Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, πέρα από τον εφιάλτη μιας παγκόσμιας πολεμικής αντιπαράθεσης, «ξύπνησε» και το φόβο για ένα πυρηνικό ατύχημα, όπως αυτό του Τσερνόμπιλ.
Την προηγούμενη εβδομάδα, σύσσωμη η Ευρώπη «πάγωσε» όταν επιβεβαιώθηκε η είδηση για τη διακοπή ηλεκτροδότησης στο Τσερνόμπιλ, κάτι που, σύμφωνα με τις Ουκρανικές Αρχές, θα οδηγούσε πιθανότατα σε διαρροή ραδιενέργειας.
Η ηλεκτροδότηση επανήλθε σταδιακά, ωστόσο, οι ουκρανικές Αρχές κάνουν λόγο για εξαντλημένο προσωπικό, που δεν μπορεί να εκτελέσει κανονικά τα καθήκοντά του.
Λίγες ημέρες νωρίτερα, είχε σημάνει ξανά συναγερμός από την πληροφορία για πυρκαγιά που ξέσπασε στο γιγαντιαίο πυρηνικό εργοστάσιο της Ζαπορίζια. Πηγές του Διεθνούς Οργανισμού Ατομικής Ενέργειας εξέφρασαν τον προβληματισμό τους για τα δυο πυρηνικά εργοστάσια, επισημαίνοντας ότι οι επικοινωνίες έχουν υποβαθμιστεί σημαντικά.
Οι εξελίξεις προκάλεσαν έντονη ανησυχία για ένα πυρηνικό ατύχημα και στην Ελλάδα, με πολίτες, σύμφωνα με αναφορές, να σπεύδουν να προμηθευτούν ταμπλέτες ιωδίου. Πρόκειται για ένα σκεύασμα που χορηγείται σε περίπτωση πυρηνικού ατυχήματος και διαρροής ραδιενέργειας και το οποίο δεν διατίθεται στην Ελλάδα.
«Δεν είναι αμελητέος ο κίνδυνος για ένα πυρηνικό ατύχημα»
Πόσο θα κινδύνευε όμως η Ελλάδα από τη ραδιενέργεια ενός νέου «Τσερνόμπιλ»; Ποιοι είναι οι καθοριστικοί παράγοντες; Υπάρχουν μηχανισμοί ανίχνευσης και προστασίας από τη ραδιενέργεια;
Ο Δρ. Χρήστος Χουσιάδας, πρόεδρος της Ελληνικής Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας και διευθυντής ερευνών στο ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος» μιλά στο iefimerida.gr για το ενδεχόμενο ενός πυρηνικού ατυχήματος, επισημαίνοντας ότι η απόσταση, οι μετεωρολογικές συνθήκες και η ταχεία ανίχνευση της ραδιενέργειας στα τρόφιμα και στο περιβάλλον είναι τα τρία «κλειδιά» που καθορίζουν το εύρος του προβλήματος.
«Τις έως τώρα ανακοινώσεις δεν θα τις χαρακτήριζα ούτε καθησυχαστικές ούτε κάτι άλλο. Απλώς περιγράφουν την υφιστάμενη κατάσταση. Δεν υπάρχει έκλυση ραδιενέργειας, κάποιο ατύχημα που να δημιουργεί τον οποιοδήποτε κίνδυνο ούτε καν για τις γειτονικές χώρες της Ουκρανίας, πολύ περισσότερο για την Ελλάδα» αναφέρει αρχικά ο πρόεδρος της Ελληνικής Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας στο iefimerida.
«Αν η ερώτηση είναι το “τι μπορεί να συμβεί αργότερα”, εκεί υπάρχει οπωσδήποτε μια ανησυχία, δεν το έχουμε κρύψει. Γιατί σε συνθήκες πολέμου, με τόσες πυρηνικές εγκαταστάσεις που έχει η Ουκρανία, δεν είναι αμελητέος ο κίνδυνος να γίνει κάποιο ατύχημα» σημειώνει.
Τα πιθανά σενάρια
Ο Χρήστος Χουσιάδας, που κατέχει τη θέση Διευθυντή Ερευνών και προϊσταμένου Εργαστηρίου Θερμοϋδραυλικής Ανάλυσης & Πολυφασικών Ροών στο Ινστιτούτο Πυρηνικών & Ραδιολογικών Επιστημών & Τεχνολογίας, Ενέργειας & Ασφάλειας του «Δημόκριτου», υποστηρίζει ότι ένα πυρηνικό ατύχημα μπορεί να γίνει με ποικίλους τρόπους και όχι αποκλειστικά άμεσα, όπως με ένα βομβαρδισμό.
