Το iefimerida.gr και theοcean.gr συζητά με τον καθηγητή, Γιώργο Παγουλάτο για το στοίχημα της κοινής άμυνας στην ΕΕ, εν όψει της γαλλικής προεδρίας και το ρόλο των ελληνογαλλικών σχέσεων σε αυτήν.
Ο Γιώργος Παγουλάτος είναι καθηγητής Ευρωπαϊκής Πολιτικής και Οικονομίας στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Επισκέπτης Καθηγητής στο Κολέγιο της Ευρώπης στη Μπρυζ, και Γενικός Διευθυντής του Ελληνικού Ιδρύματος Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ). Συμμετέχει επίσης, ως εκπρόσωπος για την Ελλάδα στη Διάσκεψη για το Μέλλον της Ευρώπης.
Ειδικός στα ευρωπαϊκά θέματα και με πλούσια πείρα στο αντικείμενο, ο κ. Παγουλάτος φωτίζει με τις γνώσεις του, αθέατες πλευρές σχετικά με την πορεία της κοινής αμυντικής πολιτικής στην ΕΕ. Το νέο σχέδιο «στρατηγική πυξίδα», η έλευση της γαλλικής προεδρίας στο Συμβούλιο της ΕΕ και ο ρόλος των ελληνογαλλικών σχέσεων σε αυτήν την πορεία έχουν την ιδιαίτερη σημασία τους, σύμφωνα με τον καθηγητή.
Το διακύβευμα για τη δημιουργία μιας Ευρωπαϊκής Άμυνας αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις της «ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης». Γιατί υπάρχει τόση δυσκολία να δημιουργηθεί μια Ένωση της Άμυνας;
Διότι η κοινή αμυντική πολιτική, όπως και η κοινή εξωτερική πολιτική, κατά τις Συνθήκες, είναι κατεξοχήν τομείς όπου ισχύει ο κανόνας της ομοφωνίας. Άρα ένα μπλοκ χωρών, ή κι ένα μεμονωμένο κράτος-μέλος που διαφωνεί, έχει τη δυνατότητα να ανακόψει την πορεία της αμυντικής ενοποίησης και να μπλοκάρει μια κοινή Ευρωπαϊκή απόφαση.
«Ένα μπλοκ χωρών δεν έχει εμπιστοσύνη σε μια κοινή ευρωπαϊκή άμυνα»
Και υπάρχει ένα σταθερό μπλοκ χωρών που τείνουν να εμποδίζουν την περαιτέρω ενοποίηση στον τομέα της Ευρωπαϊκήςάμυνας. Πρόκειται κυρίως για κράτη της Κεντροανατολικής Ευρώπης που είναι και μέλη του ΝΑΤΟ (όπως η Βαλτικές χώρες και η Πολωνία) και θεωρούν ότι η ευρωπαϊκή αμυντική ενοποίηση θα υπονόμευε το ρόλο του ΝΑΤΟ, στο οποίο στηρίζονται για την άμυνά τους απέναντι σε αυτό που θεωρούν ως διαρκή Ρωσική απειλή. Δεν έχουν εμπιστοσύνη σε μια κοινή ευρωπαϊκή άμυνα, την οποία προσλαμβάνουν ως προέκταση των ηγεμονικών φιλοδοξιών της Γαλλίας.
Την Γαλλία άλλωστε (όπως και τη Γερμανία) κατηγορούν για ενδοτικότητα απέναντι στη Ρωσία. Ματαίως προσπαθεί το Παρίσι και οι Βρυξέλλες να τους πείσουν ότι η Ευρωπαϊκή Αμυντική Ένωση δεν θα ανταγωνίζεται αλλά θα συμπληρώνει το ΝΑΤΟ, συμβάλλοντας στην ενίσχυση του ευρωπαϊκού του πυλώνα. Δεν βοηθά και το ότι η Γερμανία, χώρα πασιφιστική λόγω του βάρους δύο παγκοσμίων πολέμων, κρατά αμυντικές δαπάνες και στρατιωτικές φιλοδοξίες χαμηλά, αποφεύγοντας να προσφέρει στον Μακρόν επαρκή πολιτική στήριξη στην αμυντική ενοποίηση.
