«Θυμόμαστε τα ρωσικά εγκλήματα»: από την Μπούτσα, τη μαρτυρική κωμόπολη, κοντά στο Κίεβο, μέχρι τις ζώνες κοντά στο μέτωπο, όπως τη Χερσώνα και το Κραματόρσκ, οι Ουκρανοί τίμησαν τα θύματα του πολέμου, ένα χρόνο μετά την εισβολή.
Στην Εκκλησία του Αγίου Ανδρέα στην Μπούτσα, μια μικρή έκθεση φωτογραφίας υπενθυμίζει τις σκοτεινές ώρες που βίωσε αυτή η κοινότητα, στα βορειοδυτικά προάστια της ουκρανικής πρωτεύουσας. Δίπλα στο κτίριο, που ακόμη είναι στο στάδιο της κατασκευής, σκάφτηκε ένας κοινός τάφος για να ενταφιαστούν βιαστικά όσοι σκοτώθηκαν προτού να απελευθερωθεί η κωμόπολη από τις ουκρανικές δυνάμεις, στα τέλη Μαρτίου 2022.
«Συγκεντρωθήκαμε για να θυμηθούμε τα ρωσικά εγκλήματα, τον τρόμο», είπε ένας ιερέας σε αυτήν την τελετή που οργανώθηκε «για την ειρήνη στην Ουκρανία και τους υπερασπιστές της».
Την περασμένη άνοιξη, η Μπούτσα έγινε το σύμβολο των εγκλημάτων πολέμου για τα οποία κατηγορεί η Ουκρανία τη Ρωσία.
«Μείναμε εδώ με τη γυναίκα μου για έναν μήνα, κατά τη διάρκεια της κατοχής. Δεν φύγαμε, είδαμε όλη τη φρίκη», αφηγήθηκε, εξερχόμενος από την εκκλησία και με τα μάτια κατακόκκινα, ο Σεργκέι Ζαμοστιάνε, συνταξιούχος καθηγητής, 62 ετών. «Στο κοιμητήριο αναπαύονται ήδη περισσότεροι από 50 στρατιώτες μας και 450 άμαχοι τους οποίους τουφέκισαν (οι Ρώσοι). Γιατί; Εξηγήστε μου, γιατί;» συνεχίζει. Ο Ζαμοστιάνε αφηγήθηκε ότι ζούσε στην οδό Γιαμπλόνσκα όπου δημοσιογράφοι του Γαλλικού Πρακτορείου ανακάλυψαν, αμέσως μετά την αποχώρηση των Ρώσων, τα πτώματα περίπου 20 πολιτών. Μεταξύ αυτών ήταν και ο νονός του γιου τους, ο οποίος «σκοτώθηκε στην αυλή μας». Και «έναν άνδρα τον οποίο δεν γνωρίζαμε, τον βρήκαμε εκεί νεκρό, τον είδαμε με τα μάτια μας», αφηγήθηκε.
«Κουραστήκαμε από τον πόλεμο»
Λίγο αργότερα, μια δεύτερη επιμνημόσυνη δέηση τελέστηκε στο νεκροταφείο της Μπούτσα. Τις τελευταίες εβδομάδες έχουν σκαφτεί καμιά δεκαριά νέοι τάφοι, που είναι καλυμμένοι με λουλούδια και με ουκρανικές σημαίες: εδώ αναπαύονται στρατιώτες που σκοτώθηκαν πρόσφατα, το «τίμημα» που εξακολουθεί να πληρώνει η πόλη, όπου πριν από τον πόλεμο ζούσαν 30.000 άνθρωποι.
Ο πιο πρόσφατος τάφος είναι του 29χρονου Αλέξιι, που σκοτώθηκε στα μέσα Ιανουαρίου. Η μητέρα του, η Τατιάνα, επέστρεψε από τη Γερμανία όπου είχε καταφύγει ως πρόσφυγας, για να θάψει το παιδί της. «Κουραστήκαμε, δεν θέλουμε άλλο πόλεμο. Είναι σκληρό, θέλουμε να μας αφήσουν ήσυχους», λέει η μητέρα, υποβασταζόμενη από την 24χρονη Άννα, τη σύντροφο του Αλέξιι που λέει ότι το μόνο που αισθάνεται είναι «ένα κενό».
Στο Λβιβ, στη δυτική Ουκρανία, συγγενείς στρατιωτών που σκοτώθηκαν στις μάχες συγκεντρώθηκαν το βράδυ της Πέμπτης στο νεκροταφείο. Για τη μητέρα ενός από αυτούς, την Άννα Κρατσίτσκα, «αυτή η επέτειος δεν είναι γιορτή, είναι οδύνη».
«Ο γιος μου είναι θαμμένος εδώ. Αύριο, συμπληρώνεται ένας χρόνος από τότε που ξύπνησε το πρωί και αφού είδε στην τηλεόραση ότι ξεκίνησε ο πόλεμος, έσπευσε να καταταγεί (…) Αύριο, συμπληρώνεται ένας χρόνος από τότε που πήγε να υπερασπιστεί την πατρίδα μας», είπε η Μαριάνα Σούλγκα.
Η Χερσώνα, στα νότια, απελευθερώθηκε τον Νοέμβριο όμως ζει στον ρυθμό των ρωσικών βομβαρδισμών. «Όλα άλλαξαν, η ζωή μας ανατράπηκε», εξήγησε η Ντιάνα, μια πωλήτρια 31 ετών. «Ονειρεύομαι το τέλος του πολέμου, ονειρεύομαι ότι το παιδία μας θα κοιμάται στο σπίτι μας» και όχι στη γιαγιά του, μακριά από το μέτωπο, λέει η γυναίκα.
Σχεδόν 700 χιλιόμετρα ανατολικά της Μπούτσα, το Κραματόρσκ θυμάται και αυτό τους νεκρούς του. Η πόλη αυτή βρίσκεται πολύ κοντά στην Μπαχμούτ, το επίκεντρο των μαχών εδώ και μήνες.
Κάτω από τον γκρίζο ουρανό, ενταφιάζεται ο Μιχαήλο Σικίριν, 30 ετών, με το φέρετρο καλυμμένο με την ουκρανική σημαία. Ήταν μέλος της Εθνοφρουράς και σκοτώθηκε σε έναν βομβαρδισμό, στις 18 Φεβρουαρίου, στη Τσιπίλοφκα, στην περιοχή του Λουχάνσκ. «Πέθανε για την ανεξαρτησία και την κυριαρχία της Ουκρανίας (…) Χάρη σε αυτούς τους στρατιώτες είμαστε σήμερα εδώ, ζωντανοί και ασφαλείς», λέει ο ιερέας κοιτάζοντας τις ουκρανικές σημαίες που κυματίζουν σε 21 άλλους τάφους.
Τρεις στρατιώτες, σύντροφοι του Σικίριν, πυροβολούν στον αέρα τρεις φορές, αποτίνοντας φόρο τιμής στον νεκρό.