Ένα ουτοπικό ρωσικό μυθιστόρημα προέβλεψε το πολεμικό σχέδιο του Πούτιν.
Κανείς δεν μπορεί να διαβάσει το μυαλό του Βλαντίμιρ Πούτιν. Μπορεί, όμως, να διαβάσει το βιβλίο που προμηνύει την ιμπεριαλιστική εξωτερική πολιτική του Ρώσου ηγέτη.
Το ουτοπικό μυθιστόρημα του Μιχαήλ Γιούριεφ το 2006, «Η Τρίτη Αυτοκρατορία: Η Ρωσία όπως θα έπρεπε να είναι», προβλέπει με εκπληκτική ακρίβεια τη στρατηγική του υβριδικού πολέμου της Ρωσίας και τις πρόσφατες στρατιωτικές της εκστρατείες: ο πόλεμος του 2008 με τη Γεωργία, η προσάρτηση της Κριμαίας το 2014, η επιδρομή στις περιφέρειες Ντόνετσκ και Λουχάνσκ την ίδια χρονιά, και η τρέχουσα επίθεση της Ρωσίας στην Ουκρανία.
Μετασοβιετικός νεομεσαιωνισμός, ακροδεξιά ιδεολογία
Το βιβλίο του Γιούριεφ, όπως και ο πόλεμος του Πούτιν με την Ουκρανία, είναι, σύμφωνα με το «The Atlantic», μια έκφραση του μετασοβιετικού νεομεσαιωνισμού, μιας ακροδεξιάς, αντιδυτικής και αντιδημοκρατικής ιδεολογίας, που αναθέτει στον «ρωσικό ορθόδοξο πολιτισμό» έναν κυρίαρχο ρόλο στην Ευρώπη και την Αμερική.
Ο Γιούριεφ, επιχειρηματίας και πρώην αντιπρόεδρος της κρατικής Δούμας, που πέθανε το 2019, ήταν μέλος του Πολιτικού Συμβουλίου του Κόμματος της Ευρασίας, το οποίο οραματίζεται, ουσιαστικά, μια φεουδαρχική κοινωνική τάξη, που επιβλέπεται από μια πολιτική τάξη που κυβερνά μέσω του φόβου.
Ο Πούτιν και ο Γιούριεφ γνώριζαν ο ένας τον άλλον. Η «Τρίτη Αυτοκρατορία» φημολογείται ότι είναι δημοφιλής και έχει μεγάλη επιρροή στον κύκλο του Ρώσου ηγέτη, με ένα ρωσικό δημοσίευμα να την περιγράφει ως «το αγαπημένο βιβλίο του Κρεμλίνου».
Το αφήγημα του «αγαπημένου βιβλίου του Κρεμλίνου»
Ο αφηγητής του μυθιστορήματος, που εκτυλίσσεται το 2054, είναι ένας Βραζιλιάνος ιστορικός που περιγράφει τις απαρχές της ρωσικής ανύψωσης που ξεκίνησε από τον Βλαντίμιρ Β' τον Αναστηλωτή και ολοκληρώθηκε από τον διάδοχό του, τον Μέγα Γαβριήλ. (Η πρώτη αυτοκρατορία που αναφέρεται στον τίτλο του βιβλίου ήταν αυτή των τσάρων, η δεύτερη ήταν η Σοβιετική Ένωση).
Στην «Τρίτη Αυτοκρατορία», ο Ιωσήφ Στάλιν είναι ο Μέγας Ιωσήφ, τον οποίο ο Γιούριεφ επαινεί για την κατάκτηση νέων εδαφών, την καταστροφή των άχρηστων ελίτ και των «εσωτερικών εχθρών της Ρωσίας» κατά τη διάρκεια των εκκαθαρίσεων της δεκαετίας του 1930, και την απέλαση ολόκληρων λαών κατά τη διάρκεια και μετά το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, που οδήγησε σε μαζικούς θανάτους.
Τα τελευταία 20 χρόνια, το Κρεμλίνο έχει πραγματοποιήσει σχέδια εκ νέου σταλινοποίησης στη Ρωσία, επαναπροσδιορίζοντας τον πρώην δικτάτορα ως αποτελεσματικό διαχειριστή και σκληρό αλλά δίκαιο ηγεμόνα. Ο Πούτιν χρησιμοποιεί τις τακτικές του Στάλιν και στον τρέχοντα πόλεμο. Οι Αρχές στη Μαριούπολη αναφέρουν ότι οι ρωσικές δυνάμεις απελαύνουν βίαια τους κατοίκους της πολιορκούμενης πόλης.