Έχει τεθεί σε διαβούλευση στα ευρωπαϊκά όργανα η λεγόμενη «στρατηγική πυξίδα», ένα κείμενο για την ανάγκη σημαντικής αναβάθμισης της ευρωπαϊκής πολιτικής άμυνας και ασφάλειας της ΕΕ. Γιατί τώρα; Πιστεύετε θα φέρει πραγματικά κάτι καινούργιο για την Ευρώπη;
Η Στρατηγική Πυξίδα αποτυπώνει το δόγμα εξωτερικής ασφάλειας της ΕΕ. Διαδέχεται το προηγούμενο αντίστοιχο κείμενο Παγκόσμιας Στρατηγικής (GlobalStrategy) της ΕΕ που είχε εκπονήσει το 2016 η τότε Ύπατη Εκπρόσωπος Εξωτερικής Πολιτικής Φεντερίκα Μογκερίνι. Από τότε πολλά έχουν αλλάξει (από τον τραυματικό αντίκτυπο της προεδρίας Τραμπ στις ευρωατλαντικές σχέσεις μέχρι την επιθετική ανάδυση της Κίναςκαι τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής) και το στρατηγικό δόγμα της ΕΕ έπρεπε να επικαιροποιηθεί. Επίσημη επιδίωξη της ΕΕ παραμένει η «στρατηγική αυτονομία», δηλαδή η οικοδόμηση ικανότητας της ΕΕ να εξασφαλίζει την ασφάλεια και τα συμφέροντά της χωρίς να εξαρτάται από τις ΗΠΑ –αν και ο όρος αναφέρεται στο κείμενο μόνο μια φορά.
«Το πρόβλημα της ΕΕ είναι η έλλειψη κοινής βούλησης»
Δεν θέλω να ακουστώ κυνικός. H Στρατηγική Πυξίδα είναι ένα καλό κείμενο.Το πρόβλημα της ΕΕ στην κοινή άμυνα δεν είναι η έλλειψη καλών διακηρυκτικών κειμένων, είναι η έλλειψη κοινής βούλησης. Ήδη από τη διαμόρφωση του σχεδίου που ο Ύπατος Εκπρόσωπος Μπορέλ κατέθεσε προς διαβούλευση στα ευρωπαϊκά όργανα, οι προσπάθειες ήταν και παραμένουν έντονες από ορισμένα κράτη-μέλη να «νερώσουν» το περιεχόμενο και τη φιλοδοξία του.
Από την άλλη πλευρά, η πρόοδος στην αμυντική συνεργασία,παρότι βραδεία και σταδιακή, δεν είναι αμελητέα. Συντελείται στο πλαίσιο των σχημάτων της Μόνιμης Διαρθρωμένης Συνεργασίας (PESCO), στην οποία υπάγονται πλέον 60 έργα, που καλύπτουν όλο το φάσμα του αμυντικού τομέα, και διαρκώς προστίθενται καινούρια.
«Η Γαλλική Προεδρία θα δώσει ώθηση στον τομέα αυτό»
Η Γαλλική Προεδρία θα δώσει ώθηση στον τομέα αυτό, όπως επίσης και στην κοινή ευρωπαϊκή αμυντική βιομηχανία και τεχνολογία. Η Στρατηγική Πυξίδα είναι σημαντική, καθώς εισηγείται συγκεκριμένους στόχους και «οδοδείκτες» για την ενίσχυση των σχημάτων Ευρωπαϊκής Ασφάλειας και Άμυνας. Για παράδειγμα, προβλέπει τακτικές ασκήσεις για την ενίσχυση της αμοιβαίας αμυντικής συνδρομής σύμφωνα με το άρθρο 42(7) της Συνθήκης, που ξεκινώντας από το 2022 θα περιλαμβάνει τακτικές ασκήσειςκυβερνο-ασφάλειας. Και άλλους συγκεκριμένους στόχους.
Η κατάσταση στα Ανατολικά σύνορα της ΕΕ είναι έκρυθμη, και δεν φαίνεται να περνάει σε φάση αποκλιμάκωσης. Διαβάζοντας και ξένους αναλυτές υπάρχει μια έντονη ανησυχία ότι η Ευρώπη είναι διπλωματικά και στρατιωτικά αδύναμη να απαντήσει σε μια ενδεχόμενη επίθεση της Ρωσίας στην Ουκρανία. Συμφωνείτε με αυτήν την προσέγγιση;
Είναι σαφές ότι ο Πούτιν βρίσκει τη Δύση (Ευρώπη και ΗΠΑ) σε περίοδο αδυναμίας. Η αμερικανική κυβέρνηση επικεντρώνεται στην Κίνα ως εξωτερική απειλή καθώς και στο εσωτερικό μέτωπο. Δεν θέλει να διαθέσει πόρους (ανθρώπινους, οικονομικούς, πολιτικούς) σε μια αντιπαράθεση με τη Ρωσία, με την οποία ο Μπάιντεν επιδιώκει ένα πλαίσιο συνεννόησης και προκειμένου να αποτρέψει μια ευθυγράμμιση Ρωσίας-Κίνας.
