Είναι κρίμα που η ευκολία με την οποία μπορούσαμε να βάλουμε δυο πράγματα μέσα σε μια βαλίτσα και να ταξιδέψουμε μακριά βοήθησε στη διάδοση του κορωνοϊού σε όλο τον πλανήτη.
Οι επιπτώσεις στα ταξίδια αναψυχής και στους προορισμούς που βασίζονται στον τουρισμό θα είναι αισθητές για αρκετά ακόμη χρόνια. Ακριβώς όμως όπως ο τρόπος με τον οποίο ταξιδεύουμε μπορεί να βελτιωθεί ως αποτέλεσμα της πανδημίας, έτσι και η δυνατότητα για τα κράτη να ξανασκεφτούν την τουριστική βιομηχανία θα μπορούσε να βελτιώσει γενικότερα τον κλάδο, σημειώνει ο Economist.
Αν κάποτε τα ταξίδια και ο κοσμοπολιτισμός ανήκαν στις ανώτερες τάξεις με σημαντικές οικονομικές δυνατότητες, στις μέρες μας τα έξοδα ενός ταξιδιού έχουν μειωθεί σημαντικά. Οι χαμηλότερες τιμές των εισιτηρίων και η ανάδυση του ίντερνετ έκαναν τις διακοπές πιο φθηνές και εύκολες. Οι αεροπορικές εταιρείες, τα ξενοδοχεία, οι εταιρείες ενοικίασης αυτοκινήτων και άλλες υπηρεσίες έχουν μεταβεί στο διαδίκτυο. Διαδικτυακά γραφεία ταξιδίων έκαναν την εμφάνισή τους. Ιστότοποι με κριτικές επιτρέπουν να ενημερωθεί κανείς εύκολα και γρήγορα. Το Airbnb και οι ανταγωνιστές του δημιούργησαν μία νέα κατηγορία καταλυμάτων.
Η ανάπτυξη του τουρισμού τα τελευταία χρόνια υπήρξε τόσο εντυπωσιακή που η μείωση κατά 72% των ταξιδιών κατά τους πρώτους δέκα μήνες του 2020 σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος μα έφερε πίσω στα επίπεδα του 1990. Τα ταξίδια αναψυχής καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο μερίδιο της αγοράς, όλα τα υπόλοιπα όμως συμβάλλουν επίσης. Όσοι ταξιδεύουν για επαγγελματικούς λόγους μένουν σε ξενοδοχεία, τρώνε σε εστιατόρια και νοικιάζουν αυτοκίνητα. Κάποιες επισκέψεις σε συγγενείς ή φίλους δεν διαφέρουν και πολύ από διακοπές.
Όχι μόνο γίνονται περισσότερα ταξίδια, αλλά και ο κόσμος μοιάζει να έχει μεγαλώσει. Το 1950 οι 15 πιο δημοφιλείς προορισμοί – με την Αμερική, τη Γαλλία, την Ιταλία και την Ισπανία να κρατούν τα σκήπτρα – υποδέχονταν το 97% των τουριστικών αφίξεων. Έως το 2015 η Ευρώπη, με τις ιστορικές της πόλεις, την ύπαιθρο και τις παραλίες της, εξακολουθεί να βρίσκεται στην κορυφή και να υποδέχεται λίγο πάνω από το 50% του συνόλου των διεθνών ταξιδιωτών, ποσοστό διπλάσιο από τους τουρίστες που επισκέπτονται την περιοχή της Ασίας-Ειρηνικού, που είναι ο αμέσως επόμενος δημοφιλέστερος προορισμός. Οι δημοφιλέστεροι προορισμοί ίσως να μην άλλαξαν πολύ, η σύνθεση των τουριστών όμως, ναι. Τα ταξίδια των Κινέζων στο εξωτερικό αυξήθηκαν από μόλις 9 εκατομμύρια το 1999 σε 150 εκατομμύρια το 2018.
