Το Bloomberg «χαρτογραφεί» τις κινήσεις στρατηγικής της επικεφαλής της ΕΕ, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, αποτυπώνοντας τη... ριψοκίνδυνη προσωπικότητά της.
Καθώς το νυχτερινό τρένο για το Κίεβο ταξίδευε μέσα στο σκοτάδι, κάποιοι από την ομάδα της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν ανησύχησαν. Η πιο υψηλόβαθμη αξιωματούχος της Ευρωπαϊκής Ένωσης συνομιλούσε με δημοσιογράφους πίνοντας μπύρα στο πολυτελές βαγόνι της στο πίσω μέρος του τρένου. Οι βοηθοί της ανησυχούσαν για το πώς θα αντιδρούσαν τα κράτη-μέλη σε μια κίνηση που είχε σκοπό να τα πιέσει να ανοίξουν την πόρτα στην Ουκρανία.
Τον Μάρτιο στις Βερσαλλίες, οι ηγέτες της ΕΕ είχαν αρνηθεί να παραχωρήσουν στην Ουκρανία καθεστώς υποψήφιας προς ένταξη χώρας. Όμως, λιγότερο από δύο εβδομάδες μετά την επίσκεψη της Φον ντερ Λάιεν στο Κίεβο, ο Ουκρανός πρόεδρος, Βολοντίμιρ Ζελένσκι, επικοινώνησε το βράδυ της Πέμπτης με τους αξιωματούχους της Συνόδου Κορυφής για να ευχαριστήσει το μπλοκ για την έναρξη της διαδικασίας ένταξης.
Η απόφαση να γίνει η Ουκρανία επισήμως υποψήφια, μαζί με τη Μολδαβία, υπονοεί μια πιο δυναμική Ευρωπαϊκή Ένωση, που αγκαλιάζει τις χώρες στην ανατολική της πλευρά, ανεξάρτητα από την απειλή που θέτει το όραμα του προέδρου Βλαντίμιρ Πούτιν για την ιστορική ρωσική αυτοκρατορία.
Τα διδάγματα της Φον ντερ Λάιεν από προηγούμενες κρίσεις και τα πραγματικά ρίσκα
Η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής έχει πάρει διδάγματα από προηγούμενες κρίσεις, όταν η ΕΕ πλήρωσε υψηλό τίμημα για τις εκάστοτε αναταραχές και τώρα εκμεταλλεύεται τη στιγμή που τα ταμπού έχουν παραμεριστεί.
Ωστόσο, υπάρχουν ευρύτεροι κίνδυνοι για τη στρατηγική. Ήταν η προοπτική των στενότερων σχέσεων μεταξύ του Κιέβου και της ΕΕ που ώθησε τον Πούτιν να παρέμβει στην Ουκρανία το 2014, όταν οι δυνάμεις του προσάρτησαν τη χερσόνησο της Κριμαίας, με τον Ρώσο ηγέτη να αναφέρεται στην επέκταση του ΝΑΤΟ στα σύνορά του πριν από την εισβολή στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο.
Πράγματι, τις ημέρες πριν από την απόφαση για την παραχώρηση του καθεστώτος υποψηφιότητας στην Ουκρανία, η Μόσχα έκανε απότομες περικοπές στις προμήθειες φυσικού αερίου προς την Ευρώπη, κρούοντας τον κώδωνα κινδύνου στη Γερμανία, η βιομηχανία της οποίας εξαρτάται ιδιαίτερα από τη ρωσική ενέργεια. Οι αξιωματούχοι προετοιμάζονται για περαιτέρω αντίποινα και η φον ντερ Λάιεν μπορεί πλέον να αγγίζει τα όρια του πόσο μπορεί να «σπρώξει» τα κράτη-μέλη.
Αλλά η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν είναι, όντως, ριψοκίνδυνη.
Παρά το γεγονός ότι έμαθε την τέχνη της πολιτικής υπό την Άνγκελα Μέρκελ, την εξαιρετικά επιφυλακτική πρώην καγκελάριο της Γερμανίας, η Φον ντερ Λάιεν έφτασε στις Βρυξέλλες το 2019 με τη φήμη κάποιας που πιθανότερο είναι να ζητήσει συγχώρεση παρά άδεια.
