«Εμείς, ως μάρτυρες, θα πάμε στον παράδεισο, ενώ αυτοί απλώς θα ψοφήσουν». Η φράση ανήκει στον Ρώσο δικτάτορα Βλαντίμιρ Πούτιν από δημόσια εμφάνισή του το 2018.
Από κάτω το ακροατήριο γελούσε, ενδεχομένως πιστεύοντας ότι ο Πούτιν αστειευόταν. Σήμερα δεν είμαστε καθόλου σίγουροι ότι αστειευόταν ή αν το μέλλον μάς επιφυλάσσει το πιο απευκταίο σενάριο, αυτό του πυρηνικού πολέμου.
Κατά τη διάρκεια της πρόσφατης δημόσιας τοποθέτησής του προς τους Ρώσους, ο Πούτιν αναφέρθηκε ξανά -εμμέσως πλην σαφώς- στο ενδεχόμενο χρήσης πυρηνικών όπλων. Μιλώντας για τη «μερική επιστράτευση Ρώσων» προκειμένου να ανασχεθεί η προέλαση του ουκρανικού στρατού στο Χάρκοβο και στο Λουχάνσκ, ο επικεφαλής της Ρωσίας άφησε να εννοηθεί ότι αν τα νέα μέτρα που λαμβάνει για τη διατήρηση των θέσεων του ρωσικού στρατού στην Ουκρανία αποτύχουν, θα χρησιμοποιήσει πυρηνικά όπλα. Αυτό τουλάχιστον «κατάλαβαν» αναλυτές, ακούγοντας την πρόσφατη ομιλία του.
Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις για την εξέλιξη της κατάστασης, εκείνο που πρόκειται να συμβεί τις επόμενες ημέρες είναι το εξής: Ο Πούτιν θα δηλώσει ότι πραγματοποιήθηκαν «δημοψηφίσματα» στις κατεχόμενες ουκρανικές περιοχές. Σύμφωνα με αυτά τα «δημοψηφίσματα», οι κάτοικοι αυτών των περιοχών «αποφάσισαν την προσάρτησή τους στη Ρωσία» και το καθεστώς της Μόσχας αποδέχθηκε αυτή την «απόφαση».
Δεν θα σταθώ στη «νομιμότητα» αυτών των διαδικασιών, καθώς καμία απολύτως νομιμότητα δεν υπάρχει, όπως έχει ήδη δηλώσει σχεδόν το σύνολο της διεθνούς κοινότητας, ακόμα και εκείνες οι χώρες που δεν έχουν καταδικάσει απερίφραστα τον πόλεμο της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας. Για ποιον λόγο όμως να στήσει ένα τέτοιο θέατρο το καθεστώς της Μόσχας;
Ο Πούτιν ψάχνει να βρει έναν τρόπο απεμπλοκής από τον πόλεμο. Οι λόγοι για την ανάγκη απεμπλοκής είναι, πρώτον, οι τεράστιες ήττες του ρωσικού στρατού στα πεδία των μαχών και, δεύτερον, η κατάρρευση της ρωσικής οικονομίας εξαιτίας των κυρώσεων. Αυτό ωστόσο, σύμφωνα με τις επιθυμίες του Ρώσου δικτάτορα, θα πρέπει να γίνει χωρίς ο ίδιος να «πέσει με τα μούτρα στη λάσπη», δηλαδή χωρίς να φανεί ηττημένος στους ίδιους τους Ρώσους. Θα πρέπει να δηλώσει ότι όλοι οι προηγούμενοι επτά μήνες, οι χιλιάδες (ή και δεκάδες χιλιάδες) νεκροί, η οικονομική καταστροφή και η διεθνής απομόνωση έχουν κάποιο νόημα. Ότι «οι θυσίες ήταν μεγάλες, αλλά άξιζαν τον κόπο». Σε διαφορετική περίπτωση, όπως δείχνει η ρωσική εμπειρία, οι μέρες του Πούτιν στην εξουσία ή και σε αυτό τον κόσμο θα είναι μετρημένες.