Η προτίμηση των τουριστών για πλουσιότερες χώρες δημιούργησε τεράστιες βιομηχανίες. Στην Ισπανία ο τουρισμός, εγχώριος και διεθνής, αντιστοιχούσε στο 11,8% του ΑΕΠ το 2018, στη Γαλλία στο 7,4% και στο Μεξικό στο 8,7%. Οι φτωχότερες χώρες βασίζονται ακόμα περισσότερο στα χρήματα των τουριστών. Στην Αρούμπα οι τουρίστες αποφέρουν σχεδόν τα τρία τέταρτα του ΑΕΠ, και στα μικρότερα νησιά της Καραϊβικής ο τουρισμός αποτελεί τη βασική οικονομική δραστηριότητα.
Oι απώλειες από μείωση των ταξιδιών
Η αποφυγή των ταξιδιών που έφερε η πανδημία προκαλεί τεράστια αναστάτωση. Η UNCTAD υπολόγιζε ότι οι απώλειες από μείωση των ταξιδιών κατά 66% το 2020 θα αντιστοιχούσαν στο 2,8% της διεθνούς παραγωγής. Ο ΟΟΣΑ εκτιμά τώρα ότι η πτώση αυτή βρίσκεται πιο κοντά στο 80%. Και η πρόβλεψη είναι ότι τα διεθνή ταξίδια δεν θα ανακάμψουν στα προ πανδημίας επίπεδα μέχρι το 2023.
Ο τουρισμός είναι μία ανθεκτική βιομηχανία, αντιμέτωπη με μία πρωτοφανή ύφεση. Πολλές από τις επιχείρησης που εξαρτώνται από τους τουρίστες είναι πιθανό να μην επιβιώσουν. Σύμφωνα με την WTCC, περίπου το 80% των τουριστικών επιχειρήσεων παγκοσμίως, από τα ξενοδοχεία και τα εστιατόρια έως τους ξεναγούς, είναι μικρές επιχειρήσεις.
Το αβέβαιο μονοπάτι προς την ανάκαμψη εγείρει ερωτήματα ως προς το τι θα παραμείνει. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού εκτιμά ότι οι χώρες όπου ο εγχώριος τουρισμός υπερτερεί – οι ΗΠΑ, η Κίνα και η Ινδία έχουν τις μεγαλύτερες εγχώριες αγορές – θα ανακάμψουν ταχύτερα. Ωστόσο, ακόμη και ο εγχώριος τουρισμός δεν είναι σωτήριος. Η Βρετανία και η Ισπανία, για παράδειγμα, εκτιμούν ότι ο εγχώριος τουρισμός παρουσίασε ύφεση της τάξης του 45-50% το 2020.
Τα προβλήματα αυτά έχουν προκαλέσει διάφορες αντιδράσεις για να επιβιώσουν οι επιχειρήσεις. Κάποιες χώρες, όπως η Γαλλία, που ανακοίνωσε ένα πακέτο διάσωσης ύψους 18 δισ. δολαρίων τον Μάιο, διοχέτευσαν χρήματα κατευθείαν στις τουριστικές επιχειρήσεις. Άλλες προσπαθούν να καθησυχάσουν τους τουρίστες σχετικά με την ασφάλεια αναπτύσσοντας πρωτόκολλα και οδηγίες για τους εργαζόμενους στον τουρισμό. Η Πορτογαλία, η Φινλανδία και η Ελλάδα είναι μεταξύ των χωρών που δημιούργησαν νέα προγράμματα εκπαίδευσης για τη βελτίωση της ψηφιακής παρουσίας των τουριστικών επιχειρήσεων.
Ιδιωτικά καταλύματα και ξενοδοχεία
Κάποια σκέλη της τουριστικής οικονομίας θα ανταπεξέλθουν καλύτερα. Τα γραφεία ταξιδιών έχουν παρατηρήσει αύξηση της προτίμησης για ιδιωτικά καταλύματα με αυτοεξυπηρέτηση έναντι των ξενοδοχείων. Οι παραλιακές και εξοχικές τοποθεσίες, μακριά από τα πλήθη, θα ανακάμψουν ταχύτερα από τις πόλεις. Ο ιστότοπος Expedia δηλώνει ότι οι πελάτες του προτιμούν να πηγαίνουν με το αυτοκίνητο σε εγχώριους προορισμούς και να περνούν περισσότερο χρόνο εκεί. Αυτές οι τάσεις όμως, εκτιμάται ότι είναι προσωρινές.