Η ακριβής πρόγνωση του Γιούριεφ για την εισβολή στην Ουκρανία
Στις πρώτες σελίδες της «Τρίτης Αυτοκρατορίας» εμφανίζεται στην Ουκρανία μια φιλορωσική εξέγερση, που υποστηρίζεται από το Κρεμλίνο. Οι στόχοι της περιλαμβάνουν την «επανένωση με τη Ρωσία και την εγκατάλειψη της ακούσιας ένταξης στην Ευρώπη, καθώς και την απόρριψη του αντιρωσικού μπλοκ του ΝΑΤΟ». Αυτή η εξέγερση καταλήγει σε έναν ακήρυχτο πόλεμο, με τα ρωσικά στρατεύματα να προελαύνουν στην Ουκρανία.
Σύντομα, εννέα περιοχές στην ανατολική και νότια Ουκρανία, συμπεριλαμβανομένης της Κριμαίας, του Ντόνετσκ, του Λουχάνσκ και άλλων περιοχών που σήμερα βρίσκονται υπό ρωσική κατοχή, ανακοινώνουν τη «μη αναγνώριση των ουκρανικών αρχών και του ουκρανικού κράτους» και διακηρύσσουν μια φιλορωσική «Δημοκρατία Ντόνετσκ-Μαύρης Θάλασσας».
Στο δημοψήφισμα που ακολουθεί, «το 82% του πληθυσμού των περιοχών αυτών ψηφίζει υπέρ της ένταξης στη Ρωσία». Αντίστοιχα, στη Ρωσία, το 93% ψηφίζει «την είσοδο της Ανατολικής Ουκρανίας στη Ρωσία».
Ίσως όχι τυχαία, στην προσάρτηση της Κριμαίας από τον Πούτιν το 2014 και την εισβολή στο Ντόνετσκ και το Λουχάνσκ, οι ρωσικές δυνάμεις κατέλαβαν με παρόμοιο τρόπο το ουκρανικό έδαφος υπό το πρόσχημα μιας τοπικής πρωτοβουλίας.
Από το 2008, ο Πούτιν έχει επανειλημμένα ισχυριστεί ότι η Ουκρανία «δεν είναι καν κράτος». Το σκεπτικό του μοιάζει με αυτό του αυτοκράτορα Γαβριήλ, στο βιβλίο του Γιούριεφ, ο οποίος «αρνήθηκε κατηγορηματικά στους Ουκρανούς… και στους Λευκορώσους το καθεστώς ξεχωριστών εθνών». Στα μάτια του Γαβριήλ, «οι προσπάθειες να θεωρηθούν ως εθνότητες χωριστές από τους Ρώσους είναι μέρος τής από αιώνων δυτικής συνωμοσίας για την καταστροφή της Ρωσίας».
«Η Ρωσία κερδίζει τον Γ' Παγκόσμιο λόγω πυρηνικού εκβιασμού»
Αν και ο Γιούριεφ δεν προέβλεψε το μπαράζ των κυρώσεων και το ενιαίο μέτωπο που παρουσίασε η Δύση, προέβλεψε την προθυμία της Ρωσίας να εμπλακεί σε πυρηνικό εκβιασμό.
Στην «Τρίτη Αυτοκρατορία», η Ρωσία κερδίζει τον Τρίτο Παγκόσμιο Πόλεμο επειδή η Δύση φοβάται τον πυρηνικό πόλεμο. «Οι Αμερικανοί ηγέτες δίστασαν να διατάξουν μια επίθεση», γράφει ο Γιούριεφ, «ενώ οι Ρώσοι έδειξαν ξεκάθαρα την προθυμία τους να πάνε μέχρι το τέλος».
Σήμερα, ο Πούτιν υπολογίζει στην ακρίβεια της πρόγνωσης του Γιούριεφ. Τα τελευταία χρόνια, ο πρόεδρος της Ρωσίας απειλεί τον κόσμο με πυρηνικά όπλα. Για παράδειγμα, το 2018 είπε ότι, στην περίπτωση ενός πυρηνικού Αρμαγεδδώνα, «οι Ρώσοι θα ήταν θύματα και μάρτυρες και θα πήγαιναν στον παράδεισο», ενώ η Δύση «απλώς κράζει» και «δεν θα είχε καν χρόνο να μετανοήσει». Λίγες άλλες κυβερνήσεις αντιμετωπίζουν τους δικούς τους ανθρώπους με τέτοια ειλικρινή περιφρόνηση.
Οι προβλέψεις του Γιούριεφ για την ενέργεια
Ο Γιούριεφ φαντάστηκε, επίσης με ανησυχητική ακρίβεια, πώς η εξάρτηση της Ευρώπης από τις ρωσικές εξαγωγές ενέργειας θα περιόριζε το πόσο μακριά θα έφτανε η Δύση για να τιμωρήσει τη Ρωσία.
