Οι περίπλοκες προσπάθειες δύο χρόνων, οι μυστικές διαπραγματεύσεις και το διπλωματικό πόκερ που οδήγησε στη μεγαλύτερη ανταλλαγή κρατουμένων.
Φως στο παρασκήνιο των μυστικών διαβουλεύσεων μεταξύ δυτικών χωρών και της Ρωσίας, που οδήγησαν στη μεγαλύτερη ανταλλαγή κρατουμένων από τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου, ρίχνει το CNN βάσει συνεντεύξεων με ανώτερα στελέχη της κυβέρνησης του Τζο Μπάιντεν.
Αξιωματούχοι της CIA συναντήθηκαν στα τέλη Ιουνίου με Ρώσους ομολόγους του σε πρωτεύουσα κράτους της Μέσης Ανατολής για να τους παρουσιάσουν μια πρόταση για ανταλλαγή κρατουμένων που θα εξασφάλιζε την επιστροφή Αμερικανών στις ΗΠΑ. Η νέα πρόταση περιελάμβανε την απελευθέρωση του Ρώσου Βαντίμ Κράσικοφ, που εξέτιε ποινή ισόβιας κάθειρξης σε γερμανικές φυλακές για την εν ψυχρώ εκτέλεση στο Βερολίνο του Γεωργιανού Ζελιμχάν Κανγκοσβίλι, κατ' εντολήν της ρωσικής υπηρεσίας πληροφοριών FSB.
Είχαν προηγηθεί πολύμηνες εργώδεις προσπάθειες της κυβέρνησης Μπάιντεν να πείσει τους Γερμανούς να αφήσουν ελεύθερον τον Κράσικοφ, που θεωρείται ότι έχει στενές σχέσεις με τον Πούτιν. Η πρόταση περιλάμβανε την ανταλλαγή του Κράσικοφ με τον Αμερικανό πρώην πεζοναύτη Πολ Γουίλαν και τον δημοσιογράφο της Wall Street Journal, Έβαν Γκέρσκοβιτς, που κρατούνταν σε ρωσικές φυλακές με αβάσιμες κατηγορίες περί κατασκοπείας.
Στις αρχές Ιουλίου οι Ρώσοι ενημέρωσαν τον διευθυντή της CIA, Μπιλ Μπερνς, ότι συμφωνούν επί της αρχής, αλλά πρέπει να αποσαφηνιστούν οι λεπτομέρειες. Στις 17 του ίδιου μήνα η Μόσχα ενημέρωσε τη CIA επίσημα ότι συμφωνεί, ανοίγοντας τον δρόμο για την ανταλλαγή κρατουμένων, που περιελάμβανε 24 άτομα και ενέπλεξε επτά χώρες, αλλά και για την επιστροφή νωρίτερα σήμερα στις ΗΠΑ των Γουίλαν, Γκέρσκοβιτς, της Ρωσο-αμερικανίδας δημοσιογράφου Αλσού Κουρμάσεβα και του σφοδρού επικριτή του Πούτιν, Βλαντίμιρ Καρά-Μουρζά, τους οποίους υποδέχθηκαν στην αεροπορική βάση Άντριους ο Τζο Μπάιντεν και η αντιπρόεδρος Κάμαλα Χάρις.
Οι προσπάθειες απελευθέρωσης του Γουίλαν
Ρόλο-κλειδί στη συμφωνία ανταλλαγής των κρατουμένων έπαιξε το γεγονός ότι ο Μπάιντεν κατάφερε να πείσει τον Γερμανό καγκελάριο Όλαφ Σολτς να αφεθεί ελεύθερος ο Κράσικοφ, όπως σφόδρα επιθυμούσε ο Πούτιν, λέει το CNN.
Τον Δεκέμβριο του 2022 μετά την άρνηση των Ρώσων να συμπεριλάβουν τον Γουίλαν στην ανταλλαγή κρατουμένων που περιλάμβανε την Αμερικανίδα σταρ του μπάσκετ Μπρίτνεϊ Γκράινερ, εντάθηκαν οι προσπάθειες να εξασφαλιστεί η συναίνεση της Μόσχας.