«Το σενάριο ενός άμεσου τρόπου, όπως ο βομβαρδισμός, θα λέγαμε ότι μπορεί να είναι και το λιγότερο πιθανό. Γιατί και οι ίδιοι που θα βομβαρδίσουν θα είναι και οι πρώτοι που θα υποστούν συνέπειες. Μπορεί όμως να γίνει έμμεσα ένα πυρηνικό ατύχημα, με πολλούς τρόπους. Αυτή είναι η ανησυχία στην Ευρώπη και διεθνώς, και βεβαίως, και στην Ελλάδα. Ένα κακό σενάριο είναι να υπάρξει μπλακ άουτ σε ένα σταθμό που λειτουργεί. Αυτό, ναι, βάζει τον σταθμό που λειτουργεί σε μια πολύ μεγάλη περιπέτεια» τονίζει ο Δρ. Χουσιάδας.
Ερωτηθείς αν το Τσερνόμπιλ υπάγεται σε αυτήν την κατηγορία ο Δρ. Χουσιάδας εξηγεί ότι «θεωρητικά είναι τέτοια περίπτωση, όμως υπάρχουν σημαντικές διαφορές. Στην πράξη, δεν πρόκειται για πυρηνικό σταθμό που λειτουργεί. Είναι μια κατεστραμμένη εγκατάσταση που περιλαμβάνει έναν κατεστραμμένο αντιδραστήρα και άλλους υπό παροπλισμό, στην οποία γίνεται διαχείριση των παλιών υλικών. Και το μπλακ άουτ, που σημειωτέον δεν έχει συμβεί ακόμα στο 100%, δεν έχει κρίσιμες συνέπειες, ειδικά για το Τσερνόμπιλ. Αν κάτι τέτοιο γίνει σε έναν ενεργό σταθμό που είναι σε λειτουργία τα πράγματα θα είναι πολύ πιο δύσκολα.».
Σημαντικός ο ανθρώπινος παράγοντας
Μια άλλη περίπτωση ατυχήματος, συνεχίζει, «θα είναι να γίνει κάποια βλάβη και να μην υπάρχει τρόπος να διορθωθεί. Είτε επειδή δεν είναι προσβάσιμο το μέρος, είτε επειδή δεν υπάρχει το αναγκαίο προσωπικό, επειδή γίνεται κακή συνεννόηση ή επειδή το ηθικό είναι χαμηλό ή δεν υπάρχουν ανταλλακτικά. Δεν πρέπει να λησμονούμε ότι αυτές τις εγκαταστάσεις τις λειτουργούν άνθρωποι. Άνθρωποι που χρειάζεται να είναι απερίσπαστα προσηλωμένοι σε ένα στόχο και να έχουν καθαρό μυαλό, πλην όμως αυτή την περίοδο λειτουργούν με μεγάλη πίεση. Είναι κρίσιμος ο ανθρώπινος παράγοντας. Δεν είναι σαφές αν υπάρχει η δυνατότητα ώστε οι βάρδιες να εναλλάσσονται όπως πρέπει. Ή αν αυτοί οι άνθρωποι είναι υπό το κράτος μεγάλου άγχους και αγωνιούν για την τύχη δικών τους ανθρώπων ή για τα σπίτια τους, τις περιουσίες τους και το μέλλον τους» αναφέρει ο πρόεδρος της Ελληνικής Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας.
Ο Χρήστος Χουσιάδας υπογραμμίζει πως «εύχομαι και θέλω να πιστεύω ότι δεβ θα γίνει κάτι τέτοιο. Όλο αυτό το συζητούμε για να καταλάβετε τι εννοούμε με τον όρο ανησυχία και τι σημαίνει έμμεσος τρόπος για να γίνει πυρηνικό ατύχημα. Το τονίζουμε όμως: Δεν έχει συμβεί ως τώρα κάτι τέτοιο. Έχουν γίνει παρατράγουδα, αλλά που να μην επισύρουν συνέπειες κρίσιμες»
Πόσο πρέπει να ανησυχούμε στην Ελλάδα;
Τι θα συνέβαινε όμως στην απευκταία περίπτωση ενός πυρηνικού ατυχήματος στην Ουκρανία;
«Πρέπει να επαναλάβουμε ότι η απόσταση είναι πολύ μεγάλη, ώστε να έχουμε στην Ελλάδα βαριές συνέπειες. Δεν ισχύει μόνο για την περίπτωση της Ουκρανίας, αλλά και για πλησιέστερους σταθμούς. Αν δείτε με προσοχή και όλες τις επιστημονικές αναλύσεις που έχουν γίνει και έχουμε αναρτήσει και στην ιστοσελίδα μας, δεν υπάρχει ανάγκη για δραστικά μέτρα για πάνω το πολύ από 100 χιλιόμετρα» απαντά, αρχικά, ο πρόεδρος της Ελληνικής Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας.