Η διάθεση για ταξίδια μοιάζει σχεδόν σίγουρο ότι θα επιβιώσει του ιού. Η πρώτη της εκδήλωση πιθανόν να είναι ο “εκδικητικός τουρισμός”, καθώς ο κόσμος θα ξεχυθεί μετά από έναν χρόνο με lockdowns και καραντίνες. Κάποια πράγματα όμως θα αλλάξουν για τα καλά. Το θέμα της υγείας και της υγιεινής, που απασχολούσε τους ταξιδιώτες σε παλιότερους αιώνες, θα ξαναγίνει κεντρικό στον σχεδιασμό των διακοπών. Οι τουριστικοί προορισμοί θα συνεχίσουν να διαφημίζουν τα τοπία, την κουζίνα και τις παραλίες τους, αλλά η ασφάλεια και η υγιεινή θα είναι εξίσου σημαντικές. Αυτό είναι πιθανό να ωφελήσει όσα μέρη αποτελούν τουριστικό προορισμό εδώ και πολλά χρόνια, απομακρύνοντας τους επισκέπτες από τις φτωχότερες χώρες. Ωστόσο αυτά τα κράτη δεν θα προσπαθούν να αποφύγουν τους τουρίστες.
Η ψηφιακή παρουσία
Κάποιοι απομακρυσμένοι προορισμοί εκμεταλλεύτηκαν την παύση του τουρισμού για να δημιουργήσουν καλύτερη ψηφιακή παρουσία. Την εμφάνισή τους έκαναν και αρκετές καινοτομίες που καθιστούν ευκολότερα τα ταξίδια. Η ευελιξία στην αντιμετώπιση αλλαγών της τελευταίας στιγμής είναι κάτι που οι ειδικοί εκτιμούν ότι ήρθε για να μείνει. Οι καθυστερημένες κρατήσεις ή αυτές του τελευταίου λεπτού είναι πλέον πιο συνηθισμένες.
Πολλές εταιρείες ταξιδιών και αεροπορικές εταιρείες έχουν εισάγει πιο ευέλικτες πολιτικές αλλαγών κρατήσεων. Αντιμέτωπη με ένα κύμα ακυρώσεων καθώς η πανδημία εξαπλωνόταν, η Expedia εισήγαγε την “ακύρωση με ένα κλικ”, που περιλάμβανε τα πάντα, από τις πτήσεις έως την ενοικίαση αυτοκινήτου. Οι εταιρείες που χρησιμοποιούν την πλατφόρμα της χρησιμοποιούν νέα εργαλεία για να προσθέσουν ειδικές προσφορές και να ενθαρρύνουν τις κρατήσεις της τελευταίας στιγμή και να διαχειριστούν τις επιστροφές χρημάτων. Η συγκέντρωση δεδομένων σε πραγματικό χρόνο από αναζητήσεις, και η διάθεσή τους στις επιχειρήσεις που βασίζονταν σε πληροφορίες του προηγούμενου έτους για τις τιμολογήσεις μπορεί επίσης να οδηγήσει σε καλύτερη αντιστοιχία μεταξύ προσφοράς και ζήτησης. Στο μέλλον, τα εξατομικευμένα δεδομένα των πελατών θα επιτρέπουν στις εταιρείες ταξιδιών να προτείνουν διακοπές κομμένες και ραμμένες στις επιθυμίες του ταξιδιώτη.
Νέα μοντέλα τουριστικής ανάπτυξης, περισσότερο βιώσιμα και ανθεκτικά
Η πανδημία αποτελεί “μία μοναδική ευκαιρία για να κινηθούμε προς μοντέλα τουριστικής ανάπτυξης που θα είναι περισσότερο βιώσιμα και ανθεκτικά”, σημειώνει ο ΟΟΣΑ, καθώς οι ανησυχίες για τις επιπτώσεις του τουρισμού στο περιβάλλον είχαν αρχίσει να εκφράζονται πολύ νωρίτερα. Ο τουρισμός όμως διευρύνει την αντίληψή μας για τις άλλες κουλτούρες και για τα περιβαλλοντικά ζητήματα και βοηθά την χρηματοδότηση της διαφύλαξης της άγριας ζωής, ενώ προσφέρει επίσης απασχόληση και οικονομική ανάπτυξη.