Εκείνο λοιπόν που ενδέχεται να δούμε τις επόμενες ημέρες θα μοιάζει ως εξής: Ο Πούτιν θα ανακοινώσει την προσάρτηση των «νέων εδαφών» στη ρωσική ομοσπονδία και στη συνέχεια θα θέσει κάποιου είδους τελεσίγραφο στις δυτικές χώρες και στην Ουκρανία, προκειμένου να σταματήσουν τις εχθροπραξίες στις «προσαρτημένες χώρες». Σε διαφορετική περίπτωση, θα απειλήσει με χρήση πυρηνικών όπλων. Η διατύπωση που θα χρησιμοποιήσει ενδεχομένως θα μοιάζει ως εξής: «Θα χρησιμοποιήσουμε όλο το διαθέσιμο οπλοστάσιό μας για να υπερασπιστούμε την ακεραιότητα της χώρας μας».
Βεβαίως, πρόκειται για ένα παράλογο επιχείρημα. Είναι, δηλαδή, σαν να εισβάλλει στο σπίτι σας ο γείτονας, να καταλαμβάνει το σαλόνι παρουσιάζοντας ένα ψεύτικο χαρτί ότι οι κάτοικοι του σαλονιού θέλουν να προσαρτήσουν αυτό το σαλόνι στο διπλανό διαμέρισμα. Και όταν οι υπόλοιποι ένοικοι της πολυκατοικίας θα του πουν ότι δεν έχει κανένα δικαίωμα να το κάνει, ο ίδιος να απειλεί ότι θα ανατινάξει όλη την πολυκατοικία. Κάπως έτσι συμβαίνει και εδώ.
Ο Πούτιν ελπίζει ή πιστεύει ότι η Δύση θα διστάσει να διακινδυνεύσει μια πυρηνική σύρραξη μόνο και μόνο για να βοηθήσει την Ουκρανία. Και ίσως να είχε δίκιο αν η Δύση δεν είχε καταλάβει εδώ και μήνες ότι ο πόλεμος αυτός δεν αφορά μόνο την Ουκρανία αλλά τις παράλογες επιδιώξεις του Πούτιν και άλλων μη δημοκρατικών καθεστώτων, οι οποίοι εξετάζουν το ενδεχόμενο αλλαγής συνόρων και προσάρτησης ξένων εδαφών διά της βίας.
Ο σκοπός του Πούτιν, σε περίπτωση νίκης του στην Ουκρανία, αφορά την κατάληψη και άλλων εδαφών, της Μολδαβίας, της Βαλτικής και ίσως τμήματος της Πολωνίας. Και εκείνοι που θα πουν ότι αυτό είναι «σενάριο συνωμοσίας» είναι οι ίδιοι που πριν από τις 24 Φεβρουαρίου έγραφαν ότι «η Ρωσία ποτέ δεν θα επιτεθεί στην Ουκρανία και οι δημοσιογράφοι που υποστηρίζουν κάτι τέτοιο στο τέλος θα αναγκαστούν μόνοι τους να εισβάλουν στην Ουκρανία για να δικαιολογήσουν τα λεγόμενά τους».
Από την άλλη πλευρά, ακόμη κι αν ο Πούτιν είχε ευκαιρία να πετύχει μια τέτοια συμφωνία στην αρχή του πολέμου ή πριν από τον πόλεμο, σήμερα η κατάσταση έχει αλλάξει ριζικά μέσα στην ίδια την Ουκρανία. Πρόσφατα, το πρακτορείο Reuters είχε υποστηρίξει ότι τις πρώτες ημέρες του πολέμου είχε επιτευχθεί με την ουκρανική πλευρά συμφωνία κατάπαυσης του πυρός, η οποία περιελάμβανε κάποιου είδους παραχώρηση εδαφών. Ο Πούτιν ωστόσο την απέρριψε, επιδιώκοντας να πετύχει καλύτερα στρατιωτικά αποτελέσματα -δηλαδή, να καταλάβει περισσότερα εδάφη και πιθανότατα να κατακτήσει όλη την Ουκρανία.