Οι διαφορές ανάμεσα στις δηλώσεις του Βλαντίμιρ Β' στην «Τρίτη Αυτοκρατορία» και στις σύγχρονες ομιλίες του Πούτιν είναι δυσδιάκριτες.
«Δεν σας αρέσουμε;», ο αυτοκράτορας κοροϊδεύει έναν δημοσιογράφο της γαλλικής τηλεόρασης. «Εντάξει, τότε, να κάνετε πόλεμο μαζί μας και κατακτήστε μας… Ή αρνηθείτε να αγοράσετε τα ενεργειακά μας προϊόντα, πετρέλαιο και φυσικό αέριο, ώστε να πεθάνετε από την πείνα».
Ο αφηγητής σημειώνει ότι η απώλεια του ρωσικού πετρελαίου θα ανέβαζε τις τιμές και θα «κατέστρεφε την ευρωπαϊκή οικονομία».
Ο Πούτιν έκανε παρόμοια τοποθέτηση το 2014 σχετικά με τις προοπτικές της Ευρώπης χωρίς ρωσικό πετρέλαιο και φυσικό αέριο.
«Απλώς, θα εξαλείψει την ικανότητά τους να ανταγωνιστούν», είπε. Και έχει δίκιο. Αντιστεκόμενος στη διεθνή πίεση για απαγόρευση των ρωσικών εισαγωγών ενέργειας, ο Γερμανός καγκελάριος, Όλαφ Σολτς, συνεχίζει να εξηγεί την «ουσιαστική σημασία» του ρωσικού πετρελαίου και φυσικού αερίου για την ευρωπαϊκή (δηλαδή τη γερμανική) οικονομία. Πάνω απ' όλα, η φαντασίωση του Γιούριεφ είναι ανησυχητική γιατί έχει προβλέψει τη δειλία της Δύσης.
Οδικός χάρτης για την εξωτερική πολιτική του Πούτιν
Το 2006, ο Γιούριεφ προέβλεψε ότι η Δύση θα αντιδρούσε στη ρωσική εισβολή στην Κριμαία και την Ανατολική Ουκρανία κατευνάζοντας τον επιτιθέμενο. Πράγματι, οι κυρώσεις που επιβλήθηκαν στη Ρωσία το 2014 ήταν ήπιες. Πιο ανησυχητικό είναι ότι ο Γιούριεφ περίμενε επίσης ότι η Ρωσία δεν θα σταματήσει στη μερική προσάρτηση της Ουκρανίας.
Η εισβολή που ξεκίνησε τον περασμένο μήνα απέδειξε ότι αυτή η πρόβλεψη ήταν εξίσου ακριβής. Σήμερα, θορυβημένη από τη ρωσική επιθετικότητα, η Δύση μπορεί να επιδιώξει να σταματήσει τον πόλεμο πιέζοντας την κυβέρνηση Ζελένσκι να αποδεχθεί τουλάχιστον ορισμένους από τους όρους της Ρωσίας.
Ο Γιούριεφ διασκέδαζε με την ικανότητα της Ρωσίας να εκμεταλλεύεται τη δυτική διπλωματία. Έγραφε χαρακτηριστικά:
«Αν και η προσάρτηση της Ανατολικής Ουκρανίας από τη Ρωσία δεν αναγνωρίστηκε επίσημα… η οριοθέτηση την οποία τα δύο μέρη δεσμεύθηκαν να μην παραβιάσουν… καθορίστηκε. Ως όρος τέθηκε ότι η Ρωσία θα αποκήρυσσε κάθε καταπάτηση στο έδαφος δυτικά αυτής της οριοθέτησης, πράγμα που, όμως, ήταν καθαρά δημόσιες σχέσεις από την πλευρά των Ηνωμένων Πολιτειών, καθώς γνώριζαν πολύ καλά ότι η Ρωσία δεν είχε κάτι τέτοιο στο μυαλό της».
Ο οδικός χάρτης του Γιούριεφ για την εξωτερική πολιτική του Πούτιν καθιστά σαφή τη ματαιότητα των δυτικών προσπαθειών για μια διπλωματική λύση χωρίς αλλαγή καθεστώτος στη Ρωσία. Επί Πούτιν, η Ρωσία θα επιτεθεί ξανά.
Στην «Τρίτη Αυτοκρατορία», οι ρωσικές γεωπολιτικές φιλοδοξίες αναγκάζουν τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρωπαϊκή Ένωση να κηρύξουν πόλεμο.