Πολλοί τουριστικοί προορισμοί δεν είχαν καταφέρει να βρουν μια ισορροπία μεταξύ του αριθμού των τουριστών και των τοπικών ευαισθησιών. Οι κάτοικοι της Βενετίας διαμαρτύρονταν εδώ και καιρό για τα τεράστια κρουαζιερόπλοια, με αποτέλεσμα κάποιες εταιρείες να να μην σταματούν πλέον στην πόλη. Η Βενετία σχεδιάζει επίσης να επιβάλλει μία εισφορά σε όλους τους επισκέπτες από το 2022. Συνθήματα κατά των τουριστών υποδέχονταν τους επισκέπτες στη Βαρκελώνη, και η πόλη κινήθηκε κατά των παράνομων ενοικιάσεων (όπως έκανε και το Βερολίνο και άλλες πόλεις όπου οι ενοικιάσεις τουριστικών καταλυμάτων μείωναν τη διαθεσιμότητα κατοικιών και ανέβαζαν τις τιμές για τους κατοίκους). Το Άμστερνταμ εξετάζει την απαγόρευση πώλησης κάνναβης σε όσους δεν είναι μόνιμοι κάτοικοι, προκειμένου να προσελκύσει ένα καλύτερο είδος τουριστών. Το Μάτσου Πίτσου, όπου είχε ήδη επιβληθεί ένα όριο 5.000 επισκεπτών ημερησίως προ πανδημίας, θα μειώσει αυτόν τον αριθμό σε 675 προκειμένου να εξασφαλίζεται η κοινωνική αποστασιοποίηση.
Η εκστρατεία της Βαρκελώνης
Η πανδημία προσφέρει μια ευκαιρία όχι μόνο για την επανεκκίνηση του τουρισμού μειώνοντας των αριθμών αυτών που ξοδεύουν λιγότερα χρήματα, αλλά και να τους διασπείρει περισσότερο. Η Βαρκελώνη ξεκίνησε εκστρατεία για να ενθαρρύνει τους επισκέπτες να εξερευνήσουν και εκτός της παλιάς πόλης. Το να επικεντρωθεί κανείς στο να προσελκύσει λιγότερους τουρίστες που είναι διατεθειμένοι να ξοδέψουν περισσότερα χρήματα είναι ένας τρόπος προώθησης υγιέστερων επιχειρήσεων. Και η βιωσιμότητα ίσως να αποτελέσει σημαντικότερο οδηγό επιλογών καθώς η ευαισθητοποίηση γύρω από την κλιματική αλλαγή και τις επιπτώσεις του τουρισμού αυξάνεται.
Μία δυναμική τουριστική οικονομία εξαρτάται από τη διαθεσιμότητα μίας ποικιλίας υπηρεσιών, από τα καταλύματα έως τις δραστηριότητες και τις εκδηλώσεις. Δεν είναι σαφές αν θα μπορέσουν να διατηρηθούν παντού αρκετές από αυτές τις υπηρεσίες. Λιγότερες επιλογές και ανταγωνισμός, ίσως να σημαίνουν υψηλότερες τιμές. Η ταχύτατη ανάπτυξη των τουριστικών οικονομιών τα τελευταία χρόνια υποδεικνύει ότι μπορούν να επανέλθουν. Ωστόσο για όσες κυβερνήσεις επανασχεδιάσουν την τουριστική στρατηγική τους ώστε να μειώσουν τα πλήθη και να προστατεύσουν το περιβάλλον, άλλες τόσες είναι πιθανό να εφαρμόσουν μεγάλες εκπτώσεις προκειμένου να γεμίσουν τα ξενοδοχεία και τα αεροπλάνα. Οι αριθμοί των τουριστών θα ανακάμψουν και θα συνεχίσουν να αυξάνονται ό, τι και να γίνει. Η προσπάθεια καλύτερης διαχείρισής τους θα προσφέρει μια βελτιωμένη εμπειρία σε όλους.