Στους μήνες που ακολούθησαν αυτής της πρότασης συνέβησαν δύο πράγματα: Πρώτον, οι Ουκρανοί έχασαν πάρα πολλά σε αυτόν τον πόλεμο. Οι θυσίες που πλήρωσαν είναι τεράστιες σε νεκρούς, κατεστραμμένες υποδομές και οικονομικές ζημιές. Σχεδόν το σύνολο των Ουκρανών επλήγησαν από τον πόλεμο. Εκατομμύρια άτομα βρέθηκαν χωρίς δουλειά, εκατομμύρια άτομα έγιναν πρόσφυγες μέσα στην Ουκρανία ή σε άλλες χώρες, οικογένειες χωρίστηκαν, το βιοτικό επίπεδο έπεσε σημαντικά. Οι ψυχολογικές συνέπειες είναι τεράστιες και μαζικές για όλους και κυρίως για τα παιδιά. Δύσκολα, μετά από τόσες θυσίες, οι Ουκρανοί θα δεχθούν κάποια «συμβιβαστική λύση», γεγονός που μαρτυρούν και οι δημοσκοπήσεις στην Ουκρανία, βάσει των οποίων η συντριπτική πλειοψηφία των πολιτών (άνω του 85%) επιθυμούν την πλήρη ανακατάληψη όλων των ουκρανικών εδαφών (συμπεριλαμβανομένης της Κριμαίας).
Δεύτερον, οι Ουκρανοί και όλος ο υπόλοιπος πλανήτης είχαν την ευκαιρία να δουν τα σοβαρά προβλήματα του ρωσικού στρατού στο πεδίο της μάχης και την -ουσιαστικά- αδυναμία του να συγκριθεί με κάποιον σύγχρονο στρατό.
Ο μεγαλύτερος όγκος του εξοπλισμού είναι πεπαλαιωμένος, οι στρατιώτες ανεκπαίδευτοι και χωρίς κίνητρα, το σύστημα τροφοδοσίας μη λειτουργικό, οι επικοινωνίες προβληματικές και το σύστημα διοίκησης αμετάβλητο από την περίοδο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ο «δεύτερος στρατός του κόσμου», όπως τον αποκαλούσαν οι Ρώσοι προπαγανδιστές, μετατράπηκε σε παγκόσμιο περίγελο.
Το μόνο όπλο που παραμένει στα χέρια του Πούτιν, μετά και την αποτυχία του εκβιασμού με φυσικό αέριο, είναι τα πυρηνικά. Το ύστατο όπλο, έπειτα από το οποίο δεν υπάρχει επιστροφή.
Κατ’ αρχάς, για να μιλήσουμε για πυρηνικά πρέπει να εξηγήσουμε ορισμένα τεχνικά ζητήματα, που θα βοηθήσουν τον κόσμο να καταλάβει το πλαίσιο της συζήτησης. Τα πυρηνικά όπλα που έχει η Ρωσία χωρίζονται σχηματικά σε δύο είδη: τα τακτικά και τα στρατηγικά. Τα τακτικά είναι τα «μικρά», εκείνα που έχουν σχεδιαστεί για να χρησιμοποιούνται κατά τη διάρκεια πολεμικών συγκρούσεων. Αυτά καταστρέφουν περιοχές με συνολικό εμβαδόν μερικών χιλιομέτρων ή δεκάδων χιλιομέτρων. Τα στρατηγικά είναι εκείνα που σχεδιάστηκαν ως «ύστατη λύση» και καταστρέφουν ολόκληρες πόλεις ή -πολλές μαζί- ολόκληρες χώρες.