Αξιωματούχοι των αμερικανικών υπηρεσιών πληροφοριών σε συνάντηση με Ρώσους σε τρίτη χώρα κατέθεσαν τον Ιανουάριο του 2023 νέα πρόταση ανταλλαγής του Γουίλαν με δύο Ρώσους κρατούμενους στη Σλοβενία. Η Ρωσία απέρριψε την πρόταση τότε, αλλά και τον Μάρτιο του ίδιου χρόνου σε τηλεφωνική επικοινωνία με τον Μπερνς.
Η σύλληψη του Γκέρσκοβιτς
Οι διαπραγματεύσεις πήραν δραματική τροπή όταν τον Μάρτιο του 2023 συνελήφθη ο Γκέρσκοβιτς για κατασκοπεία, κατηγορία που ο ίδιος και οι ΗΠΑ απέρριψαν κατηγορηματικά. Οι Ρώσοι ήθελαν πλέον δύο υψηλής για το Κρεμλίνο αξίας πρόσωπα για να συναινέσουν στην ανταλλαγή κρατουμένων.
Το πρόβλημα για την κυβέρνηση Μπάιντεν ήταν ότι είχε ήδη ανταλλάξει το διαπραγματευτικό της ατού, τον Ρώσο κρατούμενο για εμπόριο όπλων Βίκτορ Μπουτ με την Γκράινερ κι έτσι επιδόθηκε σε μυστικές διαβουλεύσεις με συμμάχους για να εξασφαλίσει άλλους Ρώσους, που θα ήθελε να της επιστραφούν η Μόσχα, για να προχωρήσει το deal.
Τον Νοέμβριο του 2023 στελέχη της CIA στη Μόσχα πρότειναν την ανταλλαγή των Γουίλαν και Γκέρσκοβιτς με τέσσερις Ρώσους κρατούμενους στη Νορβηγία, την Πολωνία και τη Σλοβενία, αλλά η Ρωσία απέρριψε την πρόταση και στην αμερικανική πλευρά κατέστη σαφές ότι η Μόσχα ήθελε πάση θυσία τον Κράσικοφ κι ότι θα έπρεπε με τη συνδρομή του Στέιτ Ντιπάρμεντ, του Συμβουλίου Εθνικής ασφάλειας των ΗΠΑ και διαύλων των μυστικών πληροφοριών να πειστεί το Βερολίνο να τον αφήσει ελεύθερο.
Την ίδια ώρα γίνονταν και άλλες διαβουλεύσεις μεταξύ CIA και Μόσχας και για την πιθανή αποφυλάκιση του Αλεξέι Ναβάλνι με αντάλλαγμα τον Κράσικοφ.
Οι προσπάθειες της κυβέρνησης Μπάιντεν να πείσει τη Γερμανία
Σε μια συνάντηση της G7 τον Απρίλιο του 2023 ο Αμερικανός ΥΠ ΕΞ Άντονι Μπλίνκεν έθεσε το θέμα στη Γερμανίδα ομόλογό του, Αναλένα Μπέρμποκ, αλλά εκείνη εξέφρασε μεταξύ άλλων την ανησυχία ότι ο Ναβάλνι θα επέστρεφε στη Ρωσία.
Οι προσπάθειες της κυβέρνησης Μπάιντεν να πειστεί το Βερολίνο συνεχίστηκαν με τον ίδιο τον πρόεδρο των ΗΠΑ να συζητά το θέμα με τον Όλαφ Σολτς από τηλεφώνου τον Ιανουάριο και διά ζώσης σε συνάντησή τους στο Οβάλ Γραφείο τον Φεβρουάριο. Και τότε ήταν που ο Γερμανός καγκελάριος είπε στον Μπάιντεν «Θα το κάνω για σένα», σύμφωνα με αξιωματούχο της αμερικανικής κυβέρνησης, που επικαλείται το CNN.
Μετά από εκείνη τη συνάντηση ο σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ Τζέιν Σάλιβαν άρχισε να στέλνει τακτικά στο Βερολίνου καταλόγους με Ρώσους που θα μπορούσαν να περιληφθούν στην ανταλλαγή κρατουμένων.