«Δεν είναι πιθανό να δούμε ΝΑΤΟϊκά στρατεύματα να πολεμούν στην Ουκρανία»
Η Ευρώπη των παλαιότερων μελών (Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία και άλλοι) είναι ακόμα πιο απρόθυμη να αντιπαρατεθεί με τη Ρωσία. Θεωρούν την ΕΕ πρωτίστως εγχείρημα ειρήνης και θα προτιμούσαν να δεσμεύσουν τη Ρωσία σε μια ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική ασφάλειας. Ο Πούτιν προτιμά να μιλά με τη Γαλλία και τη Γερμανία (στο πλαίσιο του Normandyformat) και όχι με τον Μισέλ ή τον Μπορέλ και την ΕΕ, την οποία δεν υπολογίζει ως αξιόπιστο συνομιλητή. Ευρώπη και ΗΠΑ θα συνεχίσουν να ενισχύουν στρατιωτικά την Ουκρανία αλλά δεν είναι πιθανό να δούμε ΝΑΤΟϊκά στρατεύματα να πολεμούν στην Ουκρανία, που άλλωστε δεν ανήκει ούτε στο ΝΑΤΟ ούτε στην ΕΕ.
Σε περίπτωση εισβολής στην Ουκρανία, το ΝΑΤΟ θα ενισχύσει την παρουσία τους στα εξωτερικά σύνορα της EE, αλλά δεν θα πολεμήσει τη Ρωσία για λογαριασμό των Ουκρανών. Κύριο μέσο αντίδρασης σε μια ρωσική εισβολή στην Ουκρανία θα είναι διπλωματικά, οικονομικά και εμπορικά αντίποινα.
«Η ενεργειακή εξάρτηση της ΕΕ από το ρωσικό φυσικό αέριο από 40% ξεπέρασε το 50%»
Το πρόβλημα είναι ότι το κόστος των κυρώσεων, δεδομένης της ενεργειακής κρίσης, θα πέσει βαρύ στην ευρωπαϊκή οικονομία, ιδίως στις χώρες που εξαρτώνται σημαντικά από το ρωσικό αέριο όπως η Γερμανία. Μέσα στον τελευταίο χρόνο, η ενεργειακή εξάρτηση της ΕΕ από το ρωσικό φυσικό αέριο από 40% ξεπέρασε το 50%. Η εξάρτηση της Γερμανίας από το ρωσικό αέριο είναι ακόμα μεγαλύτερη, ιδίως εάν προστεθεί ο αγωγός NordStream 2, η εκκίνησηλειτουργίας του οποίου θα πρέπει να ανασταλεί σε περίπτωση ευρωπαϊκών αντιποίνων. Η οικονομική, στρατιωτική και διπλωματική αδυναμία της Ευρώπης επιτρέπει στον Πούτιν την πρωτοβουλία των κινήσεων.
Είναι η δημιουργία ευρωστρατού και η στρατιωτική απεξάρτηση από το ΝΑΤΟ η απάντηση στις γεωπολιτικές προκλήσεις;
Να είμαστε ρεαλιστές. Η στρατιωτική απεξάρτηση της ΕΕ από το ΝΑΤΟ δεν είναι ούτε πολιτικά εφικτή (για τους λόγους που προαναφέρθηκαν) ούτε ίσως και επιθυμητή. Αυτό που είναι εφικτό είναι η ενίσχυση της στρατιωτικής επιχειρησιακής ικανότητας της ΕΕ συμπληρωματικά προς το ΝΑΤΟ, σε περιοχές εκτός προτεραιοτήτων του ΝΑΤΟ, όπως στη Νότια Μεσόγειο και την Αφρική. Και εκεί όμως δεν πρέπει να υπερβάλλουμε τις προσδοκίες. Μια ένοπλη δύναμη ταχείας επέμβασης των 5000 (ο παρών στόχος) δεν πρόκειται να κάνει τη διαφορά –για τέτοια μεγέθη μιλάμε. Και πάντως ο «ευρωστρατός»(όρος με τον οποίο ονομάζουμε κάτι που δεν υπάρχει) δεν αφορά την εδαφική άμυνα της Ευρώπης.
