Σήμερα, 30 Νοεμβρίου, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ντύνεται στα μπλε για να τιμήσει την ημέρα «Πόλεις κατά της θανατική ποινής».
Η θανατική ποινή, τουλάχιστον στην Ελλάδα και την υπόλοιπη Ευρώπη, σήμερα μοιάζει κάτι εξωπραγματικό αλλά παραμένει ένα υπαρκτό διεθνές πρόβλημα το οποίο η ΕΕ και ειδικά το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχουν δεσμευτεί να αντιμετωπίσουν. Από την άλλη το ζήτημα της θανατικής ποινής δεν έχει χάσει τη δυναμική του στο δημόσιο διάλογο καθώς ειδικά στον απόηχο αποτρόπαιων εγκλημάτων δεν είναι λίγοι αυτοί που μιλούν για επαναφορά της θανατικής ποινής.
Βέβαια το σύγχρονο αξιακό πλαίσιο της ΕΕ στέκεται διαμετρικά αντίθετο στην εφαρμογή της συγκεκριμένης ποινής, καθώς η αξία της ανθρώπινης ζωής είναι αδιαπραγμάτευτη όσο και η δυνατότητα μεταμέλειας. Η θανατική καταδίκη είναι κάτι «ξένο» στην ευρωπαϊκή δικαϊκή κουλτούρα.
Ελλάδα: 1972-1993-2001
Για την Ελλάδα οι παραπάνω τρεις χρονολογίες σηματοδοτούν τους τρεις τελευταίους σταθμούς για την κατάργηση της θανατική ποινής. Στις 24 Αυγούστου του 1972 η θανατική ποινή εφαρμόστηκε για τελευταία φορά στη χώρα, με την εκτέλεση του 27χρονου Βασίλη Λυμπέρη. Καταδικάστηκε σε θάνατο με την κατηγορία ότι έκαψε ζωντανή τη σύζυγό του, τη μητέρα της και τα δύο ανήλικα παιδιά του.
Η θανατική ποινή καταργήθηκε τελικά δια νόμου το 1993 από την κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου, 21 χρόνια μετά την εκτέλεση του Βασίλη Λυμπέρη από εκτελεστικό απόσπασμα στο πεδίο βολής της Σχολής Εφέδρων Αξιωματικών Πεζικού, στο Ηράκλειο Κρήτης. Με τη συνταγματική αναθεώρηση του 2001 η κατάργηση της θανατικής ποινής απέκτησε και συνταγματική ισχύ.
Η ευρωπαϊκή χώρα που συνεχίζει να εφαρμόζει τη θανατική ποινή
Δυστυχώς η Ευρώπη δεν έχει απαλλαχθεί πλήρως από τη θανατική ποινή. Η Λευκορωσία είναι η μοναδική ευρωπαϊκή χώρα στην οποία συνεχίζει να εφαρμόζεται η θανατική ποινή. Η ΕΕ το τελευταίο διάστημα κατηγορεί τη λευκορωσική κυβέρνηση για κατάφωρη παραβίωση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ελευθεριών. Είναι κι ένας από τους λόγους που η Λευκορωσία έχει αποκτήσει και το προσωνύμιο «η τελευταία δικτατορία της Ευρώπης».
Η θανατική ποινή στον κόσμο
Με βάση τα στοιχεία της Διεθνούς Αμνηστίας, περισσότερο από τα 2/3 των χωρών του κόσμου έχουν καταργήσει την θανατική καταδίκη δια νόμου ή στην πράξη. Παρ’ όλα αυτά πολλά κράτη διατηρούν τη θανατική ποινή, με δισεκατομμύρια ανθρώπους να είναι εκτεθειμένοι, καθώς μεταξύ αυτών των κρατών είναι η Κίνα , η Ινδία και οι ΗΠΑ.
Τα στοιχεία του 2019 αναφέρουν 657 εκτελέσεις, χωρίς να συμπεριλαμβάνονται οι εκτελέσεις στην Κίνα και το Βιετνάμ, που αποτελούν κρατικό απόρρητο. Μάλιστα η εκτιμήσεις της Διεθνούς Αμνηστίας αναφέρουν ότι η Κίνα πρέπει να έχει τον μεγαλύτερο ετήσιο αριθμό εκτελέσεων. Σχεδόν το 86% των καταγεγραμμένων εκτελέσεων του 2019 πραγματοποιήθηκε στο Ιράν, τη Σαουδική Αραβία, το Ιράκ και την Αίγυπτο. Για το 2019, πάνω από 20.000 άτομα-μόνο τα καταγεγραμμένα, βρίσκονταν εν αναμονή εκτέλεσης. Στην Ασία, τον Αραβικό κόσμο και τις ΗΠΑ δεν φαίνεται να είναι εύκολα αποδεκτή η ιδέα κατάργησης της θανατικής ποινής.
Πάντως, στη θετική πλευρά-αν μπορούμε να δούμε κάτι θετικό στο ζήτημα, τα 4/5 των αφρικανικών χωρών έχουν καταργήσει τη θανατική ποινή και τα διαθέσιμα στοιχεία του 2019 δείχνουν ρεκόρ δεκαετίας με τις εκτελέσεις να φτάνουν το χαμηλότερο ετήσιο αριθμό από το 2009.
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στην πρώτη γραμμή για την κατάργηση της
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αντιτίθεται σθεναρά στη θανατική ποινή και επανειλημμένα έχει καταθέσει ψηφίσματα, καταδικάζοντας συνολικά την εφαρμογή της συγκεκριμένης ποινής αλλά και συγκεκριμένα κράτη και κυβερνήσεις.
Η πολιτική της ΕΕ δεσμεύεται να υπερασπίζεται τα ανθρώπινα δικαιώματα εντός και εκτός της Ένωσης, σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου. Όλα τα κράτη μέλη της την έχουν με νόμο απαγορεύσει την θανατική καταδίκη.
Η ΕΕ έχει λάβει και συγκεκριμένα μέτρα όπως την απαγόρευση του εμπορίου αγαθών που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για βασανιστήρια και εκτελέσεις. Ενθαρρύνει την τήρηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην εμπορική πολιτική με τρίτες χώρες. Στηρίζει οργανώσεις και ακτιβιστές, την Κοινωνία των Πολιτών, σε χώρες όπου εφαρμόζεται ακόμα. Με την ιδιότητα του μόνιμου παρατηρητή του ΟΗΕ ενισχύει τις εκάστοτε ενέργειες στην κατεύθυνση τερματισμού της θανατικής ποινής.
Η τελευταία σημαντική δράση της ΕΕ και με την καθοριστική δράση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, ήταν η φιλοξενία στις Βρυξέλλες του 7ου Παγκοσμίου Συνεδρίου κατά της Θανατικής Ποινής το 2019.