Ο θάνατος του Ναβάλνι
Αλλά ο θάνατος του Ναβάλνι στις 16 Φεβρουαρίου σε ρωσική φυλακή βόρεια του αρκτικού κύκλου ήρθε να καταφέρει ένα νέο πλήγμα στις προσπάθειες της κυβέρνησης Μπάιντεν να κλείσει τη συμφωνία με τη Μόσχα για την ανταλλαγή κρατουμένων, καθώς ο Λευκός Οίκος ήθελε να συμπεριλάβει τον σφοδρό επικριτή του Πούτιν στο deal.
«Εκείνη τη μέρα νιώσαμε σαν να χάσαμε τον άνεμο από τα πανιά μας αναφορικά με τις προσπάθειες να γυρίσουν πίσω ο Έβαν [Γκέρσκοβιτς] και ο Πολ [Γουίλαν], δήλωσε αξιωματούχος της κυβέρνησης Μπάιντεν.
Ο θάνατος του Ναβάλνι γνωστοποιήθηκε ενώ ήταν σε εξέλιξη η Διάσκεψη για την Ασφάλεια του Μονάχου, όπου η αντιπρόεδρος των ΗΠΑ, Καμάλα Χάρις, συναντήθηκε με τον πρωθυπουργό της Σλοβενίας Ρόμπερτ Γκόλομπ για να διασφαλίσει ότι θα τιμήσουν το μέρος τους σε μια συμφωνία ανταλλαγής κρατουμένων, που ήθελαν οι Ρώσοι.
Η Χάρις συναντήθηκε και με τον Σολτς πιέζοντάς τον να διευκολύθνει την αποφυλάκιση του Κράσικοφ σε κατ’ ιδίαν συνάντησή τους. Την ίδια ώρα στην Ουάσιγκτον ο Σάλιβαν είχε προγραμματισμένη συνάντηση με τους γονείς του Γκέρσκοβιτς, στους οποίους είπε ότι εξακολουθούσε να πιστεύει ότι υπήρχε ελπίδα. Κι έδωσε εντολή στους συνεργάτες του να συντάξουν λίστα ατόμων που θα μπορούσαν να κάνουν βιώσιμη μια συμφωνία για τη Γερμανία. Η λίστα οριστικοποιήθηκε στα τέλη Μαρτίου, ο Μπάιντεν έστειλε επιστολή στον Σολτς τον Απρίλιο κι οι Γερμανοί δέχθηκαν τελικά να αφήσουν ελεύθερο τον Κράσικοφ στις αρχές Ιουνίου αφού στη συμφωνία ανταλλαγής κρατουμένων θα περιλαμβάνονταν ο Καρά-Μουρζά κι άλλοι επτά Ρώσοι πολιτικοί κρατούμενοι.
Ιούλιος 2024 – Οι προσπάθειες αποδίδουν καρπούς
Η Μόσχα είπε το τελικό ναι για την συμφωνία ανταλλαγής κρατουμένων τις τελευταίες εβδομάδες. Κι απ’ τη στιγμή που άναψε το πράσινο φως τα πράγματα άρχισαν να κινούνται γρήγορα. Η δίκη και η καταδίκη του Γκέρσκοβις, όπως και εκείνη της Κουρμάσεβα επισπεύστηκαν τον Ιούλιο καθώς η Ρώσοι ήθελαν να έχουν καταδικαστεί προτού προχωρήσουν.
Καθώς πλησίαζε το τέλος Ιουλίου άρχισε να γίνεται πιο ξεκάθαρο ότι η συμφωνία θα προχωρούσε. Απονεμήθηκαν χάρες σε κάποια από τα άτομα που περιλαμβάνονταν στην ανταλλαγή κρατουμένων, ενώ χάθηκαν αιφνιδιαστικά τα ίχνη άλλων. Και την 1η Αυγούστου όλες αυτές οι εργώδεις προσπάθειες και το διπλωματικό πόκερ απέδωσαν τελικά καρπούς.