Το πιο γνωστό περιστατικό με πρωταγωνίστρια τη Φον ντερ Λάιεν ως υπουργό Άμυνας της Μέρκελ ήταν όταν διεκδίκησε (και κατάφερε) τη γονική άδεια για τον γερμανικό στρατό, παρά την αντίθεση πολλών βουλευτών στο συντηρητικό κόμμα. Με την κίνηση αυτή κέρδισε τους εχθρούς της στην Bundestag, αλλά και τον σεβασμό της Μέρκελ, η οποία, παρ' όλες τις διαφορές τους, αναγνώρισε ότι η Φον ντερ Λάιεν μπορούσε να επιτύχει πράγματα.
Στις Βρυξέλλες χρησιμοποίησε παρόμοιες τακτικές για να προωθήσει το σχέδιό της για απανθρακοποίηση της ευρωπαϊκής οικονομίας, παρουσιάζοντας τις τελικές προτάσεις λίγες ώρες πριν από τις κρίσιμες συνεδριάσεις, δίνοντας στους αντιπάλους της Επιτροπής λίγο χρόνο για να διατυπώσουν μια μελετημένη απάντηση.
Η απομάκρυνση επιτρόπων και ανώτερων αξιωματούχων από τη διαδικασία λήψης αποφάσεων προκαλεί τακτικά εντάσεις, αλλά μπορεί να είναι αποτελεσματική.
Καθώς η Φον ντερ Λάιεν πάλευε να επιβάλει κυρώσεις στο ρωσικό πετρέλαιο νωρίτερα αυτόν τον μήνα, παρουσίασε το σχέδιό της στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο πριν καν τα κράτη-μέλη βρουν την ευκαιρία να αναθεωρήσουν τις λεπτομέρειες, εκνευρίζοντας αρκετούς εμπλεκόμενους διπλωμάτες.
Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν: Η «ροκ σταρ» των Βρυξελλών
Υπάρχει όμως και ένας φθονερός θαυμασμός για αυτό που έχει κάνει. Ένας διπλωμάτης παρατήρησε ότι, παρά την πολυπλοκότητα και τις πιέσεις των διαπραγματεύσεων, η Φον ντερ Λάιεν κατάφερε να βρει μια θέση στην οποία θα μπορούσαν να συμφωνήσουν και τα 27 μέλη.
Όταν ξεκίνησε η ρωσική εισβολή στα τέλη Φεβρουαρίου, πολλοί Ευρωπαίοι αξιωματούχοι έλεγαν ότι θα ήταν αδύνατο να αποκλειστεί η Μόσχα από το διεθνές σύστημα πληρωμών SWIFT.
«Δεν θα αφήσουμε τον πρόεδρο Πούτιν να γκρεμίσει την αρχιτεκτονική ασφάλειας που έχει προσφέρει ειρήνη και σταθερότητα στην Ευρώπη για πολλές δεκαετίες. Δεν πρέπει να υποτιμά την αποφασιστικότητα και τη δύναμη των δημοκρατιών μας», δήλωσε η Φον ντερ Λάιεν λίγες ώρες μετά την εισβολή.
Τέσσερις μήνες αργότερα, έχει βοηθήσει στην ενσωμάτωση περιορισμών που έπληξαν τις μεγαλύτερες τράπεζες της Ρωσίας, τις εξαγωγές άνθρακα, ακόμη και το πετρέλαιό της, φέρνοντας πιο «προσεκτικά» έθνη, όπως η Γερμανία και η Γαλλία, πιο κοντά στη θέση των ΗΠΑ και διατηρώντας ένα ενιαίο μέτωπο κατά του Πούτιν. Η ΕΕ έχει επίσης «χτυπήσει» άτομα κοντά στον ίδιο τον Πούτιν, όπως ο Ρομάν Αμπράμοβιτς, κάποτε ιδιοκτήτης της ποδοσφαιρικής ομάδας Τσέλσι, και η πρώην γυμνάστρια Αλίνα Καμπάεβα.
Η μάχη για την προώθηση του έκτου πακέτου κυρώσεων και οι εκτενείς παραχωρήσεις που κέρδισε η Ουγγαρία υποδηλώνουν ότι τα κράτη-μέλη μπορεί να φτάνουν στο όριο αυτού που είναι διατεθειμένα να κάνουν για να πιέσουν τον Πούτιν σε αυτό το στάδιο του πολέμου. Και στο όριο όσων είναι διατεθειμένα να ανεχθούν από τη Φον ντερ Λάιεν.
