσικής νίκης, πόσο θα μπορεί να κρατήσει την Ουκρανία υπό τον έλεγχό του μια χώρα που την έχει βομβαρδίσει και καταστρέψει; Κι αν ο στόχος είναι κυρίως να κερματίσει την Ουκρανία και να προσαρτήσει τις ρωσόφωνες περιοχές, δεν είναι δυσανάλογο το τίμημα; Εάν πάλι σκοπός του είναι να επεκτείνει τον πόλεμο πέραν της Ουκρανίας, εκεί πια μπαίνουμε σε σκηνικό καταστροφικής παράνοιας.
Ασφαλώς είναι πολύ νωρίς να πει κανείς στη φάση αυτή ότι χάνει τον πόλεμο η Ρωσία. Όμως ήδη η Ρωσία υφίσταται βαρύτατες απώλειες: οικονομική κρίση, status διεθνούς παρία, συρρίκνωση των ενεργειακών και εμπορικών αγορών της στην Ευρώπη και τη Δύση, αναγκαστική οικονομική προσκόλληση και εξάρτηση από την Κίνα σε θέση junior partner, απώλεια των ερεισμάτων συμπάθειας και υποστήριξης στην «παλαιά Ευρώπη», φιλί της ζωής στο ΝΑΤΟ, επανένωση της Δύσης ενάντια στη Ρωσία. Αυτές οι επιπτώσεις είναι ήδη δεδομένες και θα είναι διαρκείας. Δεν μπορώ να δω ποια στρατηγική νίκη στην Ουκρανία μπορεί να αντισταθμίσει αυτές τις ήδη βαρύτατες για τη Ρωσία απώλειες.
- Πώς μεταμορφώθηκε η Ευρωπαϊκή Ενωση; Τι σημαίνει η πρωτοβουλία της Γερμανίας;
Στον Λένιν (τον οποίο θυμήθηκε ο Πούτιν στην ομιλία του) αποδίδεται μια φράση που συνοψίζει αυτά που έζησε η ανθρωπότητα την τελευταία εβδομάδα: «Κάποιες φορές δεκαετίες περνούν και τίποτα δεν συμβαίνει. Κι άλλες φορές ημέρες περνούν και δεκαετίες συμβαίνουν».
Τις τελευταίες ημέρες συνέβησαν δεκαετίες. Η ΕΕ γεφύρωσε εσωτερικές διαφωνίες δεκαετιών για το πώς να αντιμετωπίσει τη Ρωσία. Η Δύση ανασυστάθηκε ως γεωπολιτικό υποκείμενο και ενεργοποίησε ταχύτατα το μεγαλύτερο (και λόγω του μεγέθους της ρωσικής οικονομίας) πακέτο οικονομικών κυρώσεων που έχουμε δει και αναφέρομαι όχι μόνο στο SWIFT αλλά κυρίως στο πάγωμα συναλλαγματικών αποθεμάτων της ρωσικής κεντρικής τράπεζας. Η ΕΕ για πρώτη φορά χρηματοδοτεί ως Ένωση την αποστολή οπλισμού σε τρίτη χώρα. Η Γερμανία αποφοίτησε από μια μεταπολεμική παράδοση πασιφισμού και διαλλακτικότητας προς τη Ρωσία και υιοθέτησε ένα ιστορικό πρόγραμμα 100 δισ. αμυντικών δαπανών.
Είναι το τέλος της μετά-1989 εποχής, και η επιστροφή σε ένα νέο Ψυχρό Πόλεμο, μέσω ενός θερμότατου πολέμου, που έρχεται με απόηχο δεκαετίας του 1930. Η Ευρωπαϊκή Ένωση σε ελάχιστες ημέρες πραγματοποίησε ένα άλμα αμυντικής ενοποίησής της, στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ, το οποίο εκκρεμούσε επί δεκαετίες.
Ό,τι ήταν ο Covid-19 για τη δημοσιονομική ενοποίηση της ΕΕ μέσω κοινού δανεισμού για το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, είναι πλέον ο Πούτιν για την αμυντική ενοποίηση της Ευρώπης: ένας μεγάλος ιστορικός επιταχυντής!
- Και στις ΗΠΑ; Υπάρχει φόβος επανάκαμψης του Τραμπ;
Ο πόλεμος στην Ουκρανία ενώνει την Αμερική. Δημοκρατικοί και Ρεπουμπλικανοί συμμερίζονται την ίδια απέχθεια για τον Πούτιν μετά την εισβολή στην Ουκρανία. Εκκωφαντική εξαίρεση ο Τραμπ, ο οποίος δημόσια εξέφρασε το θαυμασμό του για την ευφυία του Πούτιν. Είναι γνωστό ότι τον μαγεύουν οι βίαιοι και αυταρχικοί ηγέτες. Όσο κι αν προσπάθησε ο Τραμπ να ανασκευάσει αργότερα, οι εντυπώσεις μένουν.
Τώρα που οι ΗΠΑ έχουν μπροστά τους έναν διπλό Ψυχρό Πόλεμο (όχι μόνο απέναντι στην Κίνα αλλά και απέναντι στη Ρωσία) η αλλοπρόσαλλη προσωπικότητα του Τραμπ, με τη δεδομένη συμπάθεια και τις εξαρτήσεις του από τον Πούτιν, χάνει ίσως τη γοητεία που ασκούσε στα πιο καθυστερημένα και φανατικά τμήματα της αμερικανικής δεξιάς. Επιπλέον, οι δικαστικές εκκρεμότητες του Τραμπ προστίθενται στις δυσκολίες του.
Ωστόσο, τίποτε δεν έχει κριθεί, το φάσμα του τραμπισμού παραμένει ζωντανό. Και οι επόμενες ενδιάμεσες εκλογές του Νοεμβρίου 2022 θα είναι πολύ δύσκολες για τον πρόεδρο Μπάιντεν.