Εκείνο που φοβούνται οι ξένες μυστικές υπηρεσίες είναι ότι ο Πούτιν θα χρησιμοποιήσει τα «τακτικά πυρηνικά». Αφενός, επειδή μπορεί στο μυαλό του Ρώσου δικτάτορα ενδεχομένως τα «μικρά» πυρηνικά να μη νοούνται τελείως ως πυρηνικά και, αφετέρου, επειδή η χρήση τους είναι αρκετά πιο απλή από τα μεγάλα πυρηνικά. Ενώ τα στρατηγικά πυρηνικά παρακολουθούνται από τις κατασκοπείες άλλων χωρών, η ενδεχόμενη χρήση τους θα γίνει κατά πάσα πιθανότητα αντιληπτή πριν αυτή συμβεί. Είναι σίγουρο ότι οι ΗΠΑ θα δουν από τους δορυφόρους τα φρεάτια των πυρηνικών πυραύλων να ανοίγουν ή τα υποβρύχια να ετοιμάζονται για βολές.
Αντίθετα, τα τακτικά πυρηνικά είναι πολύ μικρότερα. Ο αριθμός τους είναι πολύ μεγάλος -εκτιμάται ότι υπάρχουν περισσότεροι από 2.000 τέτοιοι πύραυλοι-, ενώ η μεταφορά τους είναι πολύ πιο εύκολη και δυσκολότερα εντοπίσιμη από τον αντίπαλο. Αυτά μπορούν να φορτωθούν σε αεροπλάνα, αντί για συμβατικούς πυραύλους, ακόμα και να χρησιμοποιηθούν από το πυροβολικό και να βληθούν από κανόνια. Εφόσον ληφθεί η απόφαση για χρήση τους, είναι πολύ δύσκολο αυτό να μαθευτεί πριν εκραγεί ο πρώτος πύραυλος.
Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις μυστικών υπηρεσιών, σε περίπτωση που ο Πούτιν αποφασίσει να χρησιμοποιήσει πυρηνικά οι πιθανοί στόχοι είναι τρεις+δύο... Τρεις πιθανότεροι και δύο λιγότερο πιθανοί.
Οι πιθανότεροι στόχοι είναι οι εξής:
- Συγκέντρωση ουκρανικών στρατευμάτων στο Ντονμπάς ή στο Χάρκοβο.
- Η στρατιωτική βάση εκπαίδευσης στο Γιάβοριβ, 10 χιλιόμετρα από τα σύνορα με την Πολωνία.
- Το Κίεβο
Λιγότερο πιθανοί στόχοι θεωρούνται:
- Κάποιο μέρος με μικρή συγκέντρωση ανθρώπων, που θα έστελνε ένα συμβολικό μήνυμα εκ μέρους του Πούτιν ότι είναι έτοιμος για όλα: Για παράδειγμα, το Φιδονήσι στη Μαύρη Θάλασσα.
- Στόχος εκτός Ουκρανίας, για παράδειγμα στη Μολδαβία ή στη Βαλτική.
Καθώς λοιπόν, με τα σημερινά δεδομένα, ούτε η Ουκρανία και η Δύση, ούτε και η Ρωσία δείχνουν διατεθειμένες να κάνουν πίσω, η πιθανότητα μιας σύγκρουσης με πυρηνικά ζυγώνει επικίνδυνα...
Ο 70χρονος Πούτιν, ο οποίος κατά πάσα πιθανότητα είναι και άρρωστος, δεν έχει πλέον και πολλά να χάσει, ενώ γνωρίζει ότι σε περίπτωση ήττας η μοίρα τού επιφυλάσσει εκείνο το τέλος που επιφυλάσσει σε όλους τους έκπτωτους δικτάτορες.
Ο Πούτιν στο πρόσφατο διάγγελμά του, ανακοινώνοντας την επιστράτευση, τόνισε ότι δεν μπλοφάρει, εννοώντας ακριβώς την πιθανότητα χρήσης πυρηνικών. Το ζήτημα που τίθεται -μεταξύ άλλων- είναι για το αν έχει ακόμα τη δύναμη στο εσωτερικό της χώρας και κυρίως του στρατού του, προκειμένου να προχωρήσει σε κάτι τέτοιο. Το περίφημο «κόκκινο βαλιτσάκι» που κουβαλάει ο Ρώσος δικτάτορας δεν εκτοξεύει πυρηνικά με το πάτημα ενός κουμπιού, όπως θα μπορούσε κάποιος να φανταστεί παρακολουθώντας ταινίες καταστροφής. Ο Πούτιν μπορεί να δώσει την εντολή, ωστόσο για να εκτελεστεί μια τέτοια εντολή χρειάζεται να περάσουν τουλάχιστον πέντε ακόμα βαθμίδες ασφαλείας, που βρίσκονται στα χέρια στρατιωτικών.