Εκνευρισμός στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες από την πίεση της Φον ντερ Λάιεν
Δεν είναι σπάνιες οι συζητήσεις για την εξεύρεση μιας εναλλακτικής λύσης για την αντικατάστασή της ως επικεφαλής της Επιτροπής όταν λήξει η θητεία της το 2024, αντί να της παραχωρηθεί μια δεύτερη θητεία. Όσο βρίσκεται όμως σε αυτή τη θέση, η Φον ντερ Λάιεν εκμεταλλεύεται τις ευκαιρίες για να αποκτήσει περισσότερη δύναμη στην εκτελεστική εξουσία της ΕΕ.
Τον Απρίλιο, η ομάδα της είπε στους πρεσβευτές της ΕΕ ότι η Επιτροπή θα έχει τον καθημερινό έλεγχο οποιασδήποτε χρηματοδότησης για την ανοικοδόμηση της Ουκρανίας, η οποία δυνητικά θα ανέλθει σε εκατοντάδες δισεκατομμύρια ευρώ. Και πρόκειται να εξασφαλίσει μεγαλύτερο μερίδιο λόγου για την προμήθεια στην αγορά ενέργειας, καθώς το μπλοκ επιταχύνει την αποσύνδεση από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα.
Συστήνοντας την υπό όρους παραχώρηση καθεστώτος υποψήφιας χώρας για τη Γεωργία και την Ουκρανία, η Επιτροπή της Φον ντερ Λάιεν δημιούργησε την προοπτική ότι το μπλοκ θα μπορούσε μια μέρα να επεκταθεί στον Καύκασο, μια περιοχή που ο Πούτιν θεωρεί ότι είναι η σφαίρα επιρροής της Ρωσίας. Όταν βλέπει ότι παίρνει αυτό που θέλει, διεκδικεί περισσότερα.
Η επίσκεψη της Φον ντερ Λάιεν στο Κίεβο έγινε στις 11 Ιουνίου, όταν η Επιτροπή ετοίμαζε τη σύστασή της, συμβάλλοντας έτσι ώστε οι ηγέτες της ΕΕ να υποστηρίξουν την πρόταση. Σε κοινή συνέντευξη Τύπου με τον Ζελένσκι υποστήριξε ότι η προσπάθεια ένταξης της Ουκρανίας προχωρούσε.
Την ίδια ημέρα άρχισαν να κυκλοφορούν φήμες ότι ο Γερμανός καγκελάριος Όλαφ Σολτς, ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν και ο πρωθυπουργός της Ιταλίας Μάριο Ντράγκι θα έκαναν τη δική τους επίσκεψη στο Κίεβο. Αυτό το ταξίδι στις 16 Ιουνίου έκανε την πραγματική αλλαγή, καθώς μετά από αυτό όλο και περισσότεροι ηγέτες έσπευσαν να στηρίξουν τη διαδικασία.
Η Φον ντερ Λάιεν πέρασε 1,5 ώρα με τον Ζελένσκι εκείνη την ημέρα, παρακολουθώντας την πρόοδο που έχει σημειώσει η Ουκρανία στην ενίσχυση των δημοκρατικών της θεσμών και τη σύνδεση της χώρας στο Διαδίκτυο, και πιέζοντάς τον για τον μακρύ κατάλογο των μεταρρυθμίσεων που πρέπει να γίνουν ακόμη, ειδικά όσον αφορά την αντιμετώπιση της διαφθοράς.
Στη συνέχεια, αυτή και η ομάδα της πήγαν σε ένα ξενοδοχείο της ουκρανικής πρωτεύουσας για να κάνουν τον απολογισμό και μίλησαν για την κλίμακα του έργου που θα ακολουθούσε, για την ένταξη της κατεστραμμένης από τον πόλεμο χώρας στην ΕΕ και για τους λεπτούς χειρισμούς που απαιτούνται για να επιτευχθεί η συμφωνία των κρατών-μελών.
Από το παράθυρο, μπορούσε να δει την πλατεία Μαϊντάν, όπου οκτώ χρόνια νωρίτερα οι Ουκρανοί που ζητούσαν στενότερες σχέσεις με την ΕΕ πυροβολούνταν και δολοφονούνταν από αστυνομικούς της φιλορωσικής κυβέρνησης που ήταν στην εξουσία εκείνη την εποχή.
«Ελπίζω ότι όταν κοιτάξουμε πίσω θα είμαστε σε θέση να πούμε ότι κάναμε το σωστό», είπε.