Επομένως, αναφέρει ακολούθως, «καταλαβαίνετε ότι υπάρχει μια ευτυχής απόσταση ασφαλείας της χώρας μας από πυρηνικές εγκαταστάσεις. Και πολύ περισσότερο από την Ουκρανία που είναι σε απόσταση πλέον των χιλίων χιλιομέτρων από την Ελλάδα. Άρα δεν πρόκειται να υπάρξουν συνέπειες σε κάθε περίπτωση που θα είναι βαριές. Που θα θέλουν εκκενώσεις, ιώδιο κ.λπ».
Η Ελλάδα έχει «κεραίες» για να ανιχνεύει ραδιενέργεια
Σύμφωνα με τον Χρήστο Χουσιάδα, «σε αποστάσεις σαν τη δική μας, και γι’ αυτό έχουμε προετοιμαστεί, είναι αναγκαίο να έχουμε ένα καλό σύστημα επιτήρησης για να ξέρουμε ότι έρχεται ραδιενέργεια, έστω και αραιωμένη, και ένα μηχανισμό για να γίνονται οι απαραίτητοι έλεγχοι σε τρόφιμα και ζωοτροφές. Γιατί η κύρια οδός διακινδύνευσης για χώρες σαν την Ελλάδα τεκμηριώνεται ότι είναι από την κατανάλωση ρυπασμένων ειδών».
Σε ό,τι αφορά το πρώτο σκέλος, δηλαδή την επιτήρηση για τη ραδιενέργεια, προκύπτει ότι η Ελλάδα δεν είναι ανοχύρωτη. «Στην Ελλάδα έχουμε ένα τηλεμετρικό σύστημα 24 σταθμών που είναι διασπαρμένοι στην επικράτεια. Τέτοια δίκτυα δεν υπήρχαν την εποχή του Τσερνόμπιλ και γι’ αυτό τότε άργησε πολύ ο κόσμος να αντιληφθεί το ατύχημα. Αυτό το πάθημα έγινε μάθημα, παγκοσμίως, και τέτοια δίκτυα τηλεμετρικά υπάρχουν πλέον παντού. Και βεβαίως σε όλη την Ευρώπη, όπου θα έλεγα μάλιστα ότι στα περισσότερα του σημεία είναι αρκετά πυκνότερα και από το δικό μας. Όλα αυτά τα δίκτυα στέλνουν τα δεδομένα σε μια κοινή ευρωπαϊκή πλατφόρμα» εξηγεί ο Δρ. Χουσιάδας.
Δείτε το δίκτυο των 24 σταθμών που λειτουργεί στην Ελλάδα και επιτηρεί τα επίπεδα ραδιενέργειας:
Ο πρόεδρος της Ελληνικής Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας σημειώνει ότι το δίκτυο αυτό «θα σημάνει αμέσως το καμπανάκι. Αυτό απαντά και στο ερώτημα για το αν μπορεί να γίνει κάτι χωρίς να το αντιληφθούμε. Δεν υπάρχει τέτοια περίπτωση. Ιδίως αυτή την περίοδο υπάρχει μεγάλη εγρήγορση. Ακόμα και στην περίπτωση που δεν γίνει αντιληπτό στην Ουκρανία, όπου για τους λόγους που όλοι καταλαβαίνουμε, μπορεί να μη λειτουργεί σωστά το δίκτυο, θα γίνει άμεσα αντιληπτό σε όλες τις γειτονικές χώρες που είναι σε επιφυλακή».
Γιατί δεν πρέπει να συγκρίνουμε το Τσερνόμπιλ με το σήμερα
Δεν είναι λίγοι πάντως αυτοί που υποστηρίζουν ότι ένα πυρηνικό ατύχημα σήμερα θα ήταν πολύ πιο σοβαρό από αυτό του Τσερνόμπιλ το 1986, καθώς οι μονάδες σήμερα είναι κατά πολύ μεγαλύτερες. Ο Δρ. Χουσιάδας δεν συμμερίζεται αυτή την άποψη.
«Κάποιοι σταθμοί είναι πράγματι μεγαλύτεροι. Όμως δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το Τσερνόμπιλ ήταν ένα τεράστιο ατύχημα. Δεν ήταν ένα “κοινό” πυρηνικό ατύχημα. Στο Τσερνόμπιλ ο αντιδραστήρας ήταν πρακτικά ανοικτός και έστελνε στο περιβάλλον ραδιενέργεια για πάνω από δέκα ημέρες μέχρι να τερματιστεί η έκλυση. Στη Φουκουσίμα, για να καταλάβετε την αντιστοιχία, έγιναν δυο σύντομες εκλύσεις. Ήταν μεγάλο το ατύχημα του Τσερνόμπιλ. Είναι ένα ατύχημα που λογικά δεν πρόκειται να ξανασυμβεί. Δεν ήταν μικρή περίπτωση» υποστηρίζει.