Ο Γιούριεφ φαντάζεται ότι η Ρωσία έχει ένα μυστικό όπλο, που κάνει τη χώρα ανίκητη σε πυρηνική επίθεση. (Ο Πούτιν προσπαθεί να αλλάξει τη λογική της πυρηνικής αποτροπής με κάπως διαφορετικό τρόπο, μέσω του συστήματος υπερηχητικών πυραύλων που περιέγραψε τον Δεκέμβριο του 2018 ως όπλο «άτρωτο στα συστήματα αεράμυνας και πυραυλικής άμυνας ενός πιθανού εχθρού» και «ένα υπέροχο, εξαιρετικό δώρο στη χώρα μας για το νέο έτος».) Τελικά, οι Αμερικανοί και οι Ευρωπαίοι παραδίδονται. Ο κόσμος εισέρχεται στη ρωσική κυριαρχία.
Η φιέστα για τη νίκη έναντι του αμερικανικού πολιτισμού
Το κορυφαίο σημείο του μυθιστορήματος είναι μια παρέλαση στην Κόκκινη Πλατεία. Μεταξύ των συμμετεχόντων που αναγκάστηκαν να παρευρεθούν είναι εκπρόσωποι της αμερικανικής ελίτ: ο πρόεδρος Τζορτζ Μπους ο τρίτος και οι πρώην πρόεδροι Μπιλ Κλίντον, Μπους Τζούνιορ και Χίλαρι Κλίντον, πρώην και νυν μέλη του υπουργικού συμβουλίου, της Βουλής και της Γερουσίας, τραπεζίτες και βιομήχανοι, δημοσιογράφοι και τηλεοπτικοί παρουσιαστές, διάσημοι δικηγόροι και κορυφαία μοντέλα, τραγουδιστές της ποπ και ηθοποιοί του Χόλιγουντ. Όλοι τους πέρασαν από την Κόκκινη Πλατεία με χειροπέδες και ταμπέλες με το όνομά τους γύρω από τον λαιμό.
Η ρωσική κυβέρνηση έκανε τους πολίτες της και ολόκληρο τον κόσμο να γνωρίζουν ότι η Ρωσία είχε πολεμήσει και νίκησε όχι μόνο τον αμερικανικό στρατό αλλά και τον αμερικανικό πολιτισμό.
Με τέτοιες σκηνές, ο Γιούριεφ προσφέρει σημαντικές γνώσεις για τη νοοτροπία του Κρεμλίνου, τον τρόπο με τον οποίο ο Πούτιν και ο κύκλος του σκέφτονται για τη Δύση και τη στάση τους απέναντι στις γειτονικές χώρες. Ίσως ο Πούτιν να μην περιμένει πραγματικά να μεταφέρει τους Κλίντον αλυσοδεμένους στην Κόκκινη Πλατεία. Αλλά όταν ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι προειδοποιεί ότι αν πέσει η Ουκρανία, ο πόλεμος θα προχωρήσει στα ενδότερα της Ευρώπης, θα πρέπει να τον πιστέψουμε.
Η Ουκρανία δεν είναι ο μόνος στόχος του Πούτιν
Ακόμα κι αν οι πρόσφατες αποτυχίες της Ρωσίας οδηγήσουν σε στρατιωτική ήττα στην Ουκρανία, ο Πούτιν μπορεί να επιτεθεί σε μία από τις χώρες της Βαλτικής για να υπονομεύσει το ΝΑΤΟ. Τα έθνη της Δύσης μπορεί να αποφασίσουν να μη ρισκάρουν τον Τρίτο Παγκόσμιο Πόλεμο για χάρη, ας πούμε, της Εσθονίας. Εάν το ΝΑΤΟ δεν απαντήσει στρατιωτικά στην επίθεση της Ρωσίας σε ένα από τα μέλη του, η de facto αποσύνθεση της συμμαχίας θα μπορούσε να αντισταθμίσει τη στρατιωτική καταστροφή στην Ουκρανία, σώζοντας έτσι το καθεστώς του Πούτιν.
Το μυθιστόρημα του Γιούριεφ είναι, φυσικά, φαντασία, αλλά θα πρέπει να βοηθήσει τη Δύση να υπολογίσει τους κινδύνους που ενέχουν οι κινήσεις για να κατευναστεί η επιθετικότητα του Πούτιν. Η κατανόηση του επεκτατικού οράματος της Ρωσίας θα πρέπει να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στις δυτικές αποφάσεις σχετικά με τον πόλεμο στην Ουκρανία: η Ουκρανία δεν είναι ο μόνος στόχος του Πούτιν.
*Το κείμενο του The Atlantic υπογράφει η Dina Khapaeva, διευθύντρια του προγράμματος ρωσικών σπουδών στο Georgia Tech's School of Modern Language.