Όπως έχει επισημανθεί από διάφορες πηγές, για παράδειγμα από τον επικεφαλής τής πολύ σημαντικής ερευνητικής ομάδας Bellingcat, Χρήστο Γκρόζεφ, δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι οι άλλες βαθμίδες ασφαλείας θα υποστηρίξουν μια τέτοια απόφαση. Για να γίνει κάτι τέτοιο, επισημαίνουν οι ίδιες πηγές, πρέπει αυτοί οι στρατιωτικοί να είναι έτοιμοι να δέσουν τη μοίρα τους με τον γηραιό δικτάτορα. Θα πρέπει δηλαδή να είναι σίγουροι ότι ο Πούτιν θα βρίσκεται στην εξουσία τα επόμενα χρόνια, προκειμένου αυτοί να μην καταλήξουν στο Διεθνές Δικαστήριο και να παιδιά τους να μην αναγκάζονται να αλλάζουν επίθετα για να μην έχουν καμία σχέση μαζί τους.
Ως αντεπιχείρημα έχει ακουστεί πως στα τελευταία 22 χρόνια ηγεμονίας του Πούτιν, ο Ρώσος δικτάτορας έχει καταφέρει να απομακρύνει από την ιεραρχία λήψης αποφάσεων εκείνους οι οποίοι θα μπορούσαν να προβάλλουν κάποια αντίσταση στα σχέδιά του. Απόδειξη είναι πως κανένας από τα ρετιρέ του Κρεμλίνου δεν διαμαρτυρήθηκε για την έναρξη του παράλογου πολέμου του Πούτιν στις 24 Φεβρουαρίου.
Οι Ουκρανοί, από την πλευρά τους, έχουν δηλώσει απερίφραστα ότι δεν πρόκειται να ενδώσουν στον πυρηνικό εκβιασμό και θα συνεχίσουν την επιχείρηση ανακατάληψης των εδαφών τους. Παράλληλα, ουκρανικές πηγές αναφέρουν ότι ακόμα και σε περίπτωση χρήσης τακτικών πυρηνικών θα υπάρχουν μεν χιλιάδες ή και δεκάδες χιλιάδες νεκροί πολίτες, ωστόσο στρατιωτικά η κατάσταση δεν θα αλλάξει ριζικά προς τη μία ή την άλλη κατεύθυνση.
Καθώς, λοιπόν, ολοκληρώνονται τα ψευδο-δημοψηφίσματα στις περιοχές που κατέλαβαν οι Ρώσοι, αναμένεται η επόμενη κίνηση του Ρώσου δικτάτορα. Παράγοντες που φαίνονται περισσότερο ικανοί να τον σταματήσουν από το να χρησιμοποιήσει πυρηνικά είναι η απροθυμία των συνεργατών του να μην καταλήξουν στο διεθνές ποινικό δικαστήριο, οι αντιδράσεις του Ρώσων (οι οποίες φαίνεται να ξεκινούν με αφορμή όχι τον πόλεμο αλλά την επιστράτευση), καθώς και ο φόβος του ίδιου του Πούτιν για τη ζωή του.
Σύμφωνα με πληροφορίες που έχουν διαρρεύσει, οι ΗΠΑ έχουν εξηγήσει ξεκάθαρα στους Ρώσους ότι στην περίπτωση χρήσης πυρηνικών η αντίδρασή τους θα είναι άμεση και πολύ σκληρή. Και ίσως όχι η αναμενόμενη.