Σύμφωνα με τον ίδιο, πρέπει επίσης να ληφθεί υπόψιν ότι «στο Τσερνόμπιλ έγινε μεγάλη έκρηξη και τα σωματίδια πήγαν ψηλά. Όσο πιο ψηλά, τόσο πιο μακριά ταξιδεύουν. Επομένως δεν έχει τόσο ισχυρή βάση αυτή η ανησυχία. Εξάλλου, οι υπολογισμοί που έχουν γίνει, έγιναν με βάση τις σημερινές εγκαταστάσεις, όχι το Τσερνόμπιλ. Και εμείς στην Ελλάδα έχουμε αναλύσει πολλά σενάρια ατυχημάτων και σε σταθμούς κοντινότερους σε εμάς. Και όντως αυτές οι αποστάσεις τεκμηριώνονται με τις πιο αυστηρές υποθέσεις εργασίας. Είναι πολύ μεγάλη η απόσταση για να δημιουργήσει πρόβλημα σαν αυτό που υπονοείτε».
Τρεις έκτακτες συνεδριάσεις για τις εξελίξεις στην Ουκρανία
Καταλήγοντας ο πρόεδρος της Ελληνικής Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας Χρήστος Χουσιάδας λέει ότι «οι συνέπειες από ένα τέτοιο πυρηνικό ατύχημα επηρεάζονται από δυο βασικούς παράγοντες: το πόση ποσότητα εκλύεται και τις μετεωρολογικές συνθήκες που επικρατούν. Η αέρια κυκλοφορία, οι βροχοπτώσεις, επηρεάζουν πολύ το αποτέλεσμα. Η διασπορά της ραδιενέργειας συμβαίνει ούτως ή άλλως. Αν η απόσταση είναι μεγάλη, η αραίωση αυξάνεται. Δεν είναι θέμα του τί λέει το ένστικτο. Είναι οι υπολογισμοί και τα μοντέλα, είναι μαθηματικά».
Υπενθυμίζεται ότι η Ελληνική Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας έχει διαμηνύσει «ρητά και κατηγορηματικά ότι σε καμία περίπτωση δεν θα καταστεί αναγκαία η χορήγηση χαπιών σταθερού ιωδίου στην Ελλάδα και δεν συντρέχει κανένας απολύτως λόγος να προμηθεύεστε δισκία ιωδίου “προληπτικά”». Αυτή είναι και η θέση της ομάδας Ευρωπαίων Ρυθμιστών Πυρηνικής Ασφάλειας (ENSREG) που έχει συνεδριάσει εκτάκτως τρεις φορές, μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία.
Η τελευταία ενημέρωση της ομάδας Ευρωπαίων Ρυθμιστών Πυρηνικής Ασφάλειας
Στην τελευταία της ανακοίνωση η ENSREG επισημαίνεται ότι «ήδη, στις δυο προηγούμενες ανακοινώσεις της, εξέφρασε την ανησυχία της «για τους κινδύνους που εγείρουν για το Τσερνόμπιλ οι επιθετικές στρατιωτικές ενέργειες της Ρωσίας». Οι ενέργειες αυτές, τονίζουν στη συνέχεια, «θα μπορούσαν να επηρεάσουν σημαντικά την ασφάλεια του πληθυσμού της περιοχής και των γειτονικών χωρών». Σύμφωνα με την Ομάδα Ευρωπαίων Ρυθμιστών Πυρηνικής Ασφάλειας, η απώλεια ηλεκτροδότησης στο Τσερνόμπιλ, που παρατηρήθηκε στις 9 Μαρτίου, προκαλεί σοβαρή ανησυχία.
Η ENSREG υπογραμμίζει ότι μέχρι στιγμής αυτή η απώλεια ηλεκτροδότησης δεν είχε σημαντικό αντίκτυπο στην ασφάλεια του Τσερνόμπιλ. Παρά ταύτα, καλεί όλους τους εμπλεκόμενους να αποκαταστήσουν την παροχή στις εγκαταστάσεις του Τσερνόμπιλ, δίχως καθυστέρηση.
«Επιπλέον, επαναλαμβάνουμε την επείγουσα έκκλησή μας ώστε να ανακτήσει άμεσα πλήρη έλεγχο η SNRIU (Κρατική Ρυθμιστική Αρχή Πυρηνικής Ενέργειας της Ουκρανίας) σε όλες τις πυρηνικές εγκαταστάσεις και υλικά» σημειώνεται στο ανακοινωθέν.