Η έλευση της γαλλικής προεδρίας στο Συμβούλιο της ΕΕ και το πλάνο που παρουσίασε ο Γάλλος πρόεδρος, Εμμανουέλ Μακρόν, έχουν διαμορφώσει ένα κλίμα για πιο αποφασιστικές και φιλόδοξες ενέργειες όσον αφορά στην γεωστρατηγική αναβάθμιση της Ένωσης. Εκτιμάτε ότι η Γαλλία από τη θέση της προεδρίας στο Συμβούλιο μπορεί να κάνει τη διαφορά;
Η Γαλλία είναι η μόνη χώρα που μπορεί να κάνει τη διαφορά σε ό,τι αφορά την γεωστρατηγική αναβάθμιση της ΕΕ. Χρειάζεται γι’ αυτό τη σύμπραξη της Γερμανίας. Η προγραμματική συμφωνία της κυβέρνησης Σολτς επιτρέπει θετικές προσδοκίες -αλλά είναι ακόμα νωρίς για να κρίνουμε.
«Εμπόδιο ο περιορισμένος χρόνος»
Σημαντικό εμπόδιο πάντως στις πρωτοβουλίες της γαλλικής προεδρίας (που για να καρποφορήσουν χρειάζονται «ζύμωση» ευρωπαϊκών κυβερνήσεων και διαπραγματεύσεις κορυφής) είναι ο περιορισμένος χρόνος. Οι προεδρικές εκλογές στη Γαλλία τον Απρίλιο είναι μια τεράστια περίσπαση από τις ευρωπαϊκές προτεραιότητες του Μακρόν. Για να μην μιλήσουμε καν για τον κίνδυνο μη επανεκλογής του, οπότε η επόμενη ηγεσία της Γαλλίας θα είχε σαφώς πιο διακυβερνητικό και λιγότερο ευρωπαϊστικό προσανατολισμό.
Θεωρείτε πως η ΕΕ πρέπει να υπολογίζει σε συμφωνίες όπως η ελληνογαλλική για να ενισχύεται το ρεύμα ενοποίησης στον τομέα της άμυνας ή τέτοιες διμερείς συνεργασίες αποδυναμώνουν το ευρωπαϊκό εγχείρημα;
Ορισμένοι στην ΕΕ άσκησαν κριτική στην ελληνογαλλική συμφωνία προς αυτή την κατεύθυνση –ότι ως διμερής συμφωνία υπονομεύει το πολυμερές ευρωπαϊκό εγχείρημα. Όμως είναι μαξιμαλιστική αυτή η κριτική. Με δεδομένη την απροθυμία της ΕΕ να προχωρήσει συλλογικά, τέτοιες επιμέρους συμφωνίες (όπως και η γαλλογερμανική συμφωνία του Άαχεν το 2019) προετοιμάζουν το έδαφος για συλλογικές πρωτοβουλίες, τονώνουν τα αμυντικά αντανακλαστικά της ΕΕ, και πάντως καλύπτουν μια υπαρκτή ανάγκη στην αμυντική θωράκιση της χώρας μας, στο πλαίσιο μιας συμφωνίας αμοιβαίας αμυντικής συνδρομής.
Αυτή η ρήτρα υπάρχει στη Συνθήκη της Λισαβόνας (άρθρο 42.7), κι έχει χρησιμοποιηθεί μόνο μια φορά, από τη Γαλλία μετά την τρομοκρατική επίθεση στο έδαφός της το Νοέμβριο 2015. Τόσο η ελληνογαλλική όσο και η γαλλογερμανική συμφωνία περιέχουν ρήτρες αμοιβαίας αμυντικής συνδρομής.
«Η ελληνογαλλική συμφωνία δημιουργεί ένα σημαντικό προηγούμενο»
Επίσης το άρθρο 44 της Συνθήκης προβλέπει ότι η ΕΕ μπορεί να αναθέτει σε μια ομάδα πρόθυμων χωρών την υλοποίηση αποστολών ασφάλειας και άμυνας –η Στρατηγική Πυξίδα προβλέπει υιοθέτηση μεγαλύτερης ευελιξίας. Άρα κι εδώ, η ελληνογαλλική συμφωνία δημιουργεί ένα σημαντικό προηγούμενο εμβάθυνσης της διμερούς αμυντικής συνεργασίας και διαλειτουργικότηταςτων συστημάτων άμυνας, προς όφελος